ەقىۇ دەموكراتيالىق ينستيتۋتتار جانە ادام قۇقىقتارى جونىندەگى بيۋروسى قازاقستاندا وتكەن پارلامەنت سايلاۋىنىڭ بارىسىن، ءالى كۇنگە دەيىن شەشىمىن تاپپاعان جۇيەلى ماسەلەلەردى سىنادى. 11 قاڭتار 2021 جىل. استانا. فوتو: OSCE ODIHR

10 قاڭتار قازاقستاندا وتكەن ءماجىلىس جانە ءماسليحات سايلاۋىن باقىلاعان ەۋروپا قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمى (ەقىۇ) بايقاۋشىلارى «شىنايى باسەكەسىز ءارى دەموكراتيالىق تالاپتارعا قايشى وتكەنىن» ايتىپ، ناشار باعالادى.

ەقىۇ مۇشەلەرى بۇگىن، 11 قاڭتار تۇستە استانادا سايلاۋعا سىني باعاسى باسىم بريفينگ وتكىزدى. ۇيىمنىڭ قىسقا مەرزىمدى باقىلاۋ ميسسياسىنىڭ جەتەكشىسى ءارى ارنايى كوورديناتورى كريستيان ۆيگەنين ازاماتتىق پىكىرىن بىلدىرۋگە شىققاندارعا جاسالعان قىسىم مەن سايلاۋ بارىسىنداعى ورەسكەل كەمشىلىكتەرگە توقتالدى. ەقىۇ ازاماتتىق قوعام سىنىنا ءتوزىمسىز استانا «ەركىن داۋىس بەرۋ، سايلاۋعا ءتۇسۋ، سايلاۋشىلاردى تىركەۋ، سايلاۋ ناتيجەسىن جاريالاۋ بويىنشا كوپتەگەن ۇسىنىستى ءالى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەۋى» ءتيىس دەپ سانايدى.

«پارلامەنتتىك سايلاۋدا قازاقستانعا شىنايى باسەكە جەتىسپەدى. بۇل ساياسي رەفورمالاردىڭ قاجەتتىلىگىن تاعى دا راستادى. تەحنيكالىق تۇرعىدان كەيبىر زاڭدار پاندەميا تۇسىندا بولسىن وزگەرگەنىمەن، ...دەگەنمەن، قۇقىقتىق بازا ءالى دە ەقىۇ مىندەتتەمەلەرىنە سايكەس كەلمەيدى. ۇزاق مەرزىمدى قاجەت ەتەتىن جۇيەلى كەمشىلىكتەر بار. ...ءبىز ەلدەگى سايلاۋ كەزىندەگى ساياسي احۋالعا الاڭدايمىز. ەقىۇ ءپليۋلاريزمدى، ەركىن ءارى بەلسەندى ازاماتتىق قوعامنىڭ دامۋىن قالايدى. ءبىز پرەزيدەنت ۇسىنعان «ەستيتىن ۇكىمەت» كونتسەپتسياسى ءار ادامنىڭ داۋىسى ەستىلۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى دەپ سەنەمىز»، – دەدى ۆيگەنين.

حالىقارالىق ۇيىم باقىلاۋشىلارى سايلاۋ كۇنى «جالپى تىنىش بولعانىن»، بىراق جەرگىلىكتى باقىلاۋشىلارعا كەدەرگى كەلتىلىرگەنىن، كوميسسييا قۇرامى الاڭداۋشىلىق تۋدىرعانىن سىنادى. ۇيىم كەيىنگى جەتى جىلدا ەلدە جاڭا پارتيانىڭ تىركەلمەگەنىنە جانە بەيبىت جيىن دەگەن جيرىلا قالاتىن بيلىك رەاكتسياسىنا الاڭداۋلى.

«ساياسي الاڭدا بيلىك پارتياسى ۇستەمدىك قۇرىپ وتىر، پارتيالار مەن ۇكىمەت اراسىنداعى ايىرماشىلىق بۇلىڭعىر. سەبەبى سايلاۋعا قاتىسقان بارلىق پارتيا بيلىك پارتياسىنىڭ ساياساتىن قولدايدى. ۇگىت-ناسيحاتتا باسەكە بولمادى، سايلاۋشىلاردا شىنايى تاڭداۋ مۇمكىندىگى بولعان جوق» دەپ سانايدى ۇيىم.

سونىمەن قوسا، ۇيىمنىڭ دەموكراتيالىق ينستيتۋتتار جانە ادام قۇقىقتارى جونىندەگى بيۋروسى ميسسياسىنىڭ (دياقب) باقىلاۋشىسى مارچين ياروسلاۆ:

«نەگىزگى ەركىندىك قۇقىقتارىنىڭ بۇرىننان ساقتالماي كەلە جاتقانىنا الاڭدايمىز، بۇل ەلدەگى ساياسي كەڭىستىكتى تارىلتادى. سايلاۋشىلاردى شىنايى ساياسي تاڭداۋ بولعاندا، ازاماتتاردىڭ داۋىسى ەستىلىپ، باعالانعاندا عانا شىنايى دەموكراتيالىق سايلاۋ بولادى» – دەيدى.

2016 جىلعى پارلامەنت سايلاۋىنا قاراعاندا سانى ەكى ەسەگە كەمىگەن شەتەلدىك بايقاۋشىلاردىڭ اراسىنداعى  ەقىۇ وكىلدەرىنىڭ سانى نەبارى 42 ادام. 10 مىڭنان استام سايلاۋ ۋچاسكەسىن تۇگەل قامتي الماعانىمەن، ۇيىم بىرقاتار ورەسكەل زاڭبۇزۋشىلىقتاردى بايقاعان. بىراق قازاقستاننىڭ باس پروكۋراتۋراسى بۇل كەمشىلىكتەر مەن قۇقىقبۇزۋشىلىقتاردى «بولماشى» دەپ سانايدى.

1999 جىلدان بەرى قازاقستاندا وتكەن ون شاقتى سايلاۋ پروتسەسىن باقىلاپ كەلە جاتقان ەقىۇ ونىڭ بىردە-ءبىرىن «دەموكراتيالىق تالاپتارعا ساي» دەپ تانىماعان.

"The Qazaq Times"