وسى اپتادا قازاقستان بيلىگىنىڭ حالىقپەن ديالوگ ورناتۋداعى ارەكەتى شىنداپ سىنعا الىناتىن ەكى ءىرى داتا بار. ولاردىڭ ءبىرى – بۇۇ-نىڭ ادام قۇقىقتارى جونىندەگى وتىرىسى بولسا، ەكىنشىسى – ەۋروپارلامەنت وكىلدەرى قاتىساتىن قازاقستان – ەۋرووداق پارلامەنت ارالىق ىنتىماقتاستىق كوميتەتىنىڭ وتىرىسى. ەكى جيىندا دا ەل الدىندا ەسەپ بەرەتىن قازاقستاندىق دەلەگاتسيانىڭ مالىمدەمەسى كەزەكتى مارتە «ۋتوپيالىق دەرەكتەرمەن» تولىققان سىڭايلى.
بۇۇ باس حاتشىسى انتونيۋ گۋتەرريشتەن باستاپ 55-تەن استام ەلدىڭ مەملەكەت باسشىلارى مەن مينيسترلەرى قاتىسقان سەگمەنتتە قازاقستان ءسىم مۇحتار تىلەۋبەردى باستاعان دەلەگاتسيا ەلدەگى ادام قۇقىقتارىنىڭ ساقتالۋى جانە ءسوز بوستاندىعى جونىندە شىندىققا تولىققاندى جاناسپايتىن مالىمدەمە جاسادى. م.تىلەۋبەردىنىڭ ءسوز باسى «نازارباەۆ ۇستانعان باعىتتى جالعاپ كەلە جاتقان قازىرگى پرەزيدەنت توقاەۆ ادام قۇقىقتارى سالاسىندا ۇلتتىق جانە حالىقارالىق ستاندارتتارعا تولىق قول جەتكىزۋگە نيەتتى» دەپ باستالدى. ودان كەيىن پرەزيدەنت جولداۋىنداعى «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسىن ەرەكشە اتالدى. قازاقستان سىرتقى ىستەر ءمينيسترى، سونىمەن قاتار، بۇۇ ۇسىنىمدارىن ورىنداۋ بويىنشا پراكتيكالىق قادام رەتىندە قازاقستاننىڭ ءولىم جازاسىن جويۋعا، ميتينگىلەر تۋرالى زاڭنامانى جەتىلدىرۋگە جانە ايەلدەر مەن بالالارعا قارسى زورلىق-زومبىلىق ءۇشىن جازانى قاتاڭداتۋعا باعىتتالعان شەشىمدەردى اتادى.
ەۋروپارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ قازاقستانعا ساپارى قارساڭىندا ەلدىڭ ىشكى ىستەر ءمينيسترى ەرلان تۇرعىنباەۆ 22 اقپانداعى «زاڭسىز ميتينگىنى» كۇشپەن تاراتقاندا 53 ادام ۇستالىپ، 10 ادام اكىمشىلىك جازا قولدانىلعانىن مالىمدەدى. بىراق بۇل دەرەكتىڭ قۇقىق قورعاۋشىلاردىڭ دەرەگىنەن الدەقايدا الشاق ەكەنى بەسەنەدەن بەلگىلى. دال وسى كۇنى، ياعني 25 اقپاندا ەل استاناسىنداعى ەۋرووداق عيماراتىنىڭ الدىندا ونداعان ادام نارازىلىق اكتسياسىن ۇيىمداستىردى. «قازاقستاندا دەموكراتيا جوق»، «ادام قۇقىقتارى تاپتالىپ كەلەدى» دەگەن نارازى توپ ەۋرووداق وكىلدىگى مەن ەۋروپانىڭ بىرقاتار مەملەكەتتەرى ەلشىلىكتەرىنىڭ نازارىن اۋدارتقىسى كەلەتىنىن ايتتى.
19 اقپاندا «قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق پارتياسىن» قۇرعىسى كەلەتىن باستاماشىل توپ وكىلدەرى الماتىدا جيىن وتكىزگەن. توپتىڭ ءار ايماقتاعى مۇشەلەرى بيلىك تاراپىنان قىسىمعا ۇشىراپ جاتقانىن ايتقان دەمپارتيا جەتەكشىسى جانبولات ماماي 22 اقپانعا جوسپارلانعان قۇرىلتاي سەزدىڭ وتپەيتىنىن، ونىڭ ورنىنا توپ بەلسەندىلەرى ميتينگىگە شىعاتىنىن حابارلاعان بولاتىن. سونىمەن قاتار قازاقستانداعى ەكىنشى وپپوزيتسيالىق توپ سانالاتىن «قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق تاڭداۋى» قوزعالىسى دا 22 اقپاندا بيلىككە قارسى نارازىلىق وتكىزەتىنىن حابارلادى.
ميتينگ بەلگىلەنگەن كۇنى الماتى، شىمكەنت، تاراز، اقتوبە قالالارى جانە استانادا بەلسەندىلەردى پوليتسيا كۇشتەپ ۇستاپ اكەتتى. جەر-جەردە ۇستالعاندار «شال، كەت!»، «ويان، قازاقستان!»، «نازارباەۆ كەتسىن! داريعا كەتسىن!» دەپ ۇرانداتتى. ءبىر الماتىنىڭ وزىندە جالپى سانى 200-گە جۋىق ادام ۇستالدى. شىمكەنتتەگى تاۋەلسىزدىك ساياباعىندا كۇزەت كۇشەيتىلىپ، 20-دان استام ادامدى پوليتسيا اكەتكەن. تارازدا دا ورتالىق كوشەلەردە ارنايى جاساق جۇمىلدىرىلدى. اقتوبە مەن استانادا پوليتسيا كەم دەگەندە ون ادامدى اكەتتى. ميتينگ جوسپارلانعان ايماقتاردا عالامتور جۇمىسى ناشارلاعان. قازاقستان بيلىگىنىڭ ميتينگ كەزىندەگى جاپپاي ۇستالۋ جونىندە حالىقارالىق ۇيىمدارعا «اربا دا سىنعان جوق، وگىز دە ولگەن جوق» دەگەن ەسەبى مەن دە-فاكتودان الىس مالىمدەمەلەرى شىندىق دەتەكتورىنسىز-اق «سۋ بەتىنە» قالقىپ تۇرعانداي.
Amnesty International حالىقارالىق قۇقىق قورعاۋ ۇيىمى بۇل جونىندە مالىمدەمە جاساپ، قازاقستان بيلىگى بەيبىت ميتينگ كەزىندە ۇستالعانداردى بوساتۋى ءتيىس دەگەن تالاپ قويعان. اتالعان ۇيىم قازاقستان بيلىگى بۇل ارەكەتى ارقىلى كەزەكتى مارتە «ءسوز بوستاندىعىن جانە ادام قۇقىعىن تاپتايتىن بيلىك ەكەنىن دالەلدەدى» دەپ، ميتينگتە بەلسەندىلەردى اۆتوزاكقا كۇشتەپ مىنگىزگەن ءىىم قىزمەتكەرلەرىنىڭ ارەكەتىن «ماسقارا، ۇيات» دەپ سىنعا الدى. مالىمدەمەدە: «دەمپارتيانى جانە باسقا وپپوزيتسيالىق توپتاردى قولداعانى ءۇشىن ۇستالعانداردى بوساتۋعا شاقىرامىز. قازاقستاندا پايدا بولىپ جاتقان وپپوزيتسيالىق توپتاردى قۋعىنداۋ – ماسقارا، ۇيات جاعداي. ساياسي پارتيا قۇرۋ – ادام قۇقىعىنىڭ، ءسوز بوستاندىعىنىڭ، بەيبىت ميتينگىگە شىعۋدىڭ نەگىزى. قازاقستان بيلىگى ادام قۇقىقتارىن ساقتاپ، وپپوزيتسيانى قولداعانداردى يا نارازىلىققا شىعىپ ۇستالعانداردى بوساتۋى ءتيىس»، – دەلىنگەن.
30 جىلداي قازاقستان بيلىگىنە يەلىك ەتكەن نۇرسۇلتان نازارباەۆ بىلتىر ناۋرىزدا پرەزيدەنتتىكتەن ءوز ەركىمەن كەتكەن. ايتكەنمەن، ول قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ توراعاسى، «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ ليدەرى رەتىندە بيلىكتىڭ ءبىر تارماعىن ۇستاپ وتىر. نازارباەۆتىڭ ورنىنا پرەزيدەنت بولىپ سايلانعان قاسىم-جومارت توقاەۆ بەيبىت ميتينگ، ساياسي پارتيا تۋرالى زاڭعا وزگەرىس ەنگىزىپ، «ەستۋشى مەملەكەت» تۇجىرىمداماسى بويىنشا ارەكەت ەتۋگە ۋادە بەرگەن. الايدا شەتەلدىك ساراپشىلار مەن ەلدەگى ساياساتكەرلەر «اقوردانىڭ» «كىتاپحانا» ىقپالىنان شىعا المايتىنىن بىرنەشە مارتە ايتقان.
شەرزاتتىڭ ءولىمى ىسىنە قاتىستى قۇپيا ۆيدەونى جاريالاۋ كىمگە كەرەك بولدى؟ – ساراپشىلار مەديا سىنى
24 قازان – كىتاپحاناشىلار مەرەكەسى قۇتتى بولسىن!
«ۋچاسكەدەن ارۋاققا كوك حات»: الماتىدا مارقۇمعا كەلگەن شاقىرتۋ
كوميسسيا مەن باقىلاۋشى ەسەبىندەگى ايىرماشىلىق: الماتىدا رەفەرەندۋم قالاي ءوتىپ جاتىر؟
قاراعايعا قارسى بۇتاق. دۋماننىڭ سوت تەرگەۋى اياقتالدى. 29 شىلدە ءجارىسسوز.
قوساي ماحامباەۆ: وق تيگەن ادامدى قۇتقارام دەگەندە ءوزىمدى اتىپ تاستادى