Mäskeu otırısındağı tälipter. Foto: GETTY IMAGES/BBC.

Auğanstan Taliban wyımınıñ Mäskeudegi beybitşilik ornatu turalı söylesuleri keşe soñına şıqtı. 5 aqpanda bastalğan Mäskeudegi otırısqa Taliban tarabı 10 adamnan twratın delegaciyasın attandırğan, onıñ sırtında 40-qa juıq sayasatkerler, bwrınğı prezident Hamid Karzay qatısqan.  

Reseylik aqparat qwraldarı bwl kelissözdi auğan diasporasınıñ wyımdastıruımen ötti dep habarlağanımen, onıñ artında bäri bir Kreml'diñ twrğanı aytpasa da belgili. Sebebi, Auğanstan mäselesinde Resey öziniñ ıqpalınıñ bar ekenin körsetip keledi. Onıñ üstine Orta, Tayau-Şığısta AQŞ pen Resey arasında jaña bäsekelestik ösip keledi. Osıdan bwrın AQŞ-tıñ Auğanstandağı twraqtı ökili men tälipter arasındağı kezdesu öñirde ülken añıs tudırğanı da belgili. Kreml' bolsa tälipterdi Mäskeuge şaqıru arqılı Qwrama Ştatqa qır körsetip otırğanı da şın.

Mäskeu tarabı Auğanstandağı negizgi oyınşılar arasında dialog ötkizudi bastap jatır. Biraq, bwl qadamdarı qazirge nätijeli bolıp twrğan joq. Onıñ sebebin BBC-diñ Auğanstandağı qızmetiniñ redaktorı Davud Azam: «Tälipterdiñ Auğanstandağı özge oyınşılarmen qanday da bir kelissöz jürgizuge qwlqı joq», – dep tüsindiredi.

Şın mänisinde, qazir Auğanstanda Mäskeu ıqpalınan köri Uaşington ıqpalı basım. Auğanstannıñ qazirgi resmi ükimetine AQŞ degenin istetip otır deuge boladı. Al Reseymen jwmıs istesuge Kabul biligi ıntalı emes. Kezekti Mäskeudegi kelissözge de Auğanstan ükimetiniñ negizgi adamdarı qatıspay qalğan.

AQŞ pen Taliban arasındağı kezdesu turalı bwdan bwrında aytılğan bolatın. Täliptermen AQŞ-tıñ arasındağı talqıda negizinen eki mäsele qarastırıldı. Tälipter Auğanstandağı barlıq şeteldik äskeri küşterdi şığarudı talap etse, Qwrama Ştat özine jäne odaqtastarına tälipterden qauip bolmaydı degen kepildikti alğısı keledi. Bılayşa aytqanda, Taliban wyımı «äl-Kaida» sındı ekstremistik wyımdarmen baylanıspauı, kerisinşe  «Islam memleketi» sekildi wyımdarğa qarsı küresui kerek.

Osığan qarap-aq, AQŞ täliptermen kelissöz kezinde Auğanstannıñ aldağı bolaşağı, sayasi jüyesin qayırıp qoyğan deuge boladı (Derbes el retinde Reseydiñ sayasatın qolday almaymız, onıñ özindik sebepteri de bar. Biraq, barlıq jerde AQŞ-tıñ sayasatı da dwrıs bola bermeydi). Qazir AQŞ-tıñ bwl olqılığın Resey ükimeti paydalanğısı keledi. YAğni, Mäskeu öz kezeginde Auğanstannıñ işki dialogın ornatuğa tırısuda.

Auğanstandağı jağday qanday?

2001 jılı AQŞ bastağan koaliciya Auğanstanğa kirdi. Sodan beri on mıñdağan tälipter joyıldı nemese twtqındaldı. Biraq,  17 jıl bwrın bilikti qwlatqan Taliban qarulı küşteri älsirep qalğan joq. Tipti qazir öziniñ ayırılıp qalğan aymaqtarın qayta qaramağına alıp jatır. Bwdan 10 jıl bwrın AQŞ pen Auğanstan ükimeti eldegi tälip küşteri 15 mıñ aynalasında dep mälimdegen. Qazir tälipterde 60 mıñnan astam qarulı jasaq bar ekeni belgili boldı.

Bıltırdan beri Auğanstanda tälipterdiñ belsendiligi küşeyip, Auğanstan ükimet küşterine qauip küşeydi. Ükimet küşteri qarsı twruğa tırısqanımen, qarulı küşter arasına jasırınğan Taliban jaqtastarınıñ şabuılınan köptegen adamın joğalttı. Taliban küşteri elde ükimettiñ älsiz ekenin däleldeu maqsatında ükimetke bağıttalğan qarulı şabuıldarın jiiletip keledi.

Ölkedegi sayasi toptardıñ janjalı da qauipsizdikke keri äskerin tigizip keledi. 2014 jılğı saylauda birikken ükimetti qwrağan eki sayasi töp ta köptegen mäselelerde pikir birligine kele almay otır. Auğanstanda beybitşilik ornatu üşin AQŞ, Resey jäne Qıtay sındı derjavalardan tıs Ortalıq Aziya, Päkistan, Iran, Ündistan jäne Saud Arabiyası sındı elderdiñ de ortaq pikir tabuı asa mañızdı. Sebebi, qazir Tayau-Şığısta jeñilis tapqan «Islam memleketi» terrorlıq wyımı Auğanstanğa jinaluda. Ekstremistik jolmen jihadşılardı Auğanstanğa şaqırsa, ondağı jağday mülde qiınday tüsedi jäne Ortalıq Aziya, Batıs Qıtayğa eñ birinşi qauip tönedi.

“The Qazaq Times”