وسىعان دەيىن ءتۇرلى تەرەڭ زەرتتەۋلەرىمەن تانىلعان جەمقورلىق پەن ۇيىمداسقان قىلمىستى زەرتتەۋ ورتالىعى (OCCRP) «پاندورا قۇجاتتارى» (The Pandora Papers) دەپ اتالاتىن كەزەكتى زەرتتەۋىندە «قازاقستاننىڭ ەكس-پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ بەيرەسمي ايەلى اسەل قۇرمانباەۆا وفشورداعى قۇپيا كەلىسىمنەن 30 ملن دوللار پايدا كورگەنىن» مالىمدەدى. بۇعان نازارباەۆتىڭ ىقىلاسى اۋعان، جاقىن تۇتاتىن ەكى وليگارحتىڭ قاتىسى بارى ايتىلادى. ازاتتىق راديوسىنىڭ زەرتتەۋ جايلى جاريالانىم نۇسقاسىن ۇسىنامىز.
3 قازاندا دۇنيەجۇزىندەگى ءتۇرلى وفشورداعى قۇپيا كەلىسىمدەر مەن جاسىرىن بايلىقتاردى كورسەتەتىن تاعى ءبىر قۇجاتتار لەگى اشكەرە بولدى. ولارعا «پاندورا قۇجاتتارى» دەگەن اتاۋ بەرىپ ۇلگەردى. 11,9 ملن فايلدان تۇراتىن بۇل قۇجاتتار زەرتتەۋشى جۋرناليستەردىڭ حالىقارالىق كونسورتسيۋمىنا تيگەن. كوپتەگەن وليگارحتار بايلىعىن جاسىراتىن قۇپيا كومپانيالاردى اشۋمەن اينالىساتىن 14 فيرمادان الىنعان قۇجاتتاردى 150 باسىلىمنىڭ 600-دەن استام ءجۋرناليسى ەكى جىل بويى زەرتتەپ-زەردەلەگەن.
Vlast باسىلىمىنىڭ حابارلاۋىنشا, جاڭا قۇجاتتار لەگىندە Paradise papers («جۇماق ارالدارىنىڭ قۇجاتتارى»), پاناما قۇجاتتارى سەكىلدى الدىڭعى زەرتتەۋلەردە اتى اتالعان ادامدار دا، بۇرىن-سوڭدى جاريا بولماعاندار دا كەزدەسەدى.
«اسەل قۇرمانباەۆا مەن «ۇلت ليدەرى» (بۇل اتاق نازارباەۆقا زاڭمەن ءومىر بويىنا بەرىلگەن، بۇل ستاتۋستىڭ ارقاسىندا ول جانە ونىڭ جاقىندار سوتقا تارتىلمايدى) اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى ەشقاشان راستاماعان يا جوققا دا شىعارماعان. بىراق ونىڭ توقال نە بەيرەسمي ايەل رەتىندەگى ءرولى تۋرالى قاۋەسەت 1999 جىلى ول «ميسس قازاقستان» سۇلۋلىق بايقاۋىن جەڭىپ العان سوڭ تاراي باستاعان. ونىڭ ەكى ۇلىنىڭ جاڭالىق سايتتارىندا جاريالانعان پاسپورت سۋرەتتەرىندە فاميلياسى نۇرسۇلتانۇلى دەپ جازىلعان. قازاقستاندا فاميليا ورنىنا اكەسىنىڭ اتىن جازۋ ءجيى كەزدەسەدى» دەلىنگەن زەرتتەۋدە.
اسەل قۇرمانباەۆا. فوتو: OCCRP
OCCRP دەرەگىنشە، قۇرمانباەۆا قازاقستاندا ەكى مەملەكەتتىك بي ينستيتۋتىندا كوركەمدىك جەتەكشى قىزمەتىن اتقارادى، بالەت پەن ۇلتتىق بي سالاسىندا بىرنەشە فيرما مەن قورعا يەلىك ەتەدى.
«بىراق مادەنيەت سالاسىنان قانداي تابىس الماسىن، ول تابىس نازارباەۆتىڭ اينالاسىنان العان بايلىقتىڭ قاسىندا تۇك ەمەس» دەيدى زەرتتەۋشىلەر.
اشكەرە بولعان قۇجاتتارعا قاراعاندا، قۇرمانباەۆادا ۇلىبريتانيانىڭ ۆيرگين ارالدارىندا تىركەلگەن قۇپيا كومپانياسى بولعان. كومپانيادا ەشقانداي بەلسەندىلىك بايقالماعان. سوعان قاراماستان ول وسى كومپانيانى 30 ميلليون دوللارعا ساتا بىلگەن.
OCCRP بۇل كەلىسىمگە نازارباەۆتىڭ سەنىمدى سەرىكتەرى سانالعان وليگارحتار ۆلاديمير ني مەن ۆلاديمير كيمنىڭ قاتىسى بار دەيدى. زەرتتەۋشىلەردىڭ جازۋىنشا، قۇرمانباەۆا اقشانى 2010 جىلى ۆلاديمير ءنيدىڭ ولىمىنەن ەكى اي وتكەندە العان. اقشا ءنيدىڭ قىزىنا وتكەن كومپانيادان تۇسكەن، ال ۆلاديمير كيم تولەمنىڭ كۋاسى بولعان.
OCCRP تىلشىلەرى وسى ماسەلە جونىندە نازارباەۆقا، كيمگە، ءنيدىڭ وتباسىنا جانە قۇرمانباەۆاعا ساۋال جولداعان. ولاردىڭ ەشقايسىسى جاۋاپ بەرمەگەن.
بۇعان دەيىنگى وفشور زەرتتەۋلەرىندە نازارباەۆتىڭ تۋىستارى مەن قاتارىندا ۇلكەن قىزى داريعا نازارباەۆا مەن ونىڭ ۇلكەن ۇلى نۇرالى اليەۆ، كۇيەۋ بالاسى تيمۋر قۇلىباەۆ، نەمەرەسى ءىنىسى قايرات ساتىبالدى جانە وزگە بىرنەشە بەلگىلى شەنەۋنىك-وليگارحتار اتالعان.
«پاندورا قۇجاتتارىندا» يوردانيا كورولىنىڭ، ۋكراينا، ازەربايجان جانە قازاقستان پرەزيدەنتتەرىنىڭ، چەحيا پرەمەر-ءمينيسترى جانە ۇلىبريتانيانىڭ ەكس-پرەمەرىنىڭ، رەسەي ءمينيسترىنىڭ، سونداي-اق جۇزدەن اسا ميللياردەردىڭ قۇپيا ارەكەتتەرى اشكەرەلەنگەن.
«پاندورا قۇجاتتارى» بۇكىل الەمدى دۇرلىكتىرگەن «پاناما قۇجاتتارىنان» كەيىن بەس جىلدان سوڭ جارىققا شىعىپ وتىر.
الماتى وبل پركۋراتۋراسى. بەلسەندىلەر: «جالعان جالامەن قاماۋداعى ايگەرىم مەن دۋمانعا بوستاندىق!»
ارمان الىمبەكوۆ: مەن ول جەردىڭ رەزيدەنتسيا ەكەنىن بىلمەدىم. ەشنارسە بۇلدىرمەدىم.
قوساي ماحامباەۆ: وق تيگەن ادامدى قۇتقارام دەگەندە ءوزىمدى اتىپ تاستادى
رەزيدەنتسيا ءىسى. ورىنعازى سەرىكبول: بەيبىت شەرۋگە شىقتىم. ال، 269 باپتى مويىندامايمىن
كيبەرشابۋىلعا ۇشىراعان باق وكىلدەرى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا ارىز ءتۇسىردى