Bolaşaqtıñ kölikteri avtomattı türde özdiginen jürmek. Qiyaldağı mwnday kölik türlerine japondar qazirdiñ özinde qol jetkizdi. 2005 jılı Ayçi prefekturasına barğan el HHİ ğasırdağı jaña kölik türlerine minu baqıtına ie boldı. Bwl kölikter tek körme üşin jasalmaptı, japon qoğamına janarmay ornına auamen jüretin nemese tabiği gazdı paydalanıp qozğalatın, döñgeleksiz häm jürgizuşisiz, teñiz betimen jüytkitin avtobus türleri tañsıq emes.

Sonday tañğajayıp avtobustar EXPO-2005 kezinde elge qızmet etti. Üş maşinalı Linimo avtobus-poyızına 244 jolauşı siyadı, sağatına 100 şaqırım jüredi. Döñgeleksiz bwl kölik rel's üstinen 6 mm biikte qozğaladı eken. Körme qonaqtarın qonaqüyden pavil'ondarğa osı Linimo tasıdı. Japoniyada bwnday poezdar wzın qaşıqtıqqa da paydalanıladı.

Şeteldikterdi tañ tamaşa qaldırğan japon köliginiñ tağı bir türi Intelligent Multimade Transit System IMTS — intellektualdı kölik jüyesi dep atalatın seriyağa jatatın avtobus. Bwl kölik adamnıñ kömeginsiz, yağni jürgizuşisiz özdiginen jüredi. Avtobustıñ işindegi 16 wzın orındıqqa 50 jolauşı otıradı.  EXPO-2005 kezinde IMTS jüyesindegi üş intellektualdı avtobus qızmet körsetti. Tabiği gazben jüretin IMTS avtobustarın Japoniyanıñ şağın qalalarınan köruge boladı. Avtobustıñ aldıñğı orındığında operator qızmetin atqaruşı bir adam otıradı. Ol avtobustı aydamaydı, avtomattı türde  özi jüretin kölik  joldan kisi nemese it, mısıq, t.b. köldeneñ öte qalğan jağdayda kölikti toqtatu funkciyasın ğana atqaradı.

Körme pavil'ondarı ornalasqan  Nagakute men Seto audandarınıñ arası 3,5 şaqırım. Qos audannıñ  arasın jalğauğa FCHV avtobusı paydalanılğan. Bwl kölik  ottegimen nemese batareyamen qozğaladı. Tüzu jolmen jürgende ottegin jwtıp zımıraytın avtobus töbe, jotalarğa şıqqanda batareyasın iske qosadı eken. Jalpı Japoniyadağı qoğamdıq kölikterdiñ eşqaysısı sasıq tütin şığarmaydı, işi-sırtı aynaday jaltırap twradı. YAğni, jolauşığa da, qorşağan ortağa da paydası bolmasa, eş ziyanı joq.

Körme ötkizetin Nagakute audanına kölikke otırıp, bes minut jürseñiz, «Toyota» mwrajayına tap bolasız. EXPO-2005 körmesiniñ negizgi iesi sanalatın Toyota  korporaciyasınıñ mwrajayında 1900 jıldan bergi avtomobil'der qoyılğan.  Halıqaralıq körmege öz pavil'onın salğan kompaniya önimderimen jwrtşılıqtı keñinen tanıstırdı.

Seto aymağı ejelden qış  ıdıstarımen tanımal. 1873 jılı-aq, kögildir farfor bwyımdarı Venada ötken halıqaralıq körmede altın medal'ğa ie bolğan. Wlttıq tanım  biligin qaşanda biik wstaytın japondar EXPO körmesine  simvol etip añızdardan alınğan orman ruhı men onıñ wrpağı Moridzo, Kikkoronı tañdadı. Sintoistik tanım boyınşa tabiğatta är närseniñ öz kiesi bar, ormannıñ da Piri boladı. Sondıqtan  ağaş kesip alarda orman iesi nazalanbas üşin rwqsat swrau maqsatında dini ğwrıptar atqaradı.  EXPO-2005  körmesi kezinde  miftik mağınadağı ormanmen baylanıstı qos simvol  şahardıñ naqışına aynaldı.

Körme kezinde IMTS intellektualdı avtobustarınıñ  aldına da Moridzo men Kikkoro «otırdı». IMTS jüyesimen jüretin avtobustardıñ qozğalu tärtibi basqalardan bölek. Jolğa bir mezgilde birinen soñ biri üş  avtobus  şığadı.  Tötenşe jağday bola qalsa kölikti toqtatatın operator aldıñğı avtobusta ğana otıradı. Artqı  ekeuinde jolauşılardan  basqa eşkim bolmaydı. Japoniyadağı mwnday kölikteriniñ bilet qwnı 300 ien  (şamamen 3 dollar). IMTS avtobustarı kez kelgen jolmen jüre bermeydi, özine arnayı töselgen trassamen  qozğaladı. IMTS -tıñ jolımen basqa kölik türleriniñ jüruine tiım salınğan.

Jalpı Japoniyada kölikterdiñ barlığı birtindep jürgizuşisiz jüyege  köşirilude.  Şinkansen men wşaqtardıñ ekipajı jürgizuşilik emes, operatorlıq funkciya atqaradı. Metro men monorel'sti kölikter tolığımen atvomattı türde jwmıs isteuge beyimdelude. Japon mamandarınıñ pikirinşe,  halqı tığız ornalasqan şahardıñ bir bağıtta  sağatına 5 mıñ jolauşı jüretin joldarında avtomattı IMTS kölikteri öte wtımdı körinedi. Al käduilgi avtobustar sağatına 2,5 mıñ adam jüretin joldarğa ğana  jaraydı. IMTS avtobustarı alğaş ret 2001 jılı Osaka mañında jüre bastadı. EXPO körmesi üşin «Toyota» zauıtınıñ injenerleri bwl avtobustardıñ qwrılımına biraz özgerister engizgen. Jolauşılar aynalanı körip  otıru üşin äynegi wlğaytılıp, jep-jeñil korpusı plastikpen qaptalğan. Avtobustıñ töbesine  sığılğan gaz  toltırılğan ballon ornatılğan, bwl qozğaltqıştıñ jwmısı üşin kerek. EXPO-2005 jwmısına osınday 13 avtobus  qamtıldı.

Şarafat Jılqıbaeva, japontanuşı

“The Qazaq Times”