Mirzieev Aq üyde. Foto: Radio Ozodlik.

Özbekstan prezidenti Şavkat Mirzieevtıñ AQŞ-qa jasağan saparı turalı älem aqparat keñistiginde är türli boljamdar men qauesetter aytıldı. Tipti sonıñ arasında «AQŞ Özbekstandı qanşağa satıp aldı» degen taqırıptar da kezdesken edi. Alayda, Şavkat Mirzieevtıñ keşe soñına şıqqan AQŞ saparınıñ nätijesine qarağanda, bwl sapardıñ Taşkent üşin ğana emes, Qwrama Ştat üşin de mañızğa ie ekeni belgili boldı.

Kezekti sapar barısında özbek basşısı AQŞ prezidentimen birqatar ıntımaqtastıq kelisimderine qol qoydı. Bwl kelisimderdi eki el basşısı da «AQŞ pen Özbekstannıñ strategiyalıq ıntımaqtastığınıñ jaña däuiriniñ bastaluı» dep bağalastı. Olay bolsa AQŞ pen Özbekstan arasında qanday ımıralastıq payda boldı, eki el jeke-jeke nelerge qol jetkizdi? Osılarğa toqtalıp körelik.

Özbekstan nege qol jetkizdi?

Eñ aldımen eki taraptıñ da Şavkat Mirzieevtıñ kezekti saparın «tarihi sapar» dep bağalağanın ayta ketu kerek. Özine irgeles mwsılman elderi men Resey ıqpalına qaramastan AQŞ-pen sırtqı qatınastardı retteu üşin saparğa attanğan özbek basşısınıñ bwl qadamın «erlik» dep bağalap jatqan sarapşılar da bar. (Ortalıq Aziya taqırıbı boyınşa tanımal sarapşı Arkadiy Dubnov solay deydi).

Öñirdiñ deñgeyinen alğanda, Taşkent üşin öziniñ märtebesin, senimdi serik ekenin däleldeu asa mañızdı bolıp otır. Ärine, moyındaytınımız, Şavkat Mirzieev bilikke kelisimen Özbekstannıñ körşiles elderimen mämilesi jaqsardı. Demek, bwl Özbekstannıñ öz aymağındağı elder arasında qadım-qasieti artıp, jağımdı jağınan ıqpal ete bastağanın añğartadı. Endigi qadamda Taşkent üşin älemdik derjavalarmen baylanıs ornatu, solardıñ qoldauına ie bolu kerek bolğan edi.

Bwğan deyin şeteldik investiciyalardı salıstırmalı azıraq tartqan Özbekstan, endi sırt eldermen barıs-kelisti damıtuğa qadam qoydı. Keybir sarapşılar Özbekstan ekonomikasına milliardtağan AQŞ investiciyası erteñ-aq qwyıla jöneledi degen pikirge kelisedi. Alayda, Özbekstannıñ AQŞ basa nazar audaratın adam qwqığı mäselesindegi bet beynesi jäne ekonomikalıq ösimi men investiciyalıq klimat boyınşa şart-jağdayı jaqsı emes.

Elge şeteldik investiciya tartu isin marqwm Islam Karimov te sınap körgen. Alayda, ol äreketiniñ berekesi az boldı. Al, Mirzieev el işinde birqatar reformalardı qolğa aldı. Valyuta reforması sayasatına da bardı. Prezident Şavkat Mirzieevtıñ bwl sayasatı bastalısımen eldegi qauipsizdik küşteriniñ şendilerinen küşti qarsılıqtardıñ bolğanı turalı BBC habarlarında egjey-tegjeyli aytıldı. Biraq, özbek prezidenti öz sayasatın qandayda bir adamdardıñ qarsılığına qaratpadı.

Dese de, Şavkat akanıñ bwl jasağan äreketteri älem elderiniñ iri kompaniyalarına qanşalıq şabıt bolatını öz aldına ülken mäsele. Olar Özbekstanğa investiciya saluğa batıldıq ete ala ma, joq pa? Keybir mälimetterge qarasaq, Mirzieevtıñ ükimeti Chevron, Exxon Mobil jäne General Electric sekildi iri kompaniyalarmen alğaşqı kelissözderin bastap ketken körinedi.

Biz moyındağımız kelmegenimen, Özbekstan armiyası Ortalıq Aziyada sanı jağınan jäne soğıs quatı jağınan aldınğı qatardağı armiya dep tanılıp otır. Bir kemşiligi bolsa – qaru-jarağı, äskeri tehnikası Reseydiñ nemese bwrınğı Keñes odağınan qalğan eski tehnikalar. Bwlar kün etken sayın eskirip, qoldanıstan şığıp qalıp jatır. Bwl jağında Qazaqstannıñ artıq jeri bayqaladı. Alayda, özbek armiyası sol küyinde qalıp ketpeytini anıq. AQŞ Özbekstanğa äue qorğanıs tehnikaların, äskeri isterge arnalğan wşqışsız wşu apparattarın, özge de qwral-jaraqtar beruge dayın.

AQŞ-qa qanday payda kelmek?

Tayau bolaşaq twrğısınan alğanda, AQŞ Özbekstanmen baylanısın jaqsartu arqılı NATO küşteri üşin jük jetkizilip twratın «Oñtüstik bölimşeler jelisine» ülken qoldau alıp otır. Tramptıñ Päkistan turalı közqarası AQŞ-tıñ aldağı uaqıttağı bwl elge degen sayasatınıñ dwrıs bağıtta bolmaytının añğartıp otır. Bwnday jağdayda Ortalıq Aziya AQŞ üşin mañızdı strategiyalıq aymaq bolmaq.

Eñ mañızdısı Auğanstan mäselesinde Uaşingtonnıñ küni Özbekstanğa köbirek tüskeli twr. Dau-damay men atıs-şabıs üzilmegen bwl elde özbekterdiñ ekinşi orındağı etikalıq top. Onıñ sırtında Auğanstannıñ keybir öñirlerine Özbekstannıñ ıqpalı zor. Demek, Taşkent pen Uaşington arasındağı ıntımaqtastıq Auğanstandağı AQŞ äskerleri üşin de kerek bolıp otır.

Sonımen birge Ortalıq Aziyadağı Resey men Qıtay ıqpalına AQŞ tarabı öz salmağında qosıp, üş taraptı äser qalıptastıruğa tırısadı. Ol üşin de öñirde senimdi jaqtasınıñ boluı kerek. Degenmen qazirgi jağdayda Mirzieev üş alıptıñ ortasındağı äñgimege bas swqqısı kelmeytindey.

Resey, Qıtay jäne Ortalıq Aziya

Mälimetterge qarağanda Özbekstan prezidentiniñ Aq üyde qol qoyğan kelisimderiniñ qwnı 8,5 mlrd dollarğa teñ. Al, Şavkat Mirzieev Mäskeu saparı kezinde qwnı 12 mlrd dollar kölemindegi kelisimge qol qoyğan edi. Resey Özbekstandı özine qarsı qoyıp aludan alañdaydı, sondıqtan da tike qısım körsetpey keledi. Onıñ bir sebebi eki el ortasın bölip jatqan Qazaqstannıñ Özbekstanmen bauırlastığı da ülken röl atqaradı. Biraq, özbek basşısınıñ är qadamın nazarınan tıs qaldırğan emes.

Keybir sarapşılar Resey Özbekstannıñ AQŞ-qa jaqındasuına kedergi keltirmeydi. Sebebi, Reseyde qazir bwl procesti toqtatatın naqtı jobası joq. Reseyge bağıttalğan sankciyalar, Batıs elderimen qatınasınıñ bwzıluı, işki-sırtqı qısımdar Mäskeudi qazaq dalasınan arı taman jatqan Taşkentke moynın bwrğızar emes. Onıñ üstine Ukrainadağı jağday Ortalıq Aziya elderiniñ Reseyge degen közqarasında suıtıp jiberdi. Astana üşin de, Taşkent üşinde Mäskeu bwrınğıday senimdi serik bolmay baradı.

Al, Ortalıq Aziya elderiniñ sonıñ işinde Qazaqstan men Özbekstan arasındağı ıntımaqtastıq, barıs-kelis tez qarqınmen damıp keledi. Ağayın arasındağı arazdıqtı retteu üşin qırğız-özbek arası da tatulıqqa qaray bet aldı. Qazirgi Ortalıq Aziya elderiniñ birlikke wmtılısı kemeldi bolmağan künniñ özinde, bolaşaq ülken küşterdiñ tağanın qalap keledi.

Resey öz aldına, Ortalıq Aziya elderiniñ är qadamın Beyjiñ tarabı da qalt jibermey qadağalap keledi. Özbekstanda Qıtaydıñ da belgili mölşerde investiciyası bar. Özbekstannan ötip jatqan temir jol Qıtaydıñ küre tamırına tiip twr. Bwl twrğıda Özbekstannıñ AQŞ-pen baylanısın teñ damıtuı orındı da.

Degenmen, Özbekstan ğana emes, Ortalıq Aziya elderiniñ bolaşaq belesterin tap basıp boljap aytu qiın. Ortalı Aziya elderi tolıqtay AQŞ-qa oñ qabaq tanıtqan künde de AQŞ-tıñ qwbılmalı sırtıq sayasatı qay küni qırına bağarın eşkim ayta almaydı. Kün sanap artqan Qıtaydıñ ekonomikalıq ıqpalı aldında da, jalpı işki önim qwnı bir Türkiyağa teñ kelmeytin bes eldiñ eñsesi biik, salmağı auır, ıqpalı zor aymaq bolıp qalıptasuı oñay şarua emes-ti.

“The Qazaq Times”