الماتى قالاسىندا ءۇش جۇزگە جۋىق كاسىپكەرلەر 25 جىلدان بەرى اينالىسقان كاسىپتەرىنەن ايىرىلىپ قالۋدىڭ الدىندا تۇر. وعان الماتى قالالىق سوتىنىڭ قاۋلىسى سەبەپ بولماق. باراحولكانىڭ «راحات» بازارىندا ساۋدامەن كۇن كورگەن كاسىپكەرلەر 2019 جىلدان بەرى ادىلدىككە جەتە الماي كەلەدى. كەزىندە قالانىڭ بۇرىنعى اكىمى باۋىرجان بايبەكتىڭ شەشىمىمەن جەردى جالعا بەرۋ مەرزىمى توقتاتىلعان. جەرگىلىكتى بيلىك ۇزاق جىلدان بەرى ساۋداگەرلەردىڭ كۇن كورىسىنە اينالعان اۋماقتى ءتۇرلى سىلتاۋ ارقىلى تارتىپ الىپ، وزگە كومپانياعا جىلدام بەرىپ جىبەرگەن. زاڭگەرلەردىڭ سوزىنشە «تكم» جشس ساۋدا ورنىن تارتىپ الىپ، «Almaty GPS» اتتى اياق استىنان پايدا بولعان استانالىق ءبىر كومپانياعا بەرە سالعان.
بۇنىڭ سەبەبىن «الماتى قالاسىنىڭ اكىمدىگىنىڭ 2016 جىلدىڭ 31 ناۋىرىزىنداعى №1\110 قاۋلىسىنا سايكەس باسىم بولىگى قاراسۋ وزەنىنىڭ سۋ قورعاۋ ايماعىندا (زونا) جانە باسىم بولىگى زيرات ورنالاسۋى سانيتارلىق قورعاۋ ايماعىندا (قر قنج ە 3.01-01-2002* 5.5)» دەپ تۇسىندىرگەن. زيراتقا جاقىن دەپ سىلتاۋ ايتقان اكىمدىك جەردى ءبىرجولاتا جالعا بەرۋدى توقتاتپاي، پايدالانۋ قۇقىعىن «Almaty GPS» جشس بەرە سالعانى ناعىز ادىلەتسىزدىك، بۇل جەردەجەكە تۇلعالاردىڭ مۇددەسى تۇر دەپ سانايدى زاڭگەرلەر.
«سوت بارىسىندا باۋىرجان بايبەكتى دە سوتقا تارتتىق. بىراق وكىنىشكە وراي ءبىزدىڭ سوت پراكتيكامىزدى بىلەسىزدەر، مىناۋ سۋديالار باۋىرجان بايبەك دەگەن ءسوزدى ەستىسە تىتىركەنىپ كادىمگىدەي، ءبىر عانا اكىمدى ەمەس، اكىمنىڭ ورىنباسارىن، جەر قاتىناستارى باسقارماسىنىڭ باسشىلارىن، جەر كوميسسياسىنى مۇشەلەرىن سوتقا شاقىرۋعا قورقادى.
2019 جىلى ءبىر قاۋلىمەن «تكم» جشس-عا ۋاقىتشا جەر پايدالانۋ قۇقىعىن ۇزاتپاي، مەرزىمىن توقتاتادى دا، ۋاقىتشا جەر پايدالانۋ قۇقىعىن «Almaty CPS» مەكەمەسىنە بەرەدى. ءبىر قاۋلىمەن عانا. بۇل زاڭ شەڭبەرىنەن تىس دۇنيە.
ەكىنشىدەن، جەر كودەكسىنىڭ 37 بابىنا سايكەس، جالعا الۋ شارتىن كەيىنگى مەرزىمگە ۇزارتۋ تۋرالى ماسەلە جەر كوميسسياسىندا قارالمايدى. جەر كودەكەسىنىڭ 37 جانە 43 باپتارىنا سايكەس، ول اكىممەن تىكەلەي قارالۋى ءتيىس. بىراق، جەر قاتىناستارى باسقارماسى زاڭسىز تۇردە جەر كودەكسىنىڭ 37, 43 باپتارىن بۇزا وتىرىپ، ونى جەر كوميسسياسىنىڭ قاراۋىنا شىعارادى. شىندىعىندا، 2017-2020 جىل ارالىعىندا 80-گە جۋىق جەردى جالعا الۋ مەرزىمىن كەيىنگە ۇزارتۋ ماسەلەسى جەر كوميسسياسىندا قارالعان. الماتى قالاسىنىڭ 2017-2020 جىلدار ارالىعىنداعى جەر كوميسسياسىندا قارالعان بارلىق ارىزدار جانە ماتەريالدار قايتا قارالىپ، تەكسەرىلۋى ءتيىس.
ۇشىنشىدەن، جەر كودەكسىنىڭ 43 بابىندا ناقتى جازىلعان. ەگەر قانداي دا ءبىر قۇرىلىس نىسانىن سالاتىن بولسا، بۇل ماسەلەسى جەر كودەكسىنىڭ 44/1 بابىمەن رەتتەلەدى. ياعني، زاڭنىڭ ءوزى بۇل باپپەن ەمەس، 44/1 دەگەن باپپەن بەرىلەتىنىن ايتىپ تۇر. ودان كەيىن ينۆەستيتسيالىق جوبا بويىنشا، جەر كودەكسىنىڭ 48 بابىمەن، جەردى ساۋدا-ساتتىقسىز بەرىپ وتىر. بىراق، ەلىمىزدە ينۆەستيتسيالىق جوبالارعا جەر بەرۋ ەرەجەسى قابىلدانباعان. ءبىز قۇزىرلى ورگانداردان، مينيسترلىكتەن ارنايى انىقتاما الدىق. بۇل جەردە ءتيىستى كوميتەت ناقتى جاۋاپ بەردى. ينۆەستيتسيالىق جوبامەن بەرىلەتىن جەر ءۇشىن ارنايى اۋماقتىق كوورديناتسيالىق كەڭەستىڭ رۇقساتى بولۋى ءتيىس. بىراق، الماتى اكىمدىگى «Almaty CPS-كە» جەردى بەرگەن كەزدە كوورديناتسيالىق كەڭەستەن وتكىزبەگەن، قارالماعان. ول تۋرالى اكىمدىكتىڭ ءوزى ءتيىستى قۇجاتتارىن بەرگەن. ودان بولەك، ينۆەستيتسيالىق جوبا ءۇشىن جەر بەرۋدىڭ ءتيىستى ەرەجەسى كەرەك. ونداي ەرەجە دايىن، بىراق زاڭمەن قابىلدانباعان، رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە. دەمەك، اكىمدىكتەر ينۆەست جوبا ءۇشىن جەر بەرۋگە قۇقىعى جوق. بىراق، الماتى قالاسى اكىمدىگى جەر كودەكسىنىڭ 48 بابى بويىنشا، ينۆەت جوبا ءۇشىن جەر بەرىپ وتىر. بۇل قازاقستان بويىنشا ءبىرىنشى جاعداي. ونىڭ ءوزى ۇلكەن داۋ تۋدىرىپ وتىر»، - دەدى زاڭگەر باقىتجان بازاربەك.
سوتتان ادىلدىك تاپپاعان زاڭگەرلەر الماتىداعى ادام قۇقىقتارى جونىندەگى قازاقستاندىق حالىقارالىق بيۋرونىڭ ءباسپاسوز ورتالىعىندا ءباسپاسوز جيىنىن وتكىزىپ، پرەزيدەنتتەن اراشا سۇرادى. «زاڭ نورمالارى ساقتالا ما، قۇقىقتار سوت بيلىگىمەن قورعالا ما؟» دەگەن سۇراقتىڭ جاۋابىن الا الماي جۇرگەن «راحات» بازارىنىڭ كاسىپكەرلەرى اكىمدىك پەن سوت جول بەرىپ وتىرعان زاڭسىزدىقتاردىڭ ءمان-جايىن قوعام الدىندا جاريا ەتۋ مۇمكىندىگىن پايدالانا وتىرىپ قانا ادىلدىككە قول جەتكىزۋدى كوزدەيتىندىكتەرىن ايتتى.
«بۇل ءوز كەزەگىندە الماتى قالاسىنداعى كەيبىر سۋديالاردىڭ ادىلەتسىز شەشىم شىعارۋعا دايىن ەكەنىنىنىڭ ءبىر دالەلى. اۋەلدە ولاردىڭ («Almaty CPS-ءتىڭ») بەرگەن تالاپ-ارىزى قاناعاتتاندىرۋسىز قالدىرىلعان. نەگە؟ زاڭ بويىنشا، «تكم» جەر ۋچاسكەسىنە وزگە تۇلعالاردىڭ الدىنداعى ارتىقشىلىق قۇقىعىن قورعاۋ ماقساتىندا سوتقا جۇگىنىپ كەلدى. بۇل ءوز شەشىمىن تاپقانشا «Almaty CPS» جەردى بوساتۋ تۋرالى تالاپ قويا المايدى. ول تۋرالى اۋدانارالىق ەكونوميكالىق سوتتىڭ سۋدياسى قازىمبەتوۆا وسى شەشىمگە ءوز باعاسىن بەرگەن. ءبىزدىڭ اپەلياتسيالىق سوت القاسىندا اكىمنىڭ 6 ماۋسىم 2019 جىلعى «Almaty CPS-كە» جەردى بەرۋ جانە ول جەر تەلىمىنە «تكم» جشس بارلىق قۇقىعىن ايىرۋ تۋرالى» قاۋلىسىن زاڭسىز دەپ تانۋدى تالاپ ەتىپ، ارىزىمىزدى جولداعانبىز. ال مىناۋ سۋديا ابسەمەتوۆا شىعارعان قاۋلىعا قاراساق، ول ارىز-شاعىمىمىز بويىنشا شىعاراتىن بولاشاق قاۋلىنىڭ تاعدىرىن الدىن-الا شەشىپ قويعان. سوندىقتان، سۋديانىڭ شىعارعان شەشىمى زاڭعا كەرەعار، بىزگە قارسى بىرلەسىپ ارەكەت ەتۋدىڭ قۇربانى بولىپ وتىرمىز. «راحات» بازارى ورنالاسقان جەردە ءوزىنىڭ ساۋدا ورىندارى بار جەكە كاسىپكەرلەر ءوز كاسىپتەرى، ونداعى مۇلىكتەرى ءۇشىن اي سايىن سالىقتارىن تولەپ وتىر. ولاردىڭ اي سايىنعى سالىقتارىنىڭ وزدەرىنە، جۇمىسكەرلەرىنە دەر كەزىندە ءتۇسۋىن قاداعالاپ وتىرعان ماماندار بار. سوندىقتان، «مەملەكەتتىك بيۋدجتكە قاراجات تۇسپەي جاتىر»، - دەگەن سوتتىڭ تۇجىرىمى مۇلدە نەگىزسىز. ءبىز باۋىرجان بايبەكتى ءۇشىنشى تۇلعا رەتىندە سوتقا شاقىردىق. ويتكەنى، قاۋلىعا قول قويعان – بايبەك. بايبەكتىڭ قول قويعان قاۋلىسىندا قانداي زاڭ نورمالارى بۇزىلعانىنا نازار اۋداردىق. ول قۇجاتتاردىڭ بارلىعىن كورسەتىپ، ىسكە قاتىستىرۋعا شاقىردىق. بىراق، سۋديا قازىمبەتوۆا ءوز ۇيعارىمىمەن، ءوز ەركىمەن بايبەكتى ءۇشىنشى تۇلعالار قاتارىنان شىعارىپ تاستادى. بۇل دا زاڭسىز. ويتكەنى، ازاماتتىق پروتسەستىك كودەكستە ونداي نورما جوق. سوت ءوزى شاقىرا الادى. ال تالاپكەردىڭ شاقىرعان ادامىن قاتىسۋشىلار ساناتىنان شىعارا المايدى. 300 ساۋداگەر، ولاردىڭ ارتىنداعى مىڭداعان ادام (وتباسى مۇشەلەرى) قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتان كومەك سۇرايدى. ويتكەنى ەرتەڭگى كۇنگە دەگەن سەنىم جوق. «Almaty CPS» ءبىر كۇنى كەلىپ، «مىنا جەردى تۇگەل بوساتامىز»، - دەسە، ول ناعىز الەۋمەتتىك نارازىلىقتىڭ ورداسىنا اينالادى. نە بولماسا، باسقا دا ارانداتۋشىلىق ارەكەتتەر بولاتىن بولسا، ونى توقتاتاتىن كۇش جوق. ويتكەنى، جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگان بارلىعىن سوتقا يتەرىپ، تەك باقىلاۋشى بولىپ وتىر. ال سوت جەرگىلىكتى اتقارۋ ورگاندى اقتاپ الۋ ءۇشىن بارلىق امالدى جاساپ وتىر»، - دەپ سانايدى زاڭگەر جاميليا تۋلەنوۆا.
اياق استىنان پايدا بولا قالىپ، جەرگە تالاسقان «Almaty CPS» وكىلدەرى بازارداعى ادامداردى ايىپتاعان دا ەدى. ولار «بازار سانيتارلىق نورماعا ساي جۇمىس ىستەمەيدى»، «زاماناۋي عيمارات سالماعان»، «كاسىپكەرلەردى قايتا وقىتامىز» دەگەن سىندى سان ءتۇرلى قارسى ءۋاجى ايتقان. شيرەك عاسىردان استام ۋاقىت كاسىپپەن اينالىسىپ، وسى ۋاقىتقا دەيىن ءوز كۇندەرىن كورىپ كەلگەن ساۋداگەرلەر «Almaty CPS» قامقورلىعىنا مۇقتاجى ەمەس ەكەندەرىن ايتىپ، وزدەرىنە تەك تىنىشتىق بەرۋلەرىن سۇرادى. ال زاماناۋي ساۋدا كەشەنىن سالۋعا سمەتالىق جوبا دايىن بولسادا، اكىمدىك رۇقسات بەرمەي وتىر. باقىتجان بازاربەكتىڭ سوزىنشە، زاڭگەرلەر جەر قاتىناستارى باسقارماسى، قالالىق ساۋلەت-قۇرىلىس باسقارماسىنىڭ ارەكەتىن زاڭسىز دەپ تانۋ تۋرالى ونشاقتى تالاپ ارىزدى سوتقا بەرگەن.
«ءبىزدىڭ تالاپ-ارىزدارىمىزدى سوت بىرنەشە مارتە قايتارىپ تاستادى. تالاپ-ارىزىمىزدى بەرۋ كەزىندە-اق، ءبىز بۇل جەردە اۋداندىق دەڭگەيدەگى سوتتار الماتى قالاسى اكىمدىگىنە تولىعىمەن تاۋەلدى ەكەنىن بايقاعانبىز. سوتتىڭ تاۋەلسىزدىگى دەگەن ۇعىمعا الماتىنى كەلتىرە المايمىز. ءبىز ءىس بارىسىندا بۇرىنعى اكىمدى، اكىمنىڭ ورىنباسارلارىن، جەر كوميسسياسىنىڭ مۇشەلەرىن ت.ب. شاقىرعانبىز. ال سۋديالار ولاردى بارىنشا اراشالاپ وتىرۋعا تىرىستى. ارينە، قورقادى. سەبەبى جەر كوميسسسياسىنىڭ مۇشەسى ەگەر سۇراققا الىنسا، سوت بارىسىندا قانداي سۇراقتار قويىلاتىنىن ولار بىلەدى. ەرتەڭ قانداي بىلىقتار شىعا كەلەتىنىن ولار جاقسى تۇسىنەدى. سوندىقتان دا سۋديالار ءبىزدىڭ تالاپتارىمىزدى قاناعاتتاندىرماۋعا تىرىسقان. سوتتاعى بىلىقتار تۋرالى دا ايتۋ كەرەك. سوتتار ءىستىڭ ارتىندا اكىمدىك تۇرعانىن بىلسە، سول ساتتەن باستاپ سوت تورەلىگى اياقتالادى. اكىمدىك ءجۇز جەردەن جەر كودەكسىنىڭ باپتارىن ورەسكەل بۇزسا دا، ءتىپتى وتىرىك زاڭمەن جەر بەرگەن كۇننىڭ وزىندە ەكىنشى تاراپ اكىمدىك نەمەسە اكىمدىك باسقارمالارى بولسا، سوتتار تورەلىگى جۇرمەي قالادى. مۇمكىن سولتۇستىك قازاقستان، اتىراۋ، ماڭعىستاۋ جاقتاردا سوتتار تاۋەلسىز شىعار. بىراق، الماتى قالاسىندا سوتتار اكىمدىككە تاۋەلدى. سوتتار دالەلدەمەلەردى قابىلداماي، ءىستى بارىنشا قىسقارتۋعا نەمەسە اكىمدىك پايداسىنا شەشىم شىعارۋعا تىرىسادى. تاۋەلسىز ساراپشى، زاڭگەر رەتىندە الماتى سوتتارىنداعى بىلىقتى باسقاشا تۇسىندىرە المايمىن»، - دەدى قر ۇكىمەتتىك جەر كوميسسياسىنىڭ مۇشەسى باقىتجان بازاربەك.
قالانىڭ قازىرگى بيلىگى «راحات» بازارىنىڭ ورنىنا جيھاز سالامىز دەگەن «Almaty CPS» كومپانياسىنا يندۋستريالدى ايماقتان اۋماعى كەڭ جەردى دە ۇسىنعان. بىراق ولار بۇل ۇسىنىستان ءۇزىلدى كەسىلدى باس تارتقان. جەكە مۇددەلى تۇلعالار مەن ءۇش جۇزگە جۋىق كاسىپكەردىڭ اراسىنداعى تارتىستىڭ تاعى قانشا ۋاقىتقا سوزىلاتىنى بەلگىسىز. «ەستيتىن» مەملەكەتتىڭ قۇلاعى «Almaty CPS» پەن «راحات» بازارىنان ناپاقاسىن تاۋىپ وتىرعان حالىقتىڭ قايسىسىن جاقتارىن الداعى ۋاقىت كورسەتەدى.
الماتى وبل پركۋراتۋراسى. بەلسەندىلەر: «جالعان جالامەن قاماۋداعى ايگەرىم مەن دۋمانعا بوستاندىق!»
ارمان الىمبەكوۆ: مەن ول جەردىڭ رەزيدەنتسيا ەكەنىن بىلمەدىم. ەشنارسە بۇلدىرمەدىم.
قوساي ماحامباەۆ: وق تيگەن ادامدى قۇتقارام دەگەندە ءوزىمدى اتىپ تاستادى
رەزيدەنتسيا ءىسى. ورىنعازى سەرىكبول: بەيبىت شەرۋگە شىقتىم. ال، 269 باپتى مويىندامايمىن
كيبەرشابۋىلعا ۇشىراعان باق وكىلدەرى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا ارىز ءتۇسىردى