ءسۇريا مەن يراكتا «يسلام مەملەكەتى» تەررورلىق ۇيىمىنىڭ جەڭىلگەندىگى جونىندە وسىعان دەيىن اقش پەن رەسەي بىرنەشە رەت رەسمي مالىمدەمە جاسادى. سىرت كوزگە ءبىر قاراعاندا يراك پەن ءسۇريانى تەرروريستەردەن وسى ەكى ەل ازات ەتكەندەي بولىپ كورىنەدى. بىراق شىن مانىندە بۇل سولاي ما؟ جالپى «يسلام مەملەكەتى» لاڭكەستىك ۇيىمى قالاي پايدا بولدى؟ ولاردىڭ ارتىندا كىم تۇر؟ ونىڭ قۇرىلۋ تاريحى قانداي؟ بۇگىن ءبىز وسى سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەپ كورەمىز. ول ءۇشىن ءبىز يراكتىڭ ساياسات جانە ستراتەگيالىق ماسەلەلەر بويىنشا ساراپشىسى كارام ءسااديدىڭ زەرتتەۋلەرىنە سۇيەنەتىن بولامىز.

«يسلام مەملەكەتى» تەررورلىق ۇيىمى ءوز باستاۋىن سالافيتتىك اعىمداعى «جاماعات ات-تاۋحيد ۆال-جيھاد» توبىنان الادى. اتالمىش توپتى 2003 جىلى يراك جەرىنە اقش اسكەرى باسىپ كىرگەندە ابۋ مۇسابا از-زاركاۋي ەسىمدى ازامات قۇرعان. لاڭكەستىك توپتىڭ قۇرىلعانىنا جارتى جىل بولعاندا از-زاركاۋي توپتىڭ اتىن «كايدا ءال-جيھاد في بيلاد ار-رافيداين» دەپ وزگەرتەدى. كەيىننەن ولار «يراكتاعى مودجاحەدتەردىڭ كەڭەسى» ۇيىمىمەن بىرىگىپ، اقش اسكەرىنە قارسى كۇرەس جۇرگىزەدى. بىراق كوپ ۇزاماي ءوزارا يدەولوگيالىق جانە ۇيىمدىق كەلىسپەۋشىلىكتىڭ سالدارىنان ءبىر-بىرىنە كۇش قولدانادى. ءوزارا تەكەتىرەستەن كەيىن از-زاركاۋي توبى ءبىرشاما السىرەيدى. وسىدان كەيىن ول 2006 جىلى «ءال-كايدا» ۇيىمىنىڭ باسشىسى ۋسامە بەن لادەنگە ءال-كايدانىڭ يراكتاعى فيليالىنا قوسىلۋعا انت بەرەدى. بىراق كوپ ۇزاماي از-زاركاۋي اقش اسكەري اۋە كۇشتەرىنىڭ ديالا پروۆينتسياسىن اتقىلاۋ كەزىندە كوز جۇمادى. الايدا ونىڭ ءولىمى تەررورلىق توپتىڭ جۇمىسىنا مۇلدە اسەر ەتپەيدى. از-زاركاۋيدىڭ ولىمىنەن كەيىن «ءال-كايدا» يراك اۋماعىنداعى فيليالىنىڭ اتىن «يراك يسلام مەملەكەتى» دەپ وزگەرتەدى دە از-زاركاۋيدىڭ ورنىنا توپ باسشىسى ەتىپ ابۋ حامزا ءال-ءمۋحادجيردى تاعايىندايدى. باستاپقىدا «يراك يسلام مەملەكەتى» تەررورلىق ۇيىمىنىڭ قۇرامىندا «ءال-كايدادان» بولەك «قارا بايراق بىرلەستىگى» مەن «كاتاب ومار» لاڭكەستىك توپتارى بولادى. بىراق بۇل بىرلەستىك تە ۇزاق ءومىر سۇرمەيدى. يراك اۋماعىندا اقش اسكەرىنە قارسى سوعىسىپ جۇرگەن وزگە دە ۇيىمدار مەن توپتار ايماقتا جاڭادان پايدا بولعان «يراك يسلام مەملەكەتى» سياقتى كۆازيمەملەكەتتى مويىنداعىلارى كەلمەي، وعان قارسى كۇرەس جۇرگىزە باستايدى. بۇل سوعىس 2010 جىلدىڭ ءساۋىر ايىنا دەيىن سوزىلادى. ءدال وسى جىلى ءساۋىر ايىنىڭ 19-ى كۇنى اقش اسكەرى «يراك يسلام مەملەكەتى» ۇيىمىنىڭ كوشباسشىلارى ءابۋ ومار ءال-باعدادي مەن ءابۋ حامزا ءال-ءمۋحادجيردىڭ كوزىن جويادى. وسىدان كەيىن ءتۇرلى تەررورلىق توپتار مەن «يراك يسلام مەملەكەتى» اراسىنداعى سوعىس توقتايدى. ال ءال-مۋحادجير مەن ءال-باعداديدىڭ ورنىنا ءابۋ باكر ءال-باعدادي كەلەدى. «يراك يسلام مەملەكەتى» ءال-باعداديدىڭ باسقارۋىمەن ءسۇريا اۋماعىنا وتەدى. ول سۇرياداعى تۇراقسىزدىقتى پايدالانىپ ۇيىم قۇرامىنا جۇزدەگەن سۇريالىقتى قوسادى. 2013 جىلى راككا قالاسىن باسىپ الماس بۇرىن ءابۋ باكر ءال-باعدادي ۇيىم اتىن «يراك جانە لەۆانت يسلام مەملەكەتى» دەپ وزگەرتەدى. بىراق بۇل اتتا ۇزاق ءومىر سۇرمەيدى 2014 جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا موسۋل قالاسىن باسىپ العان ءال-باعدادي ۇيىم اتاۋىن «يسلام حاليفاتى» دەپ جاريالايدى.

نەگىزى «يسلام مەملەكەتى» تەررورلىق ۇيىمىنىڭ تاريحى بىرنەشە ادامنىڭ ەسىمىمەن ءبىتىپ قالمايدى. ناتو مەن اقش ارنايى قىزمەتتەرىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، ۇيىمدى 44 ادام باسقارعان. ولار توپ باسشىسىنان باستاپ، گۋبەرناتور، كەڭەسشى سياقتى ءتۇرلى قىزمەتتەر اتقارعان. ال ولاردىڭ ۇستىنەن باقىلايتىن، ۇيىمنىڭ نەگىزگى جۇمىسىن، باعىت-باعدارىن انىقتايتىن 31 ادام بولعان. قازىرگى تاڭدا ولاردىڭ 23-ءىنىڭ كوزى جويىلعان ال قالعان 8-ءى ءسۇريا مەن يراك اۋماعىندا ءبىر كەزدەرى الىپ كۇشكە يە بولعان ۇيىمنان قالعان توپتاردى ءالى كۇنگە دەيىن باسقارۋدا.

شەتەلدىك ساراپشىلاردىڭ بولجامدارى بويىنشا، «يسلام مەملەكەتى» تەررورلىق ۇيىمى 2003 جىلدان بەرى يراك پەن ءسۇريانىڭ  قازىرگى ۇلىبريتانيانىڭ جەرىنەن ۇلكەن بولىگىن باسىپ العان. ۇيىمنىڭ قۇرامىندا الەمنىڭ ءار تۇكپىرىنەن كەلگەن 40 مىڭعا جۋىق جانكەشتى بولعان. 2014 جىلدان بەرى «يسلام مەملەكەتى» تەررورلىق ۇيىمى 310 مىڭ شارشى شاقىرىم اۋماقتاعى قالالار مەن اۋىلداردا ويىنا نە كەلسە سونى ىستەگەن. يراك پرەمەر-ءمينيسترى حايدار ءال-ابادي ءوز ەلىنىڭ «يسلام مەملەكەتى» تەررورلىق ۇيىمىنىڭ شىرماۋىنان تولىقتاي ازات ەتىلگەندىگى جونىندە 2017 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا عانا مالىمدەدى. وعان دەيىن يراك ارمياسى وزگە تەررورولىق توپتاردى قوسپاعاندا تەك «يسلام مەملەكەتى» لاڭكەستىك ۇيىمىمەن عانا باس-اياعى 43 اي سوعىسقان. وسى ۋاقىت ارالىعىندا 5,6 ميلليون ادام ءۇيسىز-كۇيسىز قالىپ، 1 ميلليون ادام تۋعان جەرىن تاستاپ تۇركيا، يوردانيا، ءسۇريا، ليۆيا جانە ەۋروپا ەلدەرىنە كوشىپ كەتكەن. بۇدان بولەك ءتۇپ نەگىزىندە سالافيتتىك اعىم جاتقان «يسلام مەملەكەتى» ۇيىمى سەنىمى مەن مازحابى باسقا تايپالاردىڭ مىڭداعان ايەلى مەن قىزدارىن وزگە لاڭكەستىك توپتارعا قۇلدىققا ساتقان. 2014-2017 جىلدار ارالىعىندا «يسلام مەملەكەتى» تەررورلىق ۇيىمىنا قارسى كۇرەستە يراكتىڭ 230 مىڭ بەيبىت تۇرعىنى زارداپ شەگىپ، 71 مىڭ ساربازى وققا ۇشقان. ءبىر سوزبەن ايتقاندا «اللا جولىندا جيھاد جاساساڭ  جۇماققا باراسىڭ» دەيتىن سودىرلار قىسقا ۋاقىت ارالىعىندا يراك پەن ءسۇريا حالقىنىڭ ءومىرىن توزاققا اينالدىردى.

“The Qazaq Times”