Elordada Hakim Abaydıñ 175 jıldıq  mereytoyına oray «Abay jäne ruhani mwra»  attı Halıqaralıq onlayn konferenciya bolıp ötti.

Qazaqstan Respublikası Wlttıq akademiyalıq kitaphanasınıñ wyımdastıruımen qazaqtıñ bas aqını Abay Konferenciyada Wlı Abay mwrasınıñ qazaq ruhaniyatındağı qwndılığı, wrpaq tärbiesindegi mañızı jäne wlttıq ideologiyanı qalıptastırudağı röli, sonımen qatar abaytanudı jañaşa ğılımi zertteulerdiñ özekti mäseleleri qarastırıldı.

Onlayn konferenciyanıñ moderatorı bolğan Qazaqstan Respublikası  Wlttıq akademiyalıq kitaphanasınıñ basşısı, pedagogika ğılımdarınıñ doktorı, professor Ümithan Mwñalbaeva bılay dedi:

  • Memleket basşısı Qasım-Jomart Toqaevtıñ «Abay jäne HHİ ğasırdağı Qazaqstan» attı maqalası ayasında aytılğanday: «Abaydı qalay däriptesek te jarasadı. Onıñ ğibrattı ğwmırı men şınayı şığarmaşılığı – qazaq halqına ğana emes, jahan jwrtına da ülgi-önege. Abaydıñ adam men qoğam, bilim men ğılım, din men dästür, tabiğat pen qorşağan orta, memleket pen bilik, til men qarım-qatınas turalı aytqan oy-twjırımdarı ğasırlar ötse de mañızın joğaltpaydı. Öytkeniaqınnıñmwrası – bükiladamzatbalasınıñruhaniazığı».

Qazaqstan Respublikasınıñ Wlttıq akademiyalıq kitaphanası jıl basın «Abay tağılımı» attı illyustrativti-kitap körmesimen jäne onıñ jalğası retinde Çehiyanıñ Klementinum Wlttıq kitaphasında «Abay» aqparattıq ortalığın, Vengriya, Slovakiya, Germaniya elderinde «Abay oquların» ötkizdi. Sonımen qatar 2020 jılı respublikalıq komissiya şeşimi boyınşa Mwhtar Äuezovtıñ «Abay jolı» jäne Änuar Älimjanovtıñ «Wstazdıñ oraluı» romanı tañdalıp, elimizdiñ tükpir-tükpirinde asa qızığuşılıqpen oqudamız jäne 2015 jılı Wlı aqın, qazaq jazba ädebietiniñ negizin qalauşı Abay Qwnanbaevtıñ 170 jıldıq mereytoyına baylanıstı aşılğan «Abay» akademiyalıq zalı öziniñ twraqtı paydalanuşılarına Abay şığarmaşılıq mwraların  jäne Abay turalı ğılımi-zertteulerdi nasihattap, qoljetimdi aqparattıq resurstarmen qamtamasız etude.

Qazaqtıñ qoğamdıq oy-sanasınıñ, wlttıq mädenieti men ädebietiniñ, sonday-aq ädebi tiliniñ damu tarihında Abay Qwnanbaevtıñ alatın ornı da, oğan siñirgen eñbegi de orasan zor, qosqan ülesi men körsetken ülgisi de asa mol.

Kemeñger  oyşıl Abaydıñ tuğanına 175 jıl toluına oray wyımdastırılıp otırğan «Abay jäne ruhani mwra» attı bügingi konferenciya ortağa salar oyı köp, örisi keñ, tolğauı tereñ, bügingi jas wrpaqqa bereri mol boladı dep ümittenemiz.

Wlıqbek Esdäulet,

aqın, Qazaqstan Jazuşılar Odağınıñ törağası, Qazaqstannıñ eñbek siñirgen qayratkeri, Qazaqstannıñ memlekettik sıylığınıñ laureatı:

-Keyingi uaqıtta «Är däuirdiñ öz Abayı boladı» degen payımdı jii estitin boldıq. Olay emes. Barlıq däuirge, barlıq halıqtarğa ortaq bir Abay bar. Abay -  dara. Alla - jalğız, Abay - jalğız.

Kezinde «Meniñ Abayım» dep aqın Temirhan Medetbek zertteu kitap jazdı, biz onı ıstıq ıqılaspen qabıldadıq. Qazir Abaydı iemdenuşilerdiñ qatarı tipti köbeydi. Nesi bar, iemdenuge haqısı bar, Abaydı ärkim özinşe tanidı, är qırınan kelip, özinşe bağa beredi.Mektep oquşıları «Meniñ Abayım» degen taqırıpta jappay şığarma jazuda. Bwl da qwptarlıq is.

Almatıdağı Jazuşılar odağınıñ ğimaratınıñ aldına Abaydıñ eskertkiş-müsinin twğırğa qoymaqpız. Bwl mäselede qol wşın berip otırğan Almatı qalasınıñ äkimi Baqıtjan Sağıntaevqa alğısımız şeksiz.

Sonımen qatar,wlı aqınnıñ tuğan küni - 10 tamızdı dästürli «Abay küni» dep atap, jılda merekeleu jöninde ministrlikke wsınıs berdik.

Kenjehan Matıjanov,

filologiya ğılımdarınıñ doktorı, M.Äuezov atındağı Ädebiet jäne öner institutınıñ direktorı:

Abaĭ ösietteri jaña zaman lebine säĭkes jaña mazmwnmen tolıqtırılıp, qoğamdıq sananıñ  jañğıruına qızmet ete beredi.

Olay bolsa, «Abaydı wltımızdıñ mädeni kapitalı retinde nasihattauımız kerek. Örkenietti elder qazaqtıñ bolmıs-bitimin, mädenieti men ädebietin, ruhani öresin älemdik deñgeydegi birtuar perzentteriniñ därejesimen, tanımaldığımen bağalaytının wmıtpayıq. Sondıqtan, Abaydı jaña Qazaqstannıñ brendi retinde älem jwrtşılığına keñinen tanıstıru qajet», - degen El Prezidentiniñ jürek jardı pikiri HHİ ğasırdağı Abaytanudıñ bastı bağdarı boluğa tiis.

Twrsın Jwrtbay

filologiya ğılımdarınıñ doktorı, jazuşı, abaytanuşı:

-Wlttıq akademiyalıq kitaphananıñ bastamasına sättilik tileymiz. Biraz dünie aytıldı. Osı bas qosqanımızdıñ özi Abay bükil dünie qazaqtarınıñ ruhın biriktirgeniniñ belgisi.  Jüz jıldan beri oqılmağan «Şır aynal da iman tap» degen sözi bar bolatın.  Amanjan Jaqıp tüpnwsqasın tapqan. Onıñ mağınası «şıraylanıp, nwrlanıp, öñiñ kirip, iman iste, jolaqqa kir» degen sözi eken.

Abay öleñderin qıtay tiline audaru jaylı  Akbar dosım aytıp ötti. Mısalı aqın öleñderin qıtay tiline audaru öte azap. Öytkeni tüsiniksizdeu iroglif kedergi. Mısalı «Qaraşa, jeltoqsanmen sol bir-eki ay» degeni «qıs tüsedi, şöp şabadı» degen sözdermen audarılğan. Bwl ülken mäsele. Al endi osığan jol tapqan bizdiñ Dimaştı audarıp jürgen bala bar. Ol osı  Abaydı köne qıtay tiline audarıp, änniñ ırğağına tüsirgen kezde, barlığı tüsinikti bolıp ketedi eken. Soğan köziqaraqtı boluımız kerek. Abaydı sol arqılı audarsaq, keleşekte üş miliardqa juıq oqırman tabatını sözsiz.

 Anatoliy Kim,

jazuşı, dramaturg jäne audarmaşı Anatoliy Kim (Resey):

  • Eñ wlı abaytanuşımız dep Mwhtar Äuezovtı aytuğa boladı. Onı biz jazuşınıñ «Abay jolı» romanınan bayqaymız. Mwhtar Äuezov wlı klassik. Abay turalı  öz şığarmasında adamzat qwbılısın körsete bildi.

Jaqında mağan Qazaqstanda twratın dosımnan Abaydıñ qara sözderin mağan audaru kerektigi jöninde jaqsı habar keldi. Endi men abaytanumen aynalısatın bolamın.

Wlı Abay osı kezge şeyin de jäne de wlı oyşıldardıñ qatarında sanaladı. Sebebi, ol öz şığaomalarında adam beynesindegi joğarı qwndılıqtı däriptedi. «Biz kimbiz?», «Siz kimsiz?» degen swraqtardıñ jauabın izdeydi.

Mağan köbine Abaydıñ aytıp ketken raktat sözderi köp kömektesedi. Abay ruhı bizdi ärqaşan qoldap jüre bersin degim keledi.

Aqbar Mäjit,

jazuşı, Qıtay Halıqtıq sayasi konsul'tativtik keñestiñ müşesi (Qıtay):

  • «Abay öleñderin qıtay tiline eñ alğaş audarğan adam - sibe wltınan şıqqan Hahuan' Çjan edi. Büginde onıñ jası 90-nan astı.

Al 1994 jılı Qıtaydağı wlttar baspası Abay şığarmasın qıtay tiline qaytadan audaruğa bel bayladı. Wlı aqınnıñ 150 jıldığına äzirlengen bwl audarma keyin de birneşe ret jarıq kördi jäne Qıtayğa keñ taralatın «Oqırmandar» jurnalında jariyalanğan. «Sizderge äygili, 2013 jılı qırküyek ayında QHR Törağası Si Czin'pin' Qazaqstanda Nazarbaev universitetinde söz söylegende Abaydıñ 37-şi qara sözinen üzindi söyledi. Ol meniñ audarmam edi. 

Äbdiuaqap Qara,

tarihşı, ğalım, Istamboldağı Mimar Sinan körkem öner universitetiniñ professorı (Türkiya):

- HİH ğasır men HH ğasırdıñ bas şeninde ömir sürgen Abay şığarmalarında qoğamdağı ömirdiñ är salasında kemşilikterdi qatañ sınğa alıp halıqtıñ közin aşqısı keledi. Sındar is jüzinde qazaq halqına qaratılğanman, sondağı qazaq ornına, äzirbayjan, qırğız, özbek, tatar, türik sındı özge türki halıqtarınıñ esimderin jazıp oqısa sol halıqtar mwnı jatırqamas edi. YAğni sonday kemşiliktir barlıq türki mwsılman halıqtarına ortaq.

Bizdiñ oyımızşa Abay sol kezde özge türki halıqtardan da habardar edi. Ol kezdegi türkiler, äsirese ziyalı qauım arasındağı mädeni baylanıs sol kezdiñ şekteuli mümkinşilikterine qaramastan joğarı deñgeyde edi. Qırımdağı Ismail Gaspirinskidiñ “Tärjüman” gazetin Istambwldan Orınborğa, Samarqannan Qazanğa deyin barlıq türki ziyalıları alıp oqıp twratın. Alaş jetekşileri Älihan Bökeyhan, Mirjaqıp Dulat, Ahmet Baytwrsın da onı joğarı bağalaytın. Tipti Şäkerim Qwdayberdiwlı Gaspirinskidi öziniñ üstazı dep sanaytın. Sonday-aq Abaydıñ şığarmalarında az da bolsa türik tilinen sözder kezdesetini onıñ türik tilindegi gazet jurnaldardı da tüsinetiniñ jäne sol twsta türki halıqtarınıñ tilderiniñ bügingiden äldeqayda birbirine tüsinikti ekenin ayğaqtaydı. Bwl sebepten Abay tek qazaq halqınıñ qana emes, bükil türki düniesiniñ aqını desek qatelespeymiz.

Ayta keteyik, onlayn konferenciyağa sonday-aq, elordadağı Qazaqstan  Jazuşılar odağı filialınıñ direktorı Däuletkerey Käpwlı, aqın, «Abaytanu» ğılımi-tanımdıq ortalığınıñ jetekşisi Almahan Mwhametqaliqızı, Mimar Sinan  universitetiniñ professorı Abduakap Kara (Türkiya); tarih ğılımdarınıñ doktorı, Ankara Kajı Bayram Veli Universitetiniñ professorı Güljanat Qwrmanğalieva Erdjilasun (Türkiya), filologiya ğılımdarınıñ kandidatı, Seged  Universitetiniñ professorı Rauşangül Mwqışeva (Majarstan), aqın, filologiyağ ğılımdarınıñ kandidatı Oñaygül Twrjan jäne t.b. qatıstı.

Nazerke Mwhamethan

“The Qazaq Times”