"Jaña Qazaqstan forumı" baspasöz mäjilisin ötkizdi. Foto: QT,

Qazaqstan Respublikasınıñ Prem'er-ministri
Baqıtjan Sağıntaev mırzağa

Qazaqstanğa Qıtaydan köşiriletin 51 käsiporın turalı

Soñğı uaqıtta qazaq qoğamında Qıtay Halıq Respublikasınıñ Şınjañ-Wyğır avtonomiyalıq audanındağı az wlttarğa, sonıñ işinde, qazaq diasporasına jürgizip jatqan sayasatına degen alañdauşılıq wlğayıp keledi. Terrorizm men separatizmge qarsı küres degen wranmen jüzege asırılıp jatqan bwl sayasat sol jerde twratın milliondağan qandastarımızdıñ qwqıqtar men erkindikterin şekteuge, al keybireulerin jazıqsız jazalauğa alıp kelude.
Osı sayasattıñ saldarınan payda bolğan «Qıtaydan ürku» (qıtayfobiya) derti körşi eki eldiñ arasındağı barlıq salalarğa öziniñ keri äserin tigizetini anıq. Solardıñ işindegi büginde qoğamda qızu talqılanıp zor qınjılıs tuğızğan tüytkilderdiñ biri – Qıtay jağınan kelip, Qazaqstanğa salınatın 51 käsiporınnıñ mäselesi.
Bwl bağıtta ötirik-şını aralas san türli boljamdar aytıluda. Alayda, ökinişke oray, osı käsiporındardı Qazaqstanğa ornalastıru mäselesimen tikeley aynalısatın atqaruşı bilik äli künge deyin twşımdı aqparat jariyalağan emes.
Osı kemşiliktiñ ornın toltıru maqsatında, tömendegi swraqtardıñ ärbir tarmağına (eger olar kommerciyalıq qwpiya bolıp tabılmasa) naqtı jauap beruiñizdi swraymız:
1. Qazaqstan Konstituciyasınıñ 4-babında “Respublika qatısuşısı bolıp tabılatın halıqaralıq şarttar jariyalanadı” delingen. Qazaqstan men Qıtay arasında, onıñ qatarında daulı 51 käsiporınğa qatıstı, köptegen basqa da eldermen jasalğan kelisim-şarttar, nelikten halıqtan jasırın saqtaladı? Bwl qanşalıqtı zañdı bolıp tabıladı?
2. Qazaqstanğa Qıtay tarapınan köşirilmekşi ärbir öndiris orındarınıñ qay salağa jatatını (auılşaruaşılıq önimderin öñdeu salası, himiyalıq öndiris, maşina jasau t.b.) jäne olar naqtı qay jerde ornalastıralatını jönindegi tolıqqandı aqparat berilsin.
3. 51 qıtaylıq öndiris aşıluı nätijesinde qanşa jaña jwmıs ornı payda bolmaq? Ol jerde jalaqı mölşeri, äleumettik kepildemeler, eñbek qauipsizdigi qalay qamtamassız etiledi? Şındığında bwl öndirister qanday tehnologiyalarğa negizdelgen – eskirgen be jaña ma?
4. Halıqtı jwmıspen qamtu turalı QR Zañına säykes kez-kelgen jwmıs ornına qabıldauda birinşi kezekte basımdıq Qazaqstan azamattarına berilui közdelgen. Şeteldikter bolsa tek jergilikti jwmıs küşi jetispegende nemese qajetti mamandıq iesi bolmağanda ğana tartıladı. Olay bolsa atalğan talaptar jäne belgilengen tiisti kvotalar qanşalıqtı orındalğan?
5. Söz bolıp otırğan öndiristerdiñ ärqaysısında qanşa jwmısşı, qanşa äkimşilik qızmetkerleri jäne qanşa mamandardıñ bolatını turalı egjey-tegjeyli mälimet, sonımen qatar, solardıñ işinde qanşa maman, qanşa jwmısşınıñ Qıtaydan keletini, qanşasınıñ jergilikti qazaqstandıq azamattardan jasaqtalınatını turalı aqparat berilu kerek.
6. Osı 51 käsiporınnıñ köşirilip aşıluına baylanıstı şığınnıñ kölemi qanday? Onıñ qay böligin Qazaqstan, al qay böligin Qıtay öz moynına aladı? Jıl sayın olardan Qazaqstan qazınasına tüsetin payda kölemi qanşalıqtı bolmaq? Bwl käsiporındardıñ qojayını kim bolmaq jäne Qazaqstan azamattarınıñ müddeleri men hwqıqtarı qalay saqtalmaq?
7. 51 käsiporınnıñ ekologiyalıq saraptamadan ötkeni turalı (olardıñ jwmıstarı auanı, sudı, jerdi, tabiğattı lastamaytın boluı kerek) halıqaralıq standarttarğa say qwjattarı bar ma? Qıtay ükimeti osı 51 käsiporındı öz jerinen nege şığarmaqşı? Olar özderi jwmıs istegen audandardıñ ekologiyasına, twrğındardıñ densaulığına qanday zardap äkeldi?
Bwl aqparatttardı resmi türde jariyalau – qoğamdağı aşıqtıq pen jariyalılıqtı qamtamasız etumen qatar, şeteldik investiciyağa degen pozitivti közqaras qalıptastıradı dep oylaymız.
Sonımen birge Qazaqstan ükimeti Qıtaydan keletin käsiporındardıñ ekologiyalıq saraptamasına täuelsiz sarapşılardıñ qatısuın da qamtamasız etui şart. Qıtay käsiporındarı ornalasatın oblıstarda qoğamdıq tıñdaular ötkizilui de asa qajetti. Al endi atalğan zañdı talaptar orındalmay, köterilgen mäseleler halıqqa däyekti de tıñğılıqtı tüsindirlemese, bwl jağdaydıñ uşığuına jäne Qazaqstannıñ müddesine qayşı saldarğa äkelui mümkin ekendigin eskertemiz. Osınday jağdayda jauapkerşilik resmi orındardıñ moynında boladı.

«Jaña Qazaqstan» forumı, Almatı, 25 mausım 2018 jıl

“The Qazaq Times”