Foto: The New York Times

Aua lastanuınıñ ğalamdıq jaña qortındısına qarağanda, Ündistandağı auanıñ lastanuı jedel artıp, Qıtaydağı auanıñ lastanuınan asıp tüskenin, sonıñ saldarınan jılına millionnan astam adamnıñ köz jwmatının mälimdedi. Ündistan qazir älemdegi auanıñ lastanuınan adamdardıñ qaza bolu salıstırması eñ joğarı el bolıp sanaladı.  Bwl turalı “The New York Times” basılımı habarlaydı.

Atalğan qortındını Bostondağı Auanıñ lastanuınıñ adam densaulığına äserin zertteu mekemeleri – Densaulıq effektisi institutı (Health Effects Institute) jäne Sietlde halıqtıñ densaulığın zertteu ortalığı (Densaulıq statistikasın bağalau institutı - Institute for Health Metrics and Evaluation) birlese şığarıp otır. Birneşe jıldan beri qauipti aeromobil'di bölşekterden Qıtayda adamdardıñ mezgilsiz ölu salıstırması joğarı bolıp kelgen. Seysenbi küni jariyalanğan bwl qortındıdan Ündistandağı auanıñ lastanuınan adamdardıñ qaza bolu salıstırması kürt joğarlağanın köruge boladı.

foto: The New York Times India Air Pollution

Mälimetter boyınşa, Ündistanda auadağı qauipti aeromobil'di bölşekterden qaza bolatındar sanı, 1990 jıldan 2015 jıl aralığında 50 payızğa köbeygen. Zertteuşilerdiñ aytısınşa bwl ündistandıqtar üşin asa auır soqqı dep bağalauğa boladı eken. Britandıq Kolombiya universitetiniñ Adam densaulığı men qorşağan orta baylanısı institutınıñ professorı Maykl Brauer tilşiniñ telefonın qabıldağanda: « Ündistanda jedel industriyalandıru jürilip jatır. Halıq sanınıñ artuımen birge qarttanuı da auırladı. Bwnday erekşeliktegi halıq qwramı auanıñ lastanu äserine oñay wşıraydı», – degen pikirin bildirdi.

Zertteu qortındısına säykes, Oñtüstik Aziya jäne basqada oñirlerdegi auanıñ lastanuı auırlğan kezde, Amerika jäne Europadağı auanıñ lastanuı jaqsardı. Bwl sol eldegi jaraqsız şığarındılardı azaytu sayasatınınıñ jemisi deuge boladı. Elderdegi vab-sayttarda auanıñ lastanuı men halıqtıñ densaulıq körsetkişiniñ aşıq jariyalı boluı da sol eldegi öndiris orındarına äser etedi.

1990 jıldan beri AQŞ Ortanı qorğau normativteri men Europalıq komiciyanıñ jasağan şaraları qauipti jaraqsız bölşekterdiñ lastauın tejeude aytarlıqtay nätijege qol jetkizgen. Aytalıq, amerikalıqtardıñ jıldıq jaraqsız qaldıqtardı  şığaru salıstırması 27 payızğa azayğan. Twrmıstıq twtınudan qalğan jaraqsızdardı öñdep paydalanu nätijesinde, jaraqsızdardıñ qorşağan ortağa şığarıluı azayğan. Degenmen, 8,8 payız amerikalıq pen 25,8 payız europalıqtardıñ şığarğan jaraqsız qaldıqtarı, adamdardı mezgilsiz ölimine sebep boladı.

Foto: KevinFrayer The New York Times

Otken ğasırdıñ soñınan beri damuşı elderdiñ öndiristik-käsip orındarınan şığatın jaraqsız qaldıqtardıñ tejeusiz ketuinen Şığıs, Oñtüstik-Aziya elderindegi lastanu kürt arttı. Qıtaydağı  qorşağan ortanıñ lastanuın tejeu üşin qayta öñdeu isin barınşa damıtuda. Aytalıq jılına neşe million tonnalağan jaraqsız qaldıqtardı jinap alıp, qayta öñdeuge jiberiledi. Ündistanda auanıñ lastanuı turalı äli de memlekettik twraqtı sayasat qabıldanbağan. Tek merekelerde el astanası Jaña-Delide otşaşu atu men satuğa şekteu qoyğan. Halıqtı orta qorğauğa bağıttau da älsiz jürilip jatqanın Ündistan Joğarı sotınıñ aduakatı Gopal Sankaranarayanan (Gopal Sankaranarayanan) aytadı.  Tağı da tolıp jatqan sebeptermen Ündistan halqınıñ jılına 1 mln 100 mıñ adamı qaza boluda.

“The Qazaq Times”