AQŞ qwldıradı ma?

Ondağan jıldardan beri AQŞ teñiz armiyası – Aziya-Tınıq mwhit öñirindegi teñdessiz aybatımen äygili. Oñtüstik Koreyadağı, Japoniyadağı, Guam araldarındağı köptegen äskeri bazaları men ondağı ozıq äri quattı äskeri qwrılğıları dosqa da, dwşpanğa da osı elmen qaljıñdasuğa bolmaytının eskertip twrğanday edi.

Osı aptanıñ basında Singapur teñiz alqabınan köringen  kapitan Djon Makkeynnıñ (John S. McCain) isi adamdardıñ älemdi tiksindirgen AQŞ-tıñ aybarına kümänin tuındattı. Sebebi, el jasqanğan AQŞ-tıñ eki kemesi teñizde soğıldı. Ondağan äsker iz-tüzsiz ketti.

Al, osıdan eki apta bwrın  Makkeyn mırza Mischief Reef-qa  kelgen. Kelgende de Qıtaydıñ äskeri bazasına tieseli jer sanalatın osı alqap qaşıqtığına barlay qarap, özi osı sulı alaptıñ qojası ekenin  eskertkendey bolğan.  Australiyanıñ Jaña Oñtüstik Uales Universitetiniñ dañqtı professorı, sol öñirdiñ qauipsizdik isterine jauaptı mamanı Karleyl Tayer (Carlyle Thayer): «Osı aymaqta AQŞ-tıñ tuı jelbirese jaqsı-aq edi, alayda onıñ jağdayı kerisinşe boldı»-deydi. Düysenbide keme soğılısu oqiğası tuındap jatqanda, AQŞ-tıñ Tınıq mwhittağı senimdi seriktesi bolğan Australiya eli senerin de senbesin de bilmey qaldı. Äsirese ekonomikası men äskeri quatı kün sanap közge tüsip bara jatqan Qıtaydan da tiksinip qaldı. Barak Obamanıñ armanı da endi äskeri küştiñ bağıtın atalğan öñirlerge bwru edi. Al, prezident Tramp artıq qılam dep tırtıq qılıp aldı ma?

Eki aydıñ aldında tağı da Fitzgerald attı keme Japoniyağa jaqın jerden jük kemesimen soğılğan. Saldarınan 7 äsker köz jwmğan. Al, biılğı mamır ayında Lake Champlain attı barlau kemesi Oñtüstik Koreyanıñ bir balıqşılar kemesine soğılğan. Bwl jolı ölim-jitim bolmağan. Jıl basında jäne de Antietam attı bir keme japon bwğazında qayrandap qalıp, tonnalağan maylar teñizge tögilgen edi.

«Tört töñiregin jau qorşağan Tramp ükimetiniñ qazirgi kezeñinde, sayasi qwrılımdağı bosañsu külli AQŞ jwrtın alañdata bastadı»-deydi  Manila Dellsa universitetiniñ (De La Salle University) sayasatkeri  Riçard Djavad Geydar (Richard Javad Heydarian).

Art-artınan tuğan oqıs oqiğalardıñ tüpki sırın aşuğa armiya attanısqa keldi. Bir jağınan Soltüstik Koreyanıñ körsetken sesinen AQŞ teñiz armiyası abırjığan küyge ötti.

Osı ister jayında AQŞ-qa bastı teke tires äriptes ispetti Qıtay jaq ünsiz qalmadı. Osı ayda soğılıp, suğa batqan kemeler qaldığın AQŞ-qa bermeuge tırıstı. Sonday-aq, osınşama köp oqiğanıñ bäri de özge el territoriyasına basa köktep kiruden boldı dep ayıptauda. Al, ay men künniñ amanında kemeler soğılısıp jatqanına Japon eli de alañdaulı. Olar äueli aydarınan jel esken AQŞ äskeriniñ quatına kümän keltire bastadı. Bwl jöninde japonnıñ «Mañızdı jañalıqtar» gazeti (Yomiuri Shimbun) jazğan.

AQŞ teñizşileriniñ alıp mwhitta abaysız jağdayğa tap boluın Oñtüstik Koreya jaq olardıñ aq üydegi sayasi tüzilis älsirey bastadı degenge jorıp otır.

Jazatayım jaysız oqiğa tuardan bwrın da Tramp pen kömekşileri biraz ağattıqtar jibergen edi. Australiyanıñ prem'er-ministri Mal'kol'm Ternbull (Malcolm Turnbull) men telefonda  ayğaylasıp qaludıñ az-aq aldına barğan Aq üy basşısı sol mezette Soltüstik Koreyanı de tizgindeytinin aytıp, ses  körsetken bolatın.

Singapurlik sarapşı Djozef Çin'ong Liu (Joseph Chinyong Liow) «Bwğaz gazetinde»: «AQŞ tınışı kete bastağan iri el, Uaşingtonnıñ ornıqsızdığınan AQŞ ükimetiniñ esi şığa bastadı. Endi bwl el älemniñ köşbasşısı bola almaydı»-dep bağa bergen. Al, Qıtaydağı «Halıq gazeti» (China Daily) atalğan sätsizdikterden berekesi kete bastağan AQŞ-tı köre bastağanın jazdı. Sonday-aq, «Filippin, Vetnam elderi AQŞ-tan ajırap, bizge jaqınday tüsti, sauda seriktes elder Kambodja men Laos ta tüstik teñiz isterinde bizge qarsı äñgime ayta almaydı. Taylandtıñ da, Japoniyanıñ da senimine selkeu tüsirip, tipti jasıl şardıñ astındağı elderdiñ köbi AQŞ-tıñ älem köşin bastap kelgen quatınıñ älsirey bastağanıa köz jetkizude»,-degendi aytadı.

The New York Times  basılımında bas maqala bolğan kölemdi jazbanıñ aytarı osınday. Qiırdağı teñizge kelip ondağan äskerinen ayrılğanı jäne jıl basınan beri eşkimniñ esine kelmegen jañalıqtar şığarğan Tramp ükimeti ne qaharı qaytqan iri memlekettiñ küyin keşti dep asığıs  bağa beruge bizdiñ qarauımızşa äli erte siyaqtı.

Ädilet Ahmetwlı

“The Qazaq Times”