Süriya men Irakta «Islam memleketi» terrorlıq wyımınıñ jeñilgendigi jöninde osığan deyin AQŞ pen Resey birneşe ret resmi mälimdeme jasadı. Sırt közge bir qarağanda Irak pen Süriyanı terroristerden osı eki el azat etkendey bolıp körinedi. Biraq şın mäninde bwl solay ma? Jalpı «Islam memleketi» lañkestik wyımı qalay payda boldı? Olardıñ artında kim twr? Onıñ qwrılu tarihı qanday? Bügin biz osı swraqtarğa jauap izdep köremiz. Ol üşin biz Iraktıñ sayasat jäne strategiyalıq mäseleler boyınşa sarapşısı Karam Saadidiñ zertteulerine süyenetin bolamız.

«Islam memleketi» terrorlıq wyımı öz bastauın säläfittik ağımdağı «Jamağat at-Tauhid val'-Jihad» tobınan aladı. Atalmış toptı 2003 jılı Irak jerine AQŞ äskeri basıp kirgende Abu Mwsaba az-Zarkaui esimdi azamat qwrğan. Lañkestik toptıñ qwrılğanına jartı jıl bolğanda az-Zarkaui toptıñ atın «Kaida äl-Jihad fi bilad ar-Rafidayn» dep özgertedi. Keyinnen olar «Iraktağı modjahedterdiñ keñesi» wyımımen birigip, AQŞ äskerine qarsı küres jürgizedi. Biraq köp wzamay özara ideologiyalıq jäne wyımdıq kelispeuşiliktiñ saldarınan bir-birine küş qoldanadı. Özara teketiresten keyin az-Zarkaui tobı birşama älsireydi. Osıdan keyin ol 2006 jılı «äl-Kaida» wyımınıñ basşısı Usame Ben Ladenge äl-Kaidanıñ Iraktağı filialına qosıluğa ant beredi. Biraq köp wzamay az-Zarkaui AQŞ äskeri äue küşteriniñ Diyala provinciyasın atqılau kezinde köz jwmadı. Alayda onıñ ölimi terrorlıq toptıñ jwmısına mülde äser etpeydi. Az-Zarkauidıñ öliminen keyin «äl-Kaida» Irak aumağındağı filialınıñ atın «Irak islam memleketi» dep özgertedi de az-Zarkauidıñ ornına top basşısı etip Abu Hamza äl-Muhadjirdi tağayındaydı. Bastapqıda «Irak islam memleketi» terrorlıq wyımınıñ qwramında «äl-Kaidadan» bölek «Qara bayraq birlestigi» men «Katab Omar» lañkestik toptarı boladı. Biraq bwl birlestik te wzaq ömir sürmeydi. Irak aumağında AQŞ äskerine qarsı soğısıp jürgen özge de wyımdar men toptar aymaqta jañadan payda bolğan «Irak islam memleketi» siyaqtı kvazimemleketti moyındağıları kelmey, oğan qarsı küres jürgize bastaydı. Bwl soğıs 2010 jıldıñ säuir ayına deyin sozıladı. Däl osı jılı säuir ayınıñ 19-ı küni AQŞ äskeri «Irak islam memleketi» wyımınıñ köşbasşıları Äbu Omar äl-Bağdadi men Äbu Hamza äl-Muhadjirdiñ közin joyadı. Osıdan keyin türli terrorlıq toptar men «Irak islam memleketi» arasındağı soğıs toqtaydı. Al äl-Muhadjir men äl-Bağdadidiñ ornına Äbu Bakr äl-Bağdadi keledi. «Irak islam memleketi» äl-Bağdadidiñ basqaruımen Süriya aumağına ötedi. Ol Süriyadağı twraqsızdıqtı paydalanıp wyım qwramına jüzdegen süriyalıqtı qosadı. 2013 jılı Rakka qalasın basıp almas bwrın Äbu Bakr äl-Bağdadi wyım atın «Irak jäne Levant islam memleketi» dep özgertedi. Biraq bwl atta wzaq ömir sürmeydi 2014 jıldıñ mausım ayında Mosul qalasın basıp alğan äl-Bağdadi wyım atauın «Islam halifatı» dep jariyalaydı.

Negizi «Islam memleketi» terrorlıq wyımınıñ tarihı birneşe adamnıñ esimimen bitip qalmaydı. NATO men AQŞ arnayı qızmetteriniñ mälimeti boyınşa, wyımdı 44 adam basqarğan. Olar top basşısınan bastap, gubernator, keñesşi siyaqtı türli qızmetter atqarğan. Al olardıñ üstinen baqılaytın, wyımnıñ negizgi jwmısın, bağıt-bağdarın anıqtaytın 31 adam bolğan. Qazirgi tañda olardıñ 23-iniñ közi joyılğan al qalğan 8-i Süriya men Irak aumağında bir kezderi alıp küşke ie bolğan wyımnan qalğan toptardı äli künge deyin basqaruda.

Şeteldik sarapşılardıñ boljamdarı boyınşa, «Islam memleketi» terrorlıq wyımı 2003 jıldan beri Irak pen Süriyanıñ  qazirgi Wlıbritaniyanıñ jerinen ülken böligin basıp alğan. Wyımnıñ qwramında älemniñ är tükpirinen kelgen 40 mıñğa juıq jankeşti bolğan. 2014 jıldan beri «Islam memleketi» terrorlıq wyımı 310 mıñ şarşı şaqırım aumaqtağı qalalar men auıldarda oyına ne kelse sonı istegen. Irak prem'er-ministri Haydar äl-Abadi öz eliniñ «Islam memleketi» terrorlıq wyımınıñ şırmauınan tolıqtay azat etilgendigi jöninde 2017 jıldıñ jeltoqsan ayında ğana mälimdedi. Oğan deyin Irak armiyası özge terrorolıq toptardı qospağanda tek «Islam memleketi» lañkestik wyımımen ğana bas-ayağı 43 ay soğısqan. Osı uaqıt aralığında 5,6 million adam üysiz-küysiz qalıp, 1 million adam tuğan jerin tastap Türkiya, Iordaniya, Süriya, Liviya jäne Europa elderine köşip ketken. Bwdan bölek tüp negizinde säläfittik ağım jatqan «Islam memleketi» wyımı senimi men mazhabı basqa taypalardıñ mıñdağan äyeli men qızdarın özge lañkestik toptarğa qwldıqqa satqan. 2014-2017 jıldar aralığında «Islam memleketi» terrorlıq wyımına qarsı küreste Iraktıñ 230 mıñ beybit twrğını zardap şegip, 71 mıñ sarbazı oqqa wşqan. Bir sözben aytqanda «Alla jolında jihad jasasañ  jwmaqqa barasıñ» deytin sodırlar qısqa uaqıt aralığında Irak pen Süriya halqınıñ ömirin tozaqqa aynaldırdı.

“The Qazaq Times”