جاقىندارىن بيلىككە تارتۋ ۇدەرىسىندە ورتا ازيا ەلدەرى كوش باستاپ تۇر

الەمنىڭ بىرقاتار ەلىندە مەملەكەت باسشىلارىنىڭ وتباسى مۇشەلەرىن، تۋعان-تۋىستارىن بيلىككە تارتۋ ءۇردىسى كۇشەيىپ بارادى. بۇل ۇردىستە پوست-كەڭەستىك ەلدەر كوش باستاپ كەلەدى. بۇعان دەيىن وزبەكستان پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزيەەۆتىڭ كىشى قىزى شاحنوزانىڭ ءبىلىم بەرۋ مينيسترلىگىندە باسقارما توراعاسى بولىپ وتىرعانى بەلگىلى ەدى. جاقىندا ەلدەگى وپپوزيتسيالىق باسىلىمدار پرەزيدەنت ميرزيەەۆتىڭ ۇلكەن قىزىن اقپارات جانە كوممۋنيكاتسيالار اگەنتتىگىنىڭ ديرەكتورى ەتىپ تاعايىنداعانىن جازدى.

ميرزيەەۆتەر. ميرزيەەۆتىڭ ەكى قىزى جانە ءبىر ۇلى بار. فوتو: BBC/GETTY IMAGES.

شاۆكات ميرزيەەۆكە دەيىن دە وزبەكستان بيلىگى ءبىر وتباسىعا تاۋەلدى بولىپ كەلگەنى بەلگىلى. مەملەكەتتىك قىزمەتتەگى قانداي دا ءبىر كلاننىڭ باسىندا نەمەسە قۇزىرەتى بار كرەسلولاردى مارقۇم پرەزيدەنت يسلام كاريموۆتىڭ جاقىن تۋىستارى يەلەپ كەلگەن. گۇلنارا كاريموۆا وزبەكستاننىڭ يسپانياداعى توتەنشە ءارى وكىلەتتى ەلشىسى بولىپ تۇرعان. پرەزيدەنت ميرزيەەۆ كەزىندە كوررۋپتسياعا بايلانىستى ايىپتالدى. بۇگىنگى تاڭدا وزبەكستاندا ميرزيەەۆ ءداۋىرى ورناپ كەلە جاتقانعا ۇقسايدى.

ورتا ازيا ەلدەرىندە  

كوپتەگەن ەلدەردىڭ كونستيتۋتسياسى  ەل باسشىسىنىڭ ءوز تۋىستارىن جوعارى لاۋازىمدى قىزمەتكە تاعايىنداۋىنا مۇمكىندىك بەرمەيدى. الايدا، ءوز جاقىندارىن جوعارى لاۋازىمعا جەتكىزۋ ءۇشىن اتا زاڭدى اينالىپ وتكەن ەل باسشىلارى دا جەتەرلىك. بۇل جاعداي الەمنىڭ بىرقاتار ەلىندە بولعانىمەن، ورتا ازياعا كوبىرەك شوعىرلانعان. ورتا ازياداعى بيلىك يەلەرىنىڭ قوعامدىق پىكىر مەن ەلدىڭ زاڭىن ءتۇرلى تاسىلمەن اينالىپ ءوتىپ، ديناستيالىق جولعا بەت العان ارەكەتتەر كوپ.

ءازىربايجاننىڭ قازىرگى پرەزيدەنتى يلحام اليەۆ بيلىككە مۇراگەرلىك جولمەن جەتكەنى ەلگە ءمالىم. 2016 جىلى ول ەل كونستيتۋتسياسىنا وزگەرىستەر ەنگىزىپ، ءبىرىنشى ۆيتسە-پرەزيدەنت جانە ۆيتسە-پرەزيدەنت لاۋازىمدىلارىن جاسادى. بۇنىڭ سوڭىنان ول ءوزىنىڭ جۇبايى مەحريبان اليەۆانى ۆيتسە-پرەزيدەنت ەتىپ تاعايىنداعان بولاتىن.

2016 جىلى تاجىكستان پرەزيدەنتى ەمومالي روحمون قىزى وزودانى پرەزيدەنت اپپاراتۋراسىنىڭ جەتەكشىسى رەتىندە تاعايىندادى. وزودا روحمون بۇعان دەيىن دە لاۋازىمدى قىزمەتتەن شەت قالعان ەمەس-ءتى. ول 2016 جىلعا دەيىن سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىن اتقارىپ كەلگەن. وزودا روحموننىڭ كۇيەۋى جاموليددين نۋراليەۆ ۇلتتىق بانك جەتەكشىسىنىڭ ورىنباسارى. پرەزيدەنت روحموننىڭ ۇلى رۋستام بولسا تمد ەلدەرىندەگى ەڭ جاس گەنەرال بولىپ سانالادى. 30 جاستاعى رۋستام ەمومالي تاجىكستان پرەزيدەنتىنىڭ ەڭ ۇلكەن ۇلى. 2017 جىلى ورتالىق قالا دۋشانبەنىڭ قالا اكىمى بولىپ تاعايىندالسا، قازىر كوررۋپتسياعا قارسى اگەنتتىكتى باسقارىپ كەلەدى.

پرەزيدەنتتىڭ ءوز جاقىنىن بيلىككە الىپ كەلۋ ارەكەتى ساتسىزدىككە ۇشىراعان ورتا ازيالىق ءبىر ەل بولسا – قىرعىزستان. قىرعىزستاندا بۇنداي جاعداي تەك ەلدەن قۋىلعان پرەزيدەنتتەرى تۇسىندا عانا بولدى. 2005 جىلى پرەزيدەنت اسقار اكاەۆ ۇلى مەن قىزىن پارلامەنتكە الىپ كەلدى، الايدا كوپ وتپەي وتباسىمەن بىرگە ەلدەن شىعىپ كەتۋگە ءماجبۇر بولدى. قۇرمانبەك باكيەۆ تۇسىندا جاقىندارىن بيلىككە اكەلۋ كەڭ ەتە الا باستاعان بولاتىن. الايدا، باكيەۆ بيلىگىنىڭ قۇلاۋىمەن بۇل ءۇردىس تە توقتاپ قالدى.

الىس شەتەلدەردە

اتى رەسپۋبليكا بولعانىمەن ديناستيالىق جولمەن باسقارىلىپ كەلگەن ەلدەردىڭ ءبىرى – سولتۇستىك كورەيا. كوپ جىلدان بەرى كورەي حالىقتىق دەموكراتيالىق رەسپۋبليكاسىن كيم اۋلەتى بيلەپ كەلەدى. ەلدىڭ ەڭ نەگىزگى بيلىگىن كيم اۋلەتىنىڭ نەمەسە جەكجات-جۇراتى يەلەيدى. بۇعان قاراماستان ەلدىڭ ەڭ جوعارى باسشىسى تارابىنان جاقىن تۋىستارىن اياۋسىز جازاعا كەسۋ ىستەرى دە بولىپ تۇرادى. 2013 جىلى كحدر باسشىسى كيم جوڭ ۋن جەزدەسىن جوعارى لاۋازىمدى قىزمەتىنەن الىپ تاستادى جانە كوپ وتپەي ءولىم جازاسىنا كەستى.

ترامپتىڭ قىزى مەن كۇيەۋ بالاسى. فوتو: GETTY IMAGES.

جاقىندارىنا لاۋازىم ۇسىنۋدان دەموكراتيالىق قۇندىلىقتى ۇران ەتكەن باتىس ەلدەرى دە شەت قالعان جوق. دونالد ترامپتىڭ اقش پرەزيدەنتى بولۋى اقش بيلىگىنىڭ تاريحىنداعى بىرقاتار «جاڭالىقتاردى» الىپ كەلدى. پرەزيدەنت ترامپ اق ۇيدەگى ورىندىعىنا جايعاسا سالىسىمەن كۇيەۋ بالاسى جارەد كۋشنەرگە اق ءۇيدىڭ باس كەڭەسشىسى لاۋازىمىن ۇسىنعان ەدى. بۇل اقش-تا نارازىلىق تۋدىرعان ىستەردىڭ ءبىرى بولىپ قالدى.

قازاقستاندا

قازاقستانداعى جاعداي كوزقاراقتى كوپشىلىككە بەلگىلى. ەل باسشىسىنىڭ تۋعان-تۋىستارى جوعارى لاۋازىمدى قىزمەتتە وتىرۋى زاڭدىلىق قاتارلى قابىلدانىپ بارا جاتقانداي. ءبىزدىڭ ەلدە قىزدارىن، كۇيەۋ بالالارىن وزىنە جاقىن ماڭىزدى ورىندارعا تاعايىنداۋ شىرقاۋ شىڭىنا جەتىپ بولىپ، ەندى كەزەك نەمەرەلەرگە كەلگەندەي. ونسىز دا بىرقاتار باتىستىق اقپارات قۇرالدارى قازاقستاندى بيلىگى ديناستياعا اينالىپ بارا جاتقانىن ايتىپ، جازىپ جاتىر. قادىرلى كونستيتۋتسيامىزدىڭ وزىندە تۇڭعىش پرەزيدەنتكە، ونىڭ وتباسىنا قاتىستى ەرەجەلەرىمىز بار. ءبىر سوزبەن ايتقاندا ەل بيلىگىن ءبىر وتباسىنىڭ قولىنا تابىستاۋدا قازاق ەلى الەمدە الدىنا قارا سالماي كەلەدى.

حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ مىنبەرىندە جاساعان مالىمدەمەسىنىڭ بىرىندە قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى ن. نازارباەۆ: «مەن ءوز حالقىما ريزامىن»، – دەگەن ەدى. 30 جىلعا جۋىق ۋاقىتتا حالىق سانىنىڭ ىشكى ءوسىمى تولىق 5 ميلليونعا دا جەتپەگەن، باسىندا 158 ملرد دوللاردان استام قارىزى بار حالقى، بيلەۋشى اۋلەتتىڭ ريزالىعىن الۋ ءۇشىن تاعى نە ىستەپ بەرسەك ەكەن؟!

“The Qazaq Times”