«پسەۆدو-بايقاۋشى» الدە كاسىبي باقىلاۋشى: رەفەرەندۋمدى كىم باقىلايدى؟

قازاقستان ەگەمەن اتانعالى بيلىكتىڭ باستاماسىمەن وتكەلى تۇرعان بەسىنشى رەفەرەندۋمنىڭ وسىعان دەيىنگىسىنىڭ ناتيجەسى اقوردا كوڭىلىنەن شىققان. جالپى سايلاۋ يا رەفەرەندۋمنىڭ قاي-قايسىسىندا دا ازاماتتىق قوعام ءۇنى وتكىر ءارى ايقىن كورىنەتىنى – الماتى قالاسى. بيىل الماتىدا سايلاۋ-رەفەرەندۋمدى باقىلاۋعا جارعىلىق قۇقىعى بار 8 ۇيىم اككرەديتتەلگەن. QT وسى ۇيىمداردىڭ جۇمىسى، اكىمدىكپەن بايلانىسى تۋرالى سارالاپ كوردى.

ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى جاريالاعان تىزىمگە سايكەس، الماتى قالاسىنان سەگىز ۇيىم تىركەلگەن. ولار:

• «تاۋەلسىز باقىلاۋشىلار» قوعامدىق بىرلەستىگى
• «ەحو» قوعامدىق بىرلەستىگى
• «اقپاراتتىق-رەسۋرستىق ورتالىق» قوعامدىق قورى
• «ەر ازامات» قوعامدىق بىرلەستىگى
• «اۋعانستان ارداگەرلەرىنىڭ كەڭەسى» قوعامدىق بىرلەستىگى
• «Almaty Azamattyq Alliance» زاڭدى تۇلعالاردىڭ قاۋىمداستىق نىسانىنداعى بىرلەستىگى
• «ادام جانە قوعام» ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمى» قوعامدىق بىرلەستىگى
• «Social project management» ورتالىعى» قوعامدىق قورى

الماتىدا تۇرعىندار جۇرەتىن اسپالى كوپىردەگى اەس-كە ۇگىتتەۋ مانىندەگى باننەر. فوتو: QT / كۇلتەگىن اسپانۇلى

ۇەۇ (ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار – رەد.) مەن جەرگىلىكتى بيلىك اراسىن ۇيلەستىرەتىن «اقپاراتتىق-رەسۋرستىق ورتالىق» قوعامدىق قورىنا حابارلاسۋعا تىرىستىق. قوردىڭ ءبىرىنشى باسشىسى، نەگىزگى قۇرىلتايشىسى ءارى الماتى قالاسى ءماسليحاتىنىڭ اماناتتىق دەپۋتاتى، قالالىق قوعامدىق كەڭەس مۇشەسى التىناي كوبەەۆا  تۇتقانى كوتەرمەدى. ەكىنشى قۇرىلتايشى نۇرجامال سۇيەسىنوۆا ءوزىنىڭ «نەگىزگى قۇرىلتايشىنىڭ كومەكشىسىمىن» دەپ، رەفەرەندۋمعا ۇيىمنىڭ قاتىسار يا قاتىسپايتىنى، نەشە ۋچاسكەنى باقىلايتىنى جايلى حابارسىز ەكەنىن ايتتى. ۇيىمنىڭ اككرەديتتەلگەنى تۋرالى اقپاراتتى تاڭدانا قابىلدادى.

قور 2018 جىلى ىشكى ساياسات باسقارماسىنىڭ (قازىرگى قوعامدىق دامۋ باسقارماسى – رەد.) قولداۋىمەن قۇرعان «Civil Center Almaty» جوباسىن، ياعني ازاماتتىق ورتالىق جۇمىسىن جۇرگىزەدى.

الماتى قالاسى اكىمدىگىنىڭ قوعامدىق دامۋ جانە جاستار ساياساتى باسقارمالارىنان جۇزدەگەن ميلليون تەڭگەگە تاپسىرىس ورىندايتىن قور نەگىزىنەن قوعامدىق ۇيىمدار قىزمەتىن جۇزەگە اسىرادى. مەملەكەتتىك ساتىپ الۋعا قوماقتى سومامەن بەلسەندى قاتىسادى. زاڭدى تۇلعا رەتىندە تەك 2016 جىلدان بەرى ناقتى سوماسى 382 ملن تەڭگەگە بارلىعى 40 شاقتى كەلىسىمشارت تۇزىسكەن. ونىڭ 33 كەلىسىمشارتى – ءبىر عانا الماتى اكىمدىگىنەن. Statsnet اشىق دەرەككوزىنە قاراعاندا، قوردىڭ بىلتىرعى جىلدىق ءتۇسىمى 435 ملن تەڭگەنى شامالاعان.

التىناي كوبەەۆا – الماتى قالاسى قوعامدىق كەڭەسىنىڭ توراعاسى، ءماسليحات دەپۋتاتى. فوتو: الماتى ق. وڭىرلىك كوممۋنيكاتسيالار قىزمەتى

ينتەرنەت بەتتەرىندە قور قۇرىلتايشىسى التىناي كوبەەۆا «AMANAT» پارتياسىنىڭ باستاماسىمەن قۇرىلعان اەس سالۋدى قولداۋ جونىندەگى حالىقتىق شتاب قۇرامىندا ەلدى ۇگىتتەۋگە اتسالىسىپ جۇرگەن اقپارات كوپ. اەس سالۋدى قولدايتىن دەپۋتاتتىڭ رەفەرەندۋمدى باقىلاۋداعى بەيتاراپتىعى تۋرالى ۇستانىمىن ءبىلۋ مۇمكىن بولمادى.

***

رەفەرەندۋمدى باقىلاۋعا ىنتالى تاعى ءبىر ۇيىم – «Almaty Azamattyq Alliance» زاڭدى تۇلعالاردىڭ قاۋىمداستىق نىسانىنداعى بىرلەستىگى. جوعارىدا اتالعان قور وسى ۇيىمنىڭ ءۇش قۇرىلتايشىسىنىڭ ءبىرى. ازاماتتىق اليانس سايتىندا كورسەتىلگەن بۇل ۇيىمنىڭ مەكەن-جايى 2Gis قوسىمشاسىنداعى دەپۋتات كوبەەۆانىڭ سايلاۋشىلارىن قابىلداۋ ءبولىمى مەن ول باسقاراتىن قوردىڭ مالىمەتىمەن بىردەي 139-كابينەت كورسەتىلگەن. الماتىلىق اليانستىڭ توراعاسى قايىرجان ابدىحالىقوۆ قاڭتار وقيعاسىنان كەيىن 2022 جىلى وتكەن پرەزيدەنت سايلاۋىن «قوعامنىڭ كەمەلدەنگەنىن كورسەتتى» دەپ باعالاعان. قبتۋ بيزنەس مەكتەبىنىڭ اسسيستەنت-پروفەسسورى ابدىحالىقوۆ اەس-تى قولداۋ ناۋقانىندا ساراپشى رەتىندە دە كوزگە ءتۇسىپ ءجۇر.

قايىرجان ابدىحالىقوۆ. فوتو: الماتى ق. وڭىرلىك كوممۋنيكاتسيالار قىزمەتى

رەداكتسيا قوڭىراۋىنا بەرگەن جاۋابىندا ول 700 بايقاۋشى دايىنداپ وتىرعانىن، ۇيلەستىرۋ جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتقانىن ايتتى. باقىلاۋشىلاردىڭ جول ءجۇرىسى، تۇسكى اسىنا ارنالعان شىعىنداردىڭ كولەمى مەن قارجىلاندىرۋ كوزى تۋرالى سۇراققا «ءالى ناقتى ەمەس» دەدى.

بۇل ۇيىم دا قۇرىلتايشىسى ءتارىزدى مەملەكەتتىك ساتىپ الۋعا قاتىسادى، اكىمدىكتەن مەملەكەتتىك گرانت الادى.

***

«ەر ازامات» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ قۇرىلتايشى-جەتەكشىسى لايلا احمەتوۆاعا بايلانىسۋ مۇمكىن بولمادى، تۇتقانى كوتەرمەدى. احمەتوۆا ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دا ۇزاق جىل وقىتۋشى، جۋرناليستيكا سالاسىندا زەرتتەۋشىلىگىمەن بەلگىلى. بىرلەستىكتىڭ جۇمىس ىستەپ تۇرعانىمەن، قارجىلىق اينالىمىنا دايەك جوق.

«گەندەرلىك تەڭدىككە قول جەتكىزۋ، دەموكراتيالىق جانە ازاماتتىق قوعامنىڭ قالىپتاسۋىنا كەدەرگى كەلتىرەتىن ستەرەوتيپتىك گەندەرلىك رولدەردى وزگەرتۋدى» ماقسات تۇتقان ۇيىمنىڭ وسىعان دەيىن ساياسي ناۋقانعا قاتىسقانى، سايلاۋدى باقىلاعانى تۋرالى اقپارات تابىلمادى.

***

«اۋعانستان ارداگەرلەرىنىڭ كەڭەسى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى ءارى نەگىزگى قۇرىلتايشىسى مۇرات ابدىشۇكىروۆ ءتىلشى ساۋالىنا توسىلىپ قالدى. «نەشە ۋچاسكە ەكەنىن بىلمەيمىن، ونى ناقتىلاپ سۇرايىن، كەيىن جاۋاپ بەرەيىن» دەپ قىسقا قايىردى.

ابدىشۇكىروۆ – ارداگەرلەر ۇيىمىنان باسقا تاعى ءبىر-ءبىر بىرلەستىك («Uly Dala Patriottary» پاتريوتتىق قوزعالىسى» قب) پەن جەكە كاسىپكەرلىكتىڭ يەسى.

***

«ادام جانە قوعام» ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ باسشىسى ءارى قۇرىلتايشىسى گۇلىم نۇرعاليەۆانىڭ رەسمي دەرەكقوردا كورسەتىلگەن ءنومىرى «تىركەلمەگەن نەمەسە ىستەمەيدى» دەپ تۇرعاندىقتان، بايلانىسۋ مۇمكىن بولمادى.

2021 جىلعى قاڭتاردا پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتتارىن سايلاۋدا نۇرعاليەۆا اكىمدىكپەن ەتەنە «تاۋەلسىز باقىلاۋشىلار شتابىنا» 120 بايقاۋشى جىبەرەتىنىن مالىمدەپ, كەيىن باقىلاۋ ناتيجەسىن حابارلامادى.

ورتادا – ۇيىم جەتەكشىسى گۇلىم نۇرعاليەۆا. فوتو: Almaty TV

ءۇش قۇرىلتايشىعا ورتاق بىرلەستىك بيلىكتەن ەڭ قوماقتى سوماعا تۇراقتى تۇردە قارجىلاندىرىلاتىن ۇيىم. اشىق دەرەككوزدەردەگى اقپاراتتاردا مەملەكەتتىك ساتىپ الۋعا تىركەلگەن سەگىز جىلدا كەمى جالپى كولەمى 570 ملن تەڭگە قاراجاتقا 250-گە تارتا كەلىسىمشارت جاساسقان. مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ پورتالىندا بيىل الماتى قالاسى اكىمىدىگىمەن ونداعان ميلليون قارجىعا جاساسقان نەگىزگى كەلىسىمشارتقا قوسىمشا كەلىسىمشارتتىڭ ايىرىقشا كوپتىگىن كورۋگە بولادى.

Statsnet دەرەگىنشە، بىلتىرعى جىلدىق ءتۇسىمى 377 ملن تەڭگەدەن اسقان جانە بۇل كەيىنگى ءۇش جىلداعى ەڭ ازى.

ۇيىم 2021 جىلى اقپارات ءمينيسترى ايدا بالاەۆانىڭ تابىستاۋىمەن ۇەۇ-لارعا ارنالعان مەملەكەتتىك سىيلىق يەلەندى.

نەگىزگى قۇرىلتايشى جانات سمانقۇلوۆا ەكى كومپانيانى جۇرگىزەدى. «ءبىلىم جانە جاڭا يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالار ورتالىعى» جشس مەملەكەتتەن 2016 جىلدان باستاپ ناقتى سوماسى 1.1 ملرد تەڭگە بولاتىن جۇزدەن اسا كەلىسىمشارتقا قول جەتكىزگەن. سونداي-اق، ەكىنشى كاسىبى – وسى مەكەمەنىڭ الماتى وبلىسىنداعى فيليالىنىڭ قارجىلىق ءتۇسىمى بەلگىسىز.

***

رەفەرەندۋمدى باقىلاۋعا مۇمكىندىك العان تاعى ءبىر ۇيىم اكىمدىكپەن ەتەنە جۇمىس ىستەيتىن «Social project management» ورتالىعى» قوعامدىق قورى. قارجى مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە, كەيىنگى بەس جىلدا مەملەكەتتىك ساتىپ الۋدا ناقتى كولەمى 190 ملن تەڭگەدەن اساتىن ونداعان كەلىسىمشارت ورىنداعان. ونىڭ 70%-دايىن تەك 2023-2024 جىلدارى اكىمدىكتىڭ ەكى باسقارماسىنان (جاستار ساياساتى جانە ىشكى ىستەر باسقارماسى) الىپ كەلەدى.

سونىمەن قاتار، بىلتىرعى جىلدىق قارجىلىق ءتۇسىمى 58 ملن تەڭگە بولعان. بۇل 2021 جىلدان بەرگى ەڭ تومەن كورسەتكىشى.

ۇيىم قۇرىلتايشىسى ءارى باسشىسى بەيبىت مولداحمەتۇلى بۇدان وزگە ەكى كومپانياعا (Newtime جشس جانە «كۋرتايەز» جشس) جالعىز يەلىك ەتەدى.

***

الماتىلىق ازاماتتىق قوعامدا اتى تانىمال «تاۋەلسىز باقىلاۋشىلار» قوعامدىق بىرلەستىگى QT رەداكتسياسىمەن تىلدەسۋگە ۋاقىت تاپتى. 2016 جىلى قۇرىلعان ۇيىمنىڭ قازىرگى توراعاسى بەسجان تولەۋبەكۇلى جىلدان-جىلعا باقىلاۋشىلار اراسىندا ۇمىتسىزدىك ۇدەيە تۇسكەنىن ايتادى.

– بيىلعى رەفەرەندۋمدا ءجۇز شىقتى باقىلاۋشىمەن جۇمىس ىستەيمىز. ...قاراپايىم جانداردىڭ ازدى-كەم قولداۋىنىڭ ارقاسىندا باقىلاۋشىلاردى ءبىر ۋاق تۇسكى اسپەن قامتۋعا تىرىسىپ جاتىرمىز. نە مەملەكەتتەن، نە ارنايى قالتالى دەمەۋشىدەن العانىمىز-الارىمىز جوق. قازىر جاڭا باقىلاۋشىلارعا وقىتۋ-دايىنداۋ جۇمىسى قارقىندى ءجۇرىپ جاتىر. بار نازارىمىز وسى باعىتتا، – دەيدى بەلسەندى.

بەلسەندى-باقىلاۋشى بەسجان الماتىدا تۇرعىندار جۇرەتىن اسپالى كوپىردەگى اەس-كە ۇگىتتەۋ مانىندەگى باننەر. فوتو: QT / كۇلتەگىن اسپانۇلى

توقاەۆ بىلتىرعى جولداۋىندا اەس قۇرىلىسى رەفەرەندۋم  ارقىلى شەشىلەتىنىن جاريالاعان بويدا-اق بىرلەستىك بىردەن اككرەديتاتسياعا قامدانعان. تىركەۋدەن الماتىلىق سەگىز ۇيىمنىڭ ەڭ العاشقىسى بولىپ، 2024 جىلعى اقپاندا وتكەن.

«تاۋەلسىز باقىلاۋشىلار» قۇرىلعالى ءار ساياسي ناۋقاندا ءتۇرلى تۋرا-جاناما كەدەرگىلەرگە ۇشىرايدى. بىردە سەمينار-ترەنينگ وتكىزەتىن مەكەمە جالعا بەرۋ قىزمەتىنەن باس تارتادى، بىردە ۋاقىتشا كەڭسەسى كوممۋنالدىق قىزمەتتەردەن اجىراتىلادى.

تاجىريبەلى باقىلاۋشى بەسجان تولەۋبەكۇلى. فوتو: QT / كۇلتەگىن اسپانۇلى

ۇيىمنىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى – جىلدا قاتىساتىن باقىلاۋشىلاردىڭ باسىم بولىگى قازاق ءتىلدى ازاماتتار. جاستار مەن ورتا جاستان اسقاندار ارا سالماعى بىردەي. ۇيىم مۇشەلەرى سايلاۋ-رەفەرەندۋم سايىن ۋچاسكەلەردەگى زاڭسىز جايتتاردى انىقتاپ، تىركەپ، سوتقا جولدايتىنىن، بىراق «ساياسي استارمەن اياقسىز قالاتىنىنا» شاعىنادى.

ايتا كەتەرلىگى، بىرلەستىك 2020 جىلى مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ پورتالىنا تىركەلگەنىمەن، بىردە-ءبىر رەت اينالىسپاعان. قارجىلاي ءتۇسىمى جوق.

P.S.: اكىمدىكپەن تىعىز قارىم-قاتىناستا جۇمىس ىستەيتىن جەرگىلىكتى ۇيىمداردىڭ ءبارى بىردەي ءبىر كۇندە، 8 قىركۇيەكتە تىركەلگەن. ءبىرىنشى «تاۋەلسىز باقىلاۋشىلار» بىرلەستىگى 20 اقپاندا، كەيىن 20 تامىزدا «جاڭعىرىق» بىرلەستىگى اككرەديتتەلگەن.

باق بەتتەرىنەن العاشقىلاردىڭ قاتارىندا كۋالىك العان ەكى ۇيىمنىڭ وسىعان دەيىنگى باقىلاۋ تاجىريبەسى تۋرالى كوپ ماتەريال تابۋعا بولادى. باسقا التى ۇيىمنىڭ الدەبىر رەسمي ەسەبىن، سايلاۋ باقىلاۋى تۋرالى قورىتىندى مالىمدەمەسىن كەزىكتىرۋ مۇمكىن ەمەس. ءتىپتى كەيبىرىنىڭ جالپى قوعامدىق قىزمەتىنە قاتىستى اقپارات قات.

The Qazaq Times