فرانتسيا اقش-تىڭ تاۋەلسىزدىك كۇنىنە وراي ەكىنشى «ازاتتىق» ءمۇسىنىن (Statue of Liberty) سىيعا تارتپاق. ءمۇسىن XIX عاسىردا فرانتسيادا جاسالىپ، پاريجدەگى مۇراجايدا ساقتالعان. الداعى كۇندەرى كوشىرمەنى اقش-قا جىبەرۋ جوسپارلانىپ وتىر. سىيلىق 4 شىلدەدە فرانتسيا ەلشىلىگى الدىندا ورناتىلادى.
شەتەلدىك باسىلىمدارعا سۇحبات بەرگەن Des Arts Et Metiers مۇراجايىنىڭ ديرەكتورى ماري لاۋرا ەستيگنارد: «ەكى ءمۇسىن دە فرانتسيا مەن اقش اراسىنداعى دوستىق قارىم-قاتىناستى جانە قوس مەملەكەتتىڭ ەگەمەندىگىن بىلدىرەدى. امەريكالىقتاردىڭ تاۋەلسىزدىك تۋرالى دەكلاراتسياسى 1776 جىلى قابىلدانعان. بىزدە 1789 جىلى ۇلى فرانتسۋز رەۆوليۋتسياسى باستالدى. ياعني ەكى وقيعا اراسىنداعى ايىرماشىلىق 13 جىل. بۇل قوس مەملەكەتتىڭ تاريحىندا ۇقساس تۇستاردىڭ كوپ ەكەنىن بىلدىرەدى»، – دەدى.
نەگىزىنەن نيۋ-يوركتە ورنالاسقان الەمگە تانىمال نىسان – «ازاتتىق» ءمۇسىنىن 1886 جىلى فرانۋزدار امەريكاعا سىيعا تارتقان. تاۋەلسىزدىك پەن دەموكراتيانىڭ بەلگىسى رەتىندە اتالعان ءمۇسىندى قۇرۋ يدەياسى 1865 جىلى اتاقتى فرانتسۋز عالىمى جانە ادۆوكاتى ەدۋارد رەنە لەفەۆر دە لابۋەيەگە تيەسىلى.
ءمۇسىننىڭ باستاپقى مودەلىن 1870 جىلى بارتولدي ازىرلەدى. بۇگىنگى كۇنى بۇل اڭىزعا اينالعان ەسكەرتكىشتىڭ العاشقى كوشىرمەسى پاريجدەگى ەيفەل مۇناراسى جانىنداعى ليۋكسەمبۋرگ باقشاسىندا ورنالاسقان. ءمۇسىننىڭ بيىكتىگى – 92 مەتر، سالماعى 200 توننادان اسادى. كوشىرمەنىڭ ولشەمدەرى تۇپنۇسقادان 16 ەسە كىشى.
بەدلوۋ ارالىندا ەسكەرتكىش سالۋ جوباسى 1877 جىلى عانا اقش كونگرەسى تاراپىنان ماقۇلداندى. بىراق فرانتسۋز جوسپارى بويىنشا، اقش-تىڭ تاۋەلسىزدىك دەكلاراتسياسىنا قول قويىلعانىنا 100 جىل تولۋىنا، ياعني 1876 جىلدىڭ 4 شىلدەسىنە دەيىن ەرەكشە سىيلىق رەتىندە دايىن بولعانىن قالاعان. مۇسىننىڭ العاشقى تانىستىرۋ ءراسىمى 1884 جىلدىڭ 4 شىلدەسىندە فرانتسيادا ءوتتى. سودان كەيىن ەسكەرتكىش بولشەكتەپ اقش-قا جىبەرىلدى. نيۋ-يورككە ازاتتىق ءمۇسىنى 1885 جىلى 17 شىلدەدە كەلدى. ءمۇسىندى جيناۋ 4 ايعا سوزىلدى. ازاتتىق ءمۇسىنىنىڭ رەسمي اشىلۋى تەك 1886 جىلدىڭ 28 قازانىندا اقش پرەزيدەنتى گروۆەر كليۆلەندپەن ءوتتى.
بەدلوۋ ارالى رەسمي تۇردە 1956 جىلى ازاتتىق ارالى بولىپ اتالدى. الايدا بارتولدي 80 جىل بۇرىن ول يدەيانى ۇسىنعان بولاتىن. ءمۇسىن بەينەسى ءبارتولديدىڭ اناسى – شارلوتتا.
الماتى وبل پركۋراتۋراسى. بەلسەندىلەر: «جالعان جالامەن قاماۋداعى ايگەرىم مەن دۋمانعا بوستاندىق!»
ارمان الىمبەكوۆ: مەن ول جەردىڭ رەزيدەنتسيا ەكەنىن بىلمەدىم. ەشنارسە بۇلدىرمەدىم.
قوساي ماحامباەۆ: وق تيگەن ادامدى قۇتقارام دەگەندە ءوزىمدى اتىپ تاستادى
رەزيدەنتسيا ءىسى. ورىنعازى سەرىكبول: بەيبىت شەرۋگە شىقتىم. ال، 269 باپتى مويىندامايمىن
كيبەرشابۋىلعا ۇشىراعان باق وكىلدەرى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا ارىز ءتۇسىردى