اسحات ەركىمباي: ەلىمىزدەگى مەديانىڭ دامۋىنا شەتەلدەن بۇرىن ءوزىمىز ۇيىمداسۋىمىز كەرەك

7 اقپان استانادا قازاق تىلىندە ونلاين كونتەنت جاساۋشىلارعا ارنالعان QazForum IV مەديا جيىنى ءوتتى. QazForum كوپ فورۋمنىڭ بىرىنە اينالمادى ما دەگەن سىني سۇراق تۋدى.

قازاقستانداعى اقش ەلشىلىگىنىڭ حابارلاماسىندا فورۋم قازاق ءتىلدى ونلاين مەدياعا ارنالعان «ەڭ ءىرى كاسىبي الاڭ» رەتىندە سيپاتتالعان.  جىل سايىنعى فورۋمدا ۇزدىك ساراپشىلار، جۋرناليستەر، بلوگەرلەر مەن ۆلوگەرلەر، ۆەب-سايت رەداكتورلارى «كاسىبي تاجىريبەسىمەن ءبولىسۋ، شەتەلدىك جانە جەرگىلىكتى سپيكەرلەردەن ءبىلىم الۋ، بەيرەسمي ورتادا قارىم-قاتىناس قۇرۋ ماقساتىندا باس قوسادى».

بيىلعى فورۋم باعدارلاماسىندا قازاق تىلىندەگى ونلاين كونتەنتتى مونەتيزاتسيالاۋ، ەلدەگى مەديا جانە باق نارىعىن دامىتۋ ماسەلەسىن تالقىلاۋ، سونداي-اق جەتەكشى ساراپشىلاردىڭ قاتىسۋىمەن شەبەرلىك ساباقتار مەن ترەنينگ وتكىزۋ جوسپارلانعان. قوش دەلىك. 
فورۋم يدەياسىنىڭ اۆتورى ءارى قۇرىلتايشىسى قازاقستانداعى اقش ەلشىلىگى ەكەنى بەلگىلى. ال باستى ۇيىمداستىرۋشى رەتىندە قازاقستان ءباسپاسوز كلۋبى وتكىزگەن ءتورتىنشى جيىنعا الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن قازاق تىلىندەگى سايتتار اراسىندا سىني پىكىرلەر بوي كورسەتتى. وسىعان بايلانىستى فورۋم قاتىسۋشى سپيكەرى، بەلگىلى مەدياترەنەر، زەرتتەۋشى جۋرناليست ءارى ۇستاز اسحات ەركىمبايمەن سۇقباتتاسىپ كورگەن ەدىك. ول اتالعان فورۋمدا Internews Kazakhstan ۇيىمىنىڭ ايماقتىق مەديا كەڭەسشىسى رەتىندە «ورتالىق ازياداعى مەديا تۇتىنۋ جانە مەدياساۋات بويىنشا زەرتتەۋ ناتيجەلەرىن» تانىستىرعان ەدى.

QT:  داستۇرگە اينالعان فورۋمنىڭ بۇل جولعى ساپاسى كوڭىلىڭىزدەن شىقتى ما؟

– بۇل جولعى فورۋمعا مەديا ەكسپەرت رەتىندە كوڭىلىم تولدى. سەبەبى اۋديتوريانىڭ قويعان ساۋالدارىن، تالقىلاۋعا ارالاسۋىن باقىلاۋ ارقىلى ءارى شارادان تىس ۋاقىتتا وڭىردەن كەلگەن قاتىسۋشىلارمەن جەكە پىكىرلەسۋ مۇمكىندىگى تۋدى. سەبەبى جينالىپ قالعان اقپاراتتى كوپشىلىكپەن بولىسەتىندەي مۇمكىندىك ۇنەمى بولا بەرمەيدى. بۇل جولى فورۋمعا قاتىسۋشىلاردان الدىن الا ساۋالناما الىنىپ، شاعىن زەرتتەۋ جاساۋ مۇمكىندىگى تۋدى. ەگەر فورۋم بولماسا، ونلاين مەدياعا قاتىسى بار نەگىزگى ويىنشىلاردىڭ ءبارىن ءبىر جەردەن كورۋ مۇمكىندىگى تۋماس ەدى.

فورۋم سونىمەن قاتار اشىق پىكىر ايتقىسى كەلگەندەرگە ىشتەگىسىن شىعارۋعا مۇمكىندىك بەردى. ءبىر-ءبىرىمىزدى تىڭداي الدىق. باسقا جيىنداردا بالكىم، سىني سۇراق قويعانداردى بىردەن ەسىكتىڭ سىرتىنا شىعارىپ تاستار ما ەدى...

QT: قازاق ونلاين باسپاسوزىنە مۇنداي تالقىلاۋلاردىڭ قانشالىقتى پايداسى بار؟

– قازاق مەدياسىنىڭ ىشىندە تەك قانا ونلاينعا قاتىسى بار مەديا وكىلدەرىنىڭ باسىن قوساتىن باسقا شارانى كورمەپپىن. كوبىنەسە قازاقستانداعى ورىس تىلىندەگى مەديانى تالقىلايتىن جيىندار بار ەكەنىن بىلەمىن. تەك قانا قازاقشا، ءارى ونلاين، ءارى بىرنەشە تاراپتىڭ باسىن قوسىپ تالقىلايتىن الاڭ ازىرگە جالعىز بولىپ تۇر. ونى پايدالى قىلۋ سول جيىنعا كەلگەندەردىڭ وزدەرىنە بايلانىستى. جۋرناليستەر كوپ رەتتە جيىنعا اقپارات تاراتۋشى بولىپ شاقىرىلادى. ال بۇل جيىنعا كەلگەندە وزدەرىن قوناق رەتىندە ەمەس، تىكەلەي ۇيىمداستىرۋشى رەتىندە سەزىنىپ، شارا باستالماي تۇرىپ اتسالىسقاندارى دۇرىس بولار ما ەدى دەپ ويلايمىن.

QT: ءبىز تىكەلەي ەفيدەر قاراپ وتىردىق. بۇرىنعىمەن سالىستىرعاندا وسى فورۋمداعى تاقىرىپتاردىڭ اتى وزگەرگەنىمەن، مازمۇنى سول قالپى سەكىلدى؟ الدە ءبىز بايقاي المادىق پا؟

– كەيبىر قاتىسۋشىلاردىڭ تاراپىنان وسىنداي پىكىردى بايقادىم. ءارى فورۋمعا شاقىرىلعان ءار ادامنىڭ كوكەيىندە ساۋالى بولىپ، سونىڭ جاۋابىن الارمىن دەگەن ءۇمىتى بار بولۋى مۇمكىن.

جىل وتكەن سايىن قازاق جۋرناليستەرىنىڭ جاعدايى جاقسارىپ كەلە جاتقان جوق. كاسىبي تۇرعىدان بولسىن، الەۋمەتتىك نەمەسە ماتەريالدىق تۇرعىدان بولسىن، قازاق جۋرناليستەرى قوعامداعى مارتەبەسىنە نارازى. سەبەبى ءبىر جاعىنان بيلىككە قاتىستى مەديا ىستەيتىندەر زاڭ الدىنداعى ستاتۋستارىن تۇسىنە الماي جاتىر. سەبەبى مەملەكەتكە قىزمەت ەتكەنمەن، بيۋدجەت قىزمەتكەرى ءتارىزدى پرەفەرەنسياعا يە ەمەس. ەكىنشىدەن، ءوز الدىنا تاۋەلسىز بولايىن دەسە، وعان دە مۇمكىندىگى شامالى. ەكىنشىدەن، كاسىبي تۇرعىدان پوتەنتسيالدارىن كورسەتۋ مۇمكىندىكتەرى دە شەكتەۋلى. ۇشىنشىدەن، تەحنولوگيانىڭ جىلدام دامۋى، ەكىنىڭ ءبىرى اقپارات ۇسىنۋشى بولىپ وتىرعاندا شىنايى، ساپالى اقپارات جەتكىزە الاتىندار ۇلكەن تەحنولوگيالىق قىسىمدى سەزىپ وتىر. سوندىقتان قازاق جۋرناليستەرى وزدەرىنە نازار اۋدارىلماي جاتقانىن انىق بايقاپ وتىر. ءارى وزدەرىنىڭ ۇندەرى ەستىلگەنىن قالايدى. ەگەر ۇندەرى ءارى قاراي ەستىلمەيتىن بولسا، ەلىمىزدە جۋرناليست-اكتيۆيستەر سانى ارتا باستايدى دەپ ويلايمىن. بۇل قازىرگى الەمدە بايقالىپ جاتقان تەندەنتسيا.

ءبىر ايتارىم، فورۋمعا كەلگەن ادام تويعا كەلگەندەي كوڭىلمەن كەلمەۋى ءتيىس. ياعني، بىرەۋدەن كومەك نە جاردەم كۇتۋ – ورىنسىز. فورۋمدار، باسقوسۋلار الدەكىمنىڭ جاعدايىن شەشەتىن الاڭ ەمەس. پىكىر اۋانىن قالىپتاستىراتىن، جاعدايدى تۇسىنۋگە كومەكتەسەتىن قۇرالدىڭ ءبىرى. ءارى بۇل فورۋم شەتەلدىڭ قارجىلاندىرۋىمەن ءوتىپ وتىر. قازىر بيۋدجەت ەسەبىنەن ءارتۇرلى شارالار ءوتىپ، قىرۋار قارجى جۇمسالىپ جاتقانىن بىلەمىز. حالىقتىڭ اقشاسىنا ءوتىپ جاتقان شارا بولىپ، ول تىكەلەي الدىنا قويعان ماقساتىنا جەتە الماي جاتسا، سىناپ جاتساق تۇسىنۋگە بولادى. ال شەتەلدىك ۇيىمنىڭ قازاق ونلاين مەدياسىنا كومەكتەسۋ ءۇشىن وتكىزىپ جاتقان شاراسىن ءبىز ءوز ىڭعايىمىزعا قاراي بۇرا الماساق، وزىمىزگە رەنجۋىمىز كەرەك دەپ ويلايمىن.

QT: قاتىسۋشى رەتىندە ءوزىڭىز جاڭا، پايدالى، ىسكە جاراتاتىنداي قازاق ونلاين باق-ىن كوتەرەتىندەي نە ايتىلدى؟

– مەدياترەنەر رەتىندە ماعان ايماقتاعى مەديا وكىلدەرمەن سويلەسۋ ماڭىزدى ەدى. وتكەن جىلدان بەرى ارىستاعى جاعدايدى ءبىرىنشى بولىپ كوتەرگەن ءجۋرناليستىڭ جاۋاپقا تارتىلىپ، ارتىنشا جەڭىپ شىققانىن بىلەسىز. شىندىعىندا بۇل جۋرناليست قاۋىمى ءۇشىن ۇلكەن جەڭىس. سونىمەن قاتار، بۇل جيىنعا ءبىز ەلەي بەرمەيتىن، بىراق ونلاين نارىقتا اقشا تاۋىپ، كاسىپ جاساپ جۇرگەن ءبىر شوعىر جاس كاسىپكەرلەر كەلدى. ولاردىڭ سوزدەرى بۇگىنگى قازاق ونلايىن مەدياسىن ءارى قاراي دامۋعا وي سالىپ، ارىپتەستىك قارىم-قاتىناس ورناتۋعا سەپ بولادى دەپ ويلايمىن. بيىلعى جىلدىڭ وزىندە ونلاين نارىققا ءۇش ويىنشى كەلىپ قوسىلدى: nege.kz, malim.kz, basnews.kz بۇل تەندەنتسيانى دا باقىلاپ، نازاردا ۇستاۋ ماڭىزدى. سەبەبى ۇشەۋى دە تەك قانا قازاقشا كونتەنت جاسايتىن ءارى بۇعان دەيىن ءداستۇرلى مەديادا كاسىبي تاجىريبەسى بار مامانداردىڭ جەتەكشىلىگىمەن ۇيىمداسىپ وتىر. سونىمەن قاتار، ۇيىمداستىرۋشىلار وسى جيىنعا العاش رەت كوممەرتسيالىق ۇيىمداردىڭ BI Group, Kaspiت.س.س كومپانيا وكىلدەرىن ارنايى شاقىرتتى. ياعني، قازاق ونلاين مەدياسىنا بيزنەستىڭ سۇرلەۋىنە تۇسىرگىسى كەلەتىندەرگە پوتەنتسيالدى ينۆەستورلارمەن بايلانىسۋعا جاعداي جاسادى. ەگەر وسى فورۋمعا كەلگەن قاتىسۋشى وسىنداي مۇمكىندىكتەردى بايقاي الماي جاتسا، ارينە وكىنىشتى. مەنىڭ ويىمشا، ءبىز وزىمىزگە مۇمكىندىك جاساماي وتىرساق، ەڭ بولماسا، بىزگە جاسالىپ وتىرعان ءاربىر كىشكەنتاي مۇمكىندىكتى قالت جىبەرمەۋىمىز كەرەك ءتارىزدى.

QT: فورۋمداعى قازاق ءباسپاسوزى، قازاق سايتتارى، قازاق جۋرناليستيكاسى تۋرالى ايتىلعاندارمەن كەلىسەسىز بە؟

– ءبىز ءوز سەكتسيامىزدا قازاق ونلاين مەدياسىنا قازىر قارجىلىق تاۋەلسىزدىككە ۇمتىلۋ ءۇشىن شەتەلدىڭ ۇلگىسىن قاراي بەرگەننەن گورى، وزىندىك جولدى جاساۋعا قولايلى ءسات تۋىنداپ تۇرعانىن ايتتىق. ءارى ءسوزىمىز دالەلدى بولۋ ءۇشىن وتكەن جىلى ورتالىق ازيانىڭ ءۇش ەلىندە Internews Kazakhstan تاپسىرىسى بويىنشا جۇرگىزىلگەن الەۋمەتتىك زەرتتەۋ ناتيجەسىنىڭ ءبىر بولىگىن تانىستىردىم. الدا قانداي قيىندىقتار بولۋى مۇمكىن ەكەنى دە بولجاندى.

QT: بۇل ەلىمىزدەگى دايىم ءوتىپ كەلە جاتقان ءىز-دەرەكسىز سيتۋاتسيالىق فورۋمداردىڭ قاتارىندا قالىپ قويماي ما؟

– بۇل شارا جىل وتكەن سايىن سالالىق، ياعني 200 ادامدىق ەمەس، از شەڭبەردەگى جيىن فورماتىنا كوشەتىن بولار. سەبەبى جيىنعا كەلگەننىڭ كوپ بولىگى ءوز رەداكتسياسىندا نەگىزگى شەشىم قابىلداۋشىلار ەمەس. جۋرناليستەر بولعاندىقتان، ولارعا ستراتەگيالىق نەمەسە شەتەلدەگى ۇلگى مىسالدار قىزىقسىز بولىپ كورىنۋى مۇمكىن. ءارى بۇل شەتەلدىڭ قارجىسىنا ۇيىمداستىرىلعاندىقتان شەتەل ساراپشىلارىن شاقىرىپ، تاجىريبە الماسۋ مۇمكىندىگى بار ەكەنىن ۇمىتپايىق.

ەكىنشىدەن، فورۋمنىڭ پايدالى ءوتۋ-وتپەۋى وزىمىزگە دە بايلانىستى. شارا وتپەي تۇرىپ، كونسترۋكتيۆتى پىكىرلەر ايتىلسا، ءجون دەپ ويلايمىن.

QT: فورۋم قورتىندىسىندا قاندايدا ءبىر قارار نەمەسە شەشىم قابىلدانا ما؟ سونداي-اق، اقپارات مينيسترلىگىنە جانە جوعارى ينستانتسيالارعا قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ ماسەلەلەرىنە قاتىستى ۇسىنىم بولا ما؟

– بۇل جولعى باسقوسۋ ونداي ءبىر ماقسات ۇستاندى دەپ ويلامايمىن. ءارى قازاق جۋرناليستەرىنە تۇپتەپ كەلگەندە جوعارعى جاققا ءبىر قارار نەمەسە ۇسىنىس جىبەرۋ ءۇشىن فورۋمسىز ءوزارا كەلىسىپ جولداسا بولاتىن ءتارىزدى. بىراق مەملەكەتتىڭ وزىنەن تەندەر بويىنشا اقشا الىپ، سودان ايلىق الىپ وتىرعان جۋرناليستەر مۇنداي قاراردىڭ سوڭى نە بولاتىنىن جاقسى ۇعادى دەپ ويلايمىن. سول سەبەپتى بۇل جولعى جيىن ونلاين مەديا قارجى تۇرعىسىنان قالايشا تاۋەلسىز بولا الادى دەگەندى كوبىرەك قاۋزادى. ءارى ءوز بەتىنشە اقشا تاۋىپ جۇرگەن ZTB ءتارىزدى جوبا جەتەكشىلەرىنە ءسوز بەردى. سونداي-اق Nege.kz جوباسىنىڭ دا كونتەنت تۇزۋدەگى تاجىريبەسى باسقا مەديا ويىنشىلارعا جاقسى ۇلگى بولا الادى دەپ ويلايمىن.

QT: سوڭعى كەزدەرى جيىلەي تۇسكەن جۋرناليستەرگە ءار ءتۇرلى جولمەن جاسالىپ جاتقان شابۋىلدار مەن كەدەرگىلەر ءسوز بولدى ما؟ ءسوز بوستاندىعىنىڭ اياسىن كەڭەيتۋ ماقساتىندا قانداي ناقتى قادامدار جاسالدى؟

– ءوزىڭىز تاقىرىبىنان بايقاعانداي بۇل جيىن ونلاين كونتەنت جاساۋشىلارعا ارنالدى. ياعني، زاڭعا قانداي وزگەرىستەر ەنگىزۋىمىز قاجەت دەگەندى ايتپاس بۇرىن، پوتەنتسيالدارىمىزدى باعامداۋ ماڭىزدى بولدى. جيىنعا «سارىاعاش ينفو» گازەتىنەن امانگەلدى باتىربەك كەلدى. قازاق جۋرناليستەرىنىڭ كوپشىلىگى ول كىسىنىڭ جاعدايىنىنان حاباردار.

ەلىمىزدەگى مەديانىڭ جاقسارۋىنا شەتەلدىكتەر ۇيىمداستىرىپ وتىرعان جيىندار كومەكتەسەدى ەكەن دەپ ۇمىتتەنۋىمىز دۇرىس ەمەس ءتارىزدى. قازاق مەدياسى ءوزى ۇيىمداسىپ، وسىنداي شارالاردى وزدەرى ۇيىمداستىرىپ، ءوز قۇقىقتارىن داۋلاپ ۇيرەنۋى كەرەك ءتارىزدى. كومەك ءوز ىشىمىزدەن شىعۋى كەرەك.

“The Qazaq Times”