جەر كوميسسياسى: جەر قۇقىق قاتىناستارى جەمقورلىققا بەلشەسىنەن باتقان

بەيسەنبى كءۇنى استانادا جەر رەفورماسى جءونىندەگى كوميسسيانىڭ العاشقى وتىرىسى ءوءتتى. جيىندا جەر شارۋاشىلىعى توڭىرەگىندەگى كەيبىر ماسەلەلەر مەن 2016 جىلعى جالپىحالىقتىق جەر داۋىنان كەيىن كودەكسكە ەنگىزىلگەن موراتوري شارتتارى سءوز بولدى.

80 مۇشەسى بار كوميسسيانىڭ توراعا ورىنباسارى، اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى ساپارحان وماروۆتىڭ ايتۋىنشا، موراتوري شەتەلدىكتەرگە، ازاماتتىعى جوق ادامدارعا، شەتەلدىك زاڭدى تۇلعالارعا اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرىن جالداۋعا جانە جارعىلىق كاپيتالىندا شەتەلدىك قاتىسۋ ۇلەسى بار بىرلەسكەن كاسىپورىندارعا اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرىن جەكە مەنشىككە ساتۋعا جانە جالعا بەرۋگە تىيىم سالادى.

وماروۆ شەتەلدىكتەر بويىنشا ماسەلە شەشىلگەنىن، ەندى موراتوريعا قاتىستى كەيبىر ماسەلەلەر بويىنشا ناقتى شەشىمدەر قابىلدانۋ قاجەتتىگىن العا تارتتى.

شەشىلمەگەن ماسەلەلەر مىنالار:

• اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرىن جالعا الۋ قۇقىعىن الىپ تاستاي وتىرىپ، قازاقستاندىقتارعا جەكە مەنشىككە بەرۋ،
• جەر پايدالانۋشىلاردىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرىن مەملەكەتتەن ساتىپ الماي يەلىكتەن شىعارۋ ماسەلەسى.

ءمينيستردىڭ ايتۋىنشا، 2003 جىلدان باستاپ قازاقستاندا اۋىل شارۋاشىلىعى جەرىن جەكە مەنشىككە ساتىپ الۋعا نە 49 جىلعا دەيىن ۇزاق مەرزىمدى جالعا الۋعا مۇمكىندىك بەرىلگەن. 2015 جىلى جەر كودەكسىنە وزگەرىستەر ەنگىزىلىپ، قازاقستاندىقتارعا اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرىن 49 جىلعا دەيىن جالعا بەرۋ مۇمكىندىگى الىنىپ تاستالعان.

«جاڭا وزگەرىس اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرىن قازاقستاندىقتارعا جەكە مەنشىك قۇقىعىمەن عانا بەرۋدى كوزدەدى. بۇل ءۇشىن جۇمىس ىستەپ تۇرعان جەر پايدالانۋشىلار مەملەكەتتەن اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرىن كاداسترلىق قۇنىنىڭ 50%-ى مولشەرىندەگى جەڭىلدىكپەن بىرجولعى تولەممەن نەمەسە جەردىڭ تولىق قۇنىن 10 جىل بويى ءبولىپ تولەۋ شارتىمەن جەكە مەنشىككە ساتىپ الۋعا مىندەتتى بولدى.،. بۇل تۇزەتۋلەرگە 2016 جىلى مەملەكەت باسشىسىنىڭ جارلىعىمەن موراتوري ەنگىزىلىپ، ءتيىستى زاڭ قابىلداندى» دەدى مينيستر.

سەنات دەپۋتاتى، بۇرىنعى اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى اقىلبەك كۇرىشباەۆ «اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرى جەكە مەنشىككە بەرىلمەۋى ءتيىس» دەگەن ۇسىنىس ايتتى. «بۇل ەڭ باستىسى گەوساياسي احۋالمەن بايلانىستى» دەدى ول.

مۇحتار تايجان «ازاماتتىق بەرۋ ءتارتىبىن قاتاڭداتۋ كەرەك» دەپ سانايدى. ءتىپتى قازاقستان ازاماتى اتانعىسى كەگەندەر شەتەلدىك تاجىريبە نەگىزىندە 5 جىل تۇرۋ مىندەتى ايتىلدى.

«اۋىل شارۋاشىلىققا ارنالعان ءىرى كولەمدەگى جەر ەشكىمگە بەرىلمەۋى كەرەك. تاعى ءبىر ماسەلە، جەر – مەملەكەت مەنشىلىگى بولعندىقتان، جەر كاداسترى، ياعني جەرگە يەلىك ەتۋشى، كىمنىڭ قولىندا ەكەنى جايلى اقپارات اشىق بولۋى قاجەت. اۋىل-ايماقتاعى بار جەردى يەلەنىپ وتىرعان، اۋىلداستارىنا پاي ۇلەسىن دە بەرمەي وتىرعانداردىڭ بىرجاقتى كەلىسىمشارتتارىنىڭ كۇشىن جويۋ ماڭىزدى. عارىشتىق مونيتورينگ تۇراقتى تۇردە جانە رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە جۇرگىزىلگەنى ءجون. سۋبارەنداعا جول بەرسەك، حالىق وعان قول جەتكىزە الماي قالادى. اكىم قولىمەن جەر ۇلەستىرىپ، كوزىمەن ءوزىن باقىلاماۋى قاجەت»، – دەدى تايجان.

عارىش گەوتۇسىرىلىمدەرى تۋرالى ساپارحان وماروۆ پەن مۇحتار تايجان ءسوز قاعىستىرىپ قالدى. بىراق سوزگە ەرالى توعجان ارالاستى.

جەر سالاسى زاڭگەرى باقىتجان بازاربەك جەر قۇقىقتىق قاتىناستارىنداعى سىبايلاس جەمقورلىق جونىندە وتكىر ماسەلەلەردى كوتەردى. جەر كودەكسىنىڭ 97-بابىندا اۋىل شارۋاشىلىق جەرلەرى نىسانالى ماقساتىن اۋىستىرۋدىڭ سالدارىنان ءتۇرلى قۇرىلىس الاڭىنا اينالىپ جاتقانىنا الاڭدادى. ونىڭ ايتۋىنشا، شارۋا قوجالىعىنىڭ باعباندىققا قاجەتتى نىساندار جانە ساياجاي ءتارىزدى قاندايدا ءبىر عيمارات تۇرعىزۋى شەكتەلمەگەن.

«كودەكستىڭ ولقى تۇسىن ورايىنا پايدالانعان اكىمدەر الماتى، شىمكەنت قالالارى مەن استانا ماڭىندا جەردىڭ نىسانالى ماقساتىن اۋىستىرىپ وتىر. كوميسسيا اياسىندا وسىنداي جولمەن جەرگە ءتۇرلى قۇرىلىس سالۋدى تىياتىن وزگەرىس ەنگىزۋدى ۇسىنامىن»، – جەر قۇقىعى ساراپشىسى بازاربەك.

ول جەردەن دامەلى تاراپتاردىڭ جوباسىن ينۆەستيتسيالىق ەكەنىن تانۋ ءۇشىن ارنايى ەرەجە قابىلداۋ، جەردى ۇلەستىرۋ كەزىندە مۇددەلەر قاقتىعىسى جول بەرمەس ءۇشىن 43-باپقا وزگەرىس ەنگىزۋ، جەكە تۇرعىن ۇيگە قاجەتتى جەرمەن قامتۋ ءۇشىن ينجەنەرلەندىرۋگە بيزنەستى تارتۋ، پاي-ۇلەسىن جەكەلەگەن كومپانياعا بەرگەن ازاماتتاردىڭ پىكىرىنسىز بانكتەرگە كەپىلگە قويۋدى توقتاتۋ، كونكۋرس تالاپتارىن «فورماليستىك» سيپاتتان ارىلتىپ، شىنايى ەتۋ، جەرگە كەزەككە تۇرعاندار مەن جەردى يەلەنۋشىلەردىڭ دەرەگىن اشىق جاريالاۋ سياقتى وزەكتى ماسەلەلەر جەر كودەكسىنىڭ جاڭا رەداكتسياسىندا ەسكەرىلۋىن سۇرادى.

قوي وسىرۋشىلەر قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى المازبەك سادىرباەۆ لاتيفۋنديستەردىڭ  ۇلەسىن كەمىتىپ، قاراپايىم ءار شارۋاعا 500 گەكتاردان جەر بەرۋدى ۇسىندى. مۇرات ابەنوۆ «اكىمدەردىڭ جەردى ءوزى ءبولىپ، ءوزى باقىلاۋى سىبايلاس جەمقورلىققا الىپ كەلەتىنىنە» قايتا توقتالىپ، انتيكوردى ارالاسۋعا شاقىردى. نۇر وتان مۇشەسى، ءماجىلىس دەپۋتاتى ايدوس سارىم «اۋىل شارۋشىلىعى سالاسىندا قابىلدانعان زاڭدار مەن قۇقىقتىق قۇجاتتاردىڭ نەلىكتەن ىسكە اسپاي جاتىر دەگەن ساۋال بويىنشا ارنايى كاسىبي تالداۋ» جۇرگىزۋ كەرەگىن ايتادى. سونىمەن قاتار، ساياساتتانۋشى راسۋل جۇمالى رەسەيگە پوليگون ماقساتىندا جالعا بەرىلگەن 8,6 ملن گا اۋماقتاعى جەردىڭ ماسەلەسىن جونگە كەلتىرۋ جانە ءار قازاقستاندىققا 10 سوتتىق جەر تەلىمىن بەرۋ ماسەلەسىنە توقتالدى. زاڭ جۇزىندە كەپىلدەندىرىلگەن ۇلەس جەر جايلى ەۋروپالىق قۇقىق جانە ادام قۇقىعى ساراپشىلىق ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، ساياساتكەر مارات باشيموۆ تا ءسوز ەتتى. «10 سوتىق جەر تەلىمى بويىنشا كودەكستە جازىلعان. ۇناي ما، ۇناماي ما، ينفروقۇرىلىم دايىن با، دايىن ەمەس پە – بەرۋ كەرەك، ول – كودەكس نورماسى» دەدى ول.

كوميسسيا قۇرامىنا جەلتوقسانشىلار، تاريحشىلار مەن 2016 جىلى جەر ماسەلەسىن كوتەرگەن بەلسەندىلەردىڭ ەنبەۋ سەبەبى سۇرالدى. «الاش جولى» جالپىحالىقتىق-رەسپۋبليكالىق قوزعالىسىنىڭ وكىلى ايدىن ەگەۋباي جۇمىس توبىنىڭ «شىنايى» ارەكەت ەتۋىن تالاپ ەتتى.

كوميسسيا ۆيتسە-پرەمەر ەرالى توعجانوۆتىڭ توراعالىعىمەن ارالاس فورماتتى ءوتتى. 44 ادام وڭىرلەردەن ونلاين تۇردە قاشىقتان بايلانىسسا، 30 شاقتى مۇشە جيىنعا قاتىستى. ءار سەنبى كوميسسيا وتىرىسى جەر كودەكسىنىڭ جاڭا نۇسقاسىن تالقىلاپ، تولىقتىراتىن بولادى. اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ رەسمي سايتىندا جانە Facebook پاراقشاسىندا ونلاين كورسەتىلدى.

"The Qazaq Times"