Ortalıq Aziya elderine odaq qwruğa ne kedergi?

Naurız ayında Astana qalasında Ortalıq Aziya elderi basşılarınıñ sammiti ötti. Sarapşılar bwl kezdesuge «kezekti bas qosulardıñ biri» - degen bağa berdi. Memleket basşılarınıñ özderi de sammittiñ pikir almasu formatında ötetinin mälimdedi. Osığan baylanıstı bügin biz «Ortalıq Aziya elderine odaq qwruğa ne kedergi?» - degen swraqqa jauap izdep körudi jön kördik.

Ortalıq Aziya elderi bwğan deyin birneşe ret odaq qwruğa talpınıstar jasağan. Biraq onıñ barlığı jekelegen adamdardıñ äserinen jüzege aspağan. Osı uaqıtqa deyin köptegen sarapşılar «Ortalıq Aziya odağın qwruğa diktatorlıq jüye kedergi» - degen oy aytıp kelgen. Olardıñ bwlay dep pikir aytuına sebepte joq emes. Öytkeni bwğan deyin Qazaqstan tarapı wsınğan aymaqtıq integraciyalıq jobalarğa Özbekstan prezidenti Islam Kärimov qarsılıq tanıtqan. Saldarınan barlıq integraciyalıq jobalar qwrdımğa ketken. Biraq qazir jağday özgerdi. Özbekstanda bilik basına Şavkat Mirzieevtıñ keluimen Qazaqstanmen aradağı qarım-qatınas jaña deñgeyge köterildi. Aymaq basşıları arağa 13 jıl salıp Astana qalasında bas qostı. Odaq qwru jöninde eşqanday bastama kötermese de işki mäselelerdi üşinşi bir jaqtıñ kömeginsiz şeşuge uağdalastı.

Jalpı, qazir AQŞ, Resey, Qıtay, Euroodaq, Türkiya, Iran siyaqtı älemdik derjavalar arasında Ortalıq Aziya üşin talas jürip jatqanı belgili. Bwrın aymaqtağı bes memleketke birigip odaq qwruğa jekelegen adamdardıñ egoizimi kedergi bolsa, qazir bwğan joğarıda atalğan alpauıt memleketterdiñ müddeleri qosıldı. Bwlay deytin sebebimiz AQŞ-tan bastap, Reseyge deyin Ortalıq Aziyanı uısınan şığarıp almas üşin barın saluda. Osı maqsatta Resey EAEO men Auğanstandı jeleu etip aymaqtağı öz üstemdigin odan sayın küşeytudi oylasa, AQŞ Barak Obamanıñ kezinde qabıldanğan S5+1 jobasın qayta jandandıruda. Al Qıtay aymaq elderine «Bir beldeu-Bir jol» strategiyası ayasında oñdı-soldı nesie taratuda. Bir sözben aytqanda tartıs jıl ötken sayın qıza tüsude.

Biraq däl osı jerde oqırman qauımda «Ortalıq Aziya elderi nege öz küşimen odaq nemese qanday da bir wyım qwrmaydı?» - degen swraq tuuı mümkin. Onday swraqtıñ tuuı zañdı da. Sebebi aymaqtağı bes memlekettiñ beseuiniñ de biligi el halqına 27 jıl boyı jarqın bolaşaq pen ekonomikalıq quattıñ ellyuziyasın nasihattap kelgen. Olay bolsa joğarıda qoyılğan swraqqa qısqaşa jauap berip köreyik.

Ortalıq Aziyadağı Qazaqstan, Özbekstan, Qırğızstan, Täjikstan jäne Türkimenstannıñ birikken işki jalpı önimi şamamen 300 mlrd dollardı qwraydı. Jalpı halıq sanı 75 millionğa jeter-jetpes. Salıstırmalı türde alatın bolsaq, AQŞ, Resey, Qıtaydı eseptemegende jalğız Türkiyanıñ jalpı işki önimi 1,25 trillion dollar. Halıq sanı 70 million adam. Al aymaqqa tikeley äseri bar Irannıñ jalpı işki önimi 1 trillion dollar. Halıq sanı 90 million adam. Endi eseptey beriñiz Ortalıq Aziyadağı bes memlekettiñ sırtqı küşterge qarsı twruğa qanşalıqtı qauqarı bar ekenin. Dese de Ortalıq Aziya elderi birikse küş bolatınında ayta ketken jön. Sebebi aymaq tabiği qazba baylıqqa bay jäne geografiyalıq jağdayı öte qolaylı. Ortalıq Aziya batıs pen şığıstı jalğaytın altın köpir desek, onda Qazaqstan men Özbekstan bastağan bes memleket birikse ülken küşke aynalatını sözsiz.

“The Qazaq Times”