Uaqıt ötken sayın halıqaralıq sot şeşimderimen şeteldegi Qazaqstan Wlttıq qorına tiesili qarjılar birinen soñ biri bwğattaluda. Bastapqıda bwğattalğan qarjı kölemi 22 millard dollar bolğan bolsa, qazirgi tañda ol 27  millard dollarğa jetti. Wlttıq qor qarjısınıñ bwğattaluına sebepşi bolğan moldovalıq milliarder Anatoliy Stati degen kim? Onıñ Qazaqstanğa qanday qatısı bar? Qazaqstan biliginiñ Stati biznesin tartıp alğanı ras pa?

Biz bügin joğarıda qoyılğan swraqtarğa jauap izdemes bwrın «Wlttıq qor qarjısınıñ bwğattaluı» attı sayasi-ekonomikalıq «körkem şığarmanıñ» jazıluına sebepşi bolğan Anatoliy Statige qısqaşa toqtaludı jön kördik. Sebebi Anatoliy Statidiñ Qazaqstan biznes älemine keluiniñ özi ülken oqiğa jäne bölek bir trilogiyağa arqau bolarlıqtay «syujetke» ie.

Anatoliy Stati eñ alğaş Qazaqstanğa 90 jıldardıñ basında kelgen. Ol kele salıp, Mañğıstau oblısındağı «Tolqın» jäne «Boranköl» ken orındarına qarjı salğan. Keyinnen Qazaqstannıñ «alıp may şelpek ekenin» sezingen ol, öziniñ «Tristan Oil» kompaniyası arqılı 2005 jılı «Boranköl» gaz öñdeu zauıtınıñ qwrılısına qatısqan. Qwnı 176 mln dollar bolatın zauıtqa 156 mln dollar qarjı qwyğan. Biraq onıñ Qazaqstandağı şuaqtı künderin 2008 jılı sol kezdegi Moldova prezidenti Vladimir Voronin bwzadı. Ol däl osı jılı öziniñ qazaqstandıq äriptesi Nwrswltan Nazarbaevqa Statige qatısı bar qızıqtı derekterge tolı hat joldaydı. Onda ol qazaq dalasına qıruar qarjı salğan Anatoliy Statidiñ Moldova oppoziciyasınıñ demeuşisi ekendigi jayında, Statidiñ BWW-nıñ sankciyasına ilikken Oñtüstik Sudan eline qarjı salğandığı jöninde aytadı jäne Qazaqstan prezidentin el bedelin älem jwrtşılığı aldında tüsirmes üşin Statige tosqauıl qoyuğa şaqıradı. Osıdan keyin 2009 jılı Moldovada oppoziciyalıq toptardıñ bastamasımen jappay tärtipsizdikter bastaladı. Keyinnen «memlekettik töñkeris jasamaqşı boldı» degen ayıppen Statidiñ wlı Gabriel wstaladı. Bir sözben aytqanda Qazaqstan, Moldova jäne Stati mañında Bollivud pen Gollivud scenaristeriniñ tüsine kirmeytin oqiğalar boladı. Biraq is bwnımen bitpeydi. Moldovadağı jağdaylardan keyin, Qazaqstan biligi el aumağındağı Statige qatısı bar kompaniyalarğa tekseru jwmıstarın jürgizedi. Nätijesinde Anatoliy Statige tiestili «QazPolMwnay» kompaniyasınıñ magistral'dı mwnay qwbırların licenziyasız paydalananıp, 22 milliard teñge zañsız qarjı tapqandığı anıqtaladı. Keyinnen Qazaqstan zañın belinen basqan kompaniya direktorı Sergey Kornegruca tört jılğa sottalıp, bir jıldan keyin türmeden qaşıp ketedi. Al Statige tiesili kompaniyalardıñ barlığı Qazaqstan ieligine ötedi. Bwl 22 milliarda töñiregindegi «ekşn» janrındağı oqiğalar toptaması.

Endi «Wlttıq qor qarjısınıñ bwğattaluı» attı sayasi-ekonomikalıq körkem şığarmağa kezek bersek. Bwl jerde bizdi ne kütip twr? Bwl arada siz ben bizdi Wlttıq qor men «Samwrıq-Qazınanıñ» bwğattalğan 27 milliard dollar qarjısı kütip twr. Biraq bwdan bwrın biz 2014 jılğa sapar şegudi jön körip otırmız. Nege deysizder ğoy? Sebebi däl osı jılı el ükimeti «Wlttıq Qor qarjısı 77 milliard dollarğa jetti» - dep «börikterin aspanğa atqan» bolatın. Alayda arada üş jıl ötkende Wlttıq qor qarjısı 20 milliardqa azayıp, 57 milliard ekendigi anıqtaldı. Osı arada «bas-ayağı üş jılda 20 milliard dollar qayda ketti?» degen zañdı swraq tuadı sanalı adamnıñ basında. Biraq oğan jauap beretin tiri pende joq jaqın mañayda. Jä, 20 milliardtı qoya twrıp, AQŞ-ta bwğattalıp jatqan 22 milliardqa oralayıq.

«Daudıñ bası Dayrabaydıñ kök siırınan» emes Statidiñ Qazaqstandağı kompaniyalarınan bastalğanın joğarıda ayttıq. Atalmış jağdaylardan keyin Stati öziniñ Qazaqstanğa salğan investiciyaların el biligi küşpen tartıp alğandığın aytıp, halıqaralıq sotqa şağımdanğan. Nätijesinde 2013 jılı Stokgol'm sauda-önerkäsip palatasınıñ arbitrajdı sotı Qazaqstan men Stati arasındağı daudı moldovalıqtıñ paydasına şeşip, Qazaqstan energetikalıq hartiya turalı şarttı bwzdı dep tanıp, Statige 500 million dollar ötemaqı tölensin degen şeşim şığarğan. Biraq atalmış ötemaqı tölenbegen soñ Stati Qazaqstanğa salğan ivesticiyasın daulap odan arı barğan. Bwl aynalıp kelgende Wlttıq qordıñ 22 milliard dollar qarjısı men «Samwrıq-Qazına» kompaniyasınıñ 5,2 milliard dollar qarjısınıñ bwğattaluına alıp kelgen. «27 milliard dollardı bwğattatıp qoyıp Ädilet ministrligi qayda qarap otır?» deui mümkin, keybir jwrt. Stati men aradağı dauda Qazaqstan ädilet ministrligi de «ayğa bata jasap» otırğan joq. Olar 2013 jılı Stati Stokgol'm sotınıñ şeşimin «alayaqtıq» jolmen alğandığın aytıp, 2017 jıldıñ qazan ayında AQŞ federaldı sotına şağımdanğan. AQŞ sotı Anatoliy Statige qatıstı Qazaqstan tarapınıñ şağımın aldağı uaqıtta qaraytın boladı. Ol sot processi qanşa uaqıtqa sozıladı? Onıñ şeşimi qanday boladı? 27 milliard elge qaytarıla ma? Onıñ barlığı uaqıt enşisindegi dünie.

“The Qazaq Times”