16 جەلتوقسان: ازاماتتىق ۇيىمداردىڭ ميتينگكە شىعۋ تۋرالى كوزقاراسى قانداي؟

بەلسەندىلەر «ۇيقىشىل» دەپ كوپ سىنايتىن قازاقستان پارلامەنتىندەگى رەسمي پارتيالاردان بولەك، سوڭعى كەزدەرى ساياسي پلاتفورمادا كوزگە تۇسە باستاعان وپپوزيتسيالىق، ازاماتتىق ۇيىمداردىڭ تاۋەلسىزدىك كۇنى تۋرالى جانە 16 جەلتوقساندا الاڭعا شىعۋ جونىندەگى ۇستانىمدارىن ۇسىنامىز.

«قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق پارتياسى»

15 جەلتوقسان «قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق پارتياسىنىڭ» ۇيىمداستىرۋ كوميتەتىنىڭ باسشىسى بەلگىلى جۋرناليست، قوعامدىق بەلسەندى جانبولات ماماي تاۋەلسىزدىك كۇنى جەلتوقسان جانە جاڭاوزەن قۇرباندارىن ەسكە الىپ، رۋحتارىنا تاعزىم ەتۋگە شاقىردى. ول «قارالى كۇنى» كۇندىز ساعات 11:30-12:00 ارالىعىندا الماتىداعى جەلتوقسان مەن ساتپاەۆ كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا ورنالاسقان «تاۋەلسىزدىك تاڭى» ەسكەرتكىشىنىڭ الدىندا قۇران باعىشتاپ، گۇل شوقتارىن قوياتىنىن مالىمدەدى. جانبولات ماماي پارتيانىڭ youtube ارناسىندا:

– بۇل كۇنى تەك ازاماتتىق قوعام وكىلدەرى، جۋرناليستەر، ساياساتكەرلەر نەمەسە قوعام قايراتكەرلەرى عانا ەمەس، جوعارى بيلىكتەگى پرەزيدەنتتەن باستاپ قاراپايىم مەملەكەتتىك قىزمەتكەرگە دەيىن اركىم ءوز قالاسىنداعى الاڭعا بارىپ، جەلتوقسان مەن جاڭاوزەن قۇرباندارىن ەسكە الىپ، قۇرمەت كورسەتۋى ءتيىس. سەبەبى بۇل – قازاق تاريحىنداعى ساكرالدى داتا. نەگىزىنەن بولاشاقتا 16-17 جەلتوقساندى جەلتوقسان-جاڭاوزەن وقيعاسىنا تاعزىم كۇنى، ۇلتتىق قاسىرەت-بىرلىك كۇنى دەپ جاريالاۋ كەرەك دەپ سانايمىز. جەلتوقساندىقتارعا بىرگە تاعزىم ەتەيىك، كەلىڭىزدەر! – دەپ ۇندەۋ جاريالادى.

الماتى قالاسىندا جەلتوقسان جانە جاڭاوزەن وقيعالارى مەن وندا قۇربان بولعانداردىڭ رۋحىنا اس بەرگەن قدپ جيىنداعى قوعام بەلسەندىسى جانبولات ماماي. 14 جەلتوقسان 2019 جىل. فوتو: QT

«Oyan, Qazaqstan»

تاۋەلسىزدىك كۇنى جۇرتتى بيلىككە قارسى نارازىلىققا شاقىرعان ۇيىمداردىڭ ءبىرى – «Oyan, Qazaqstan» ەرىكتى جاستار قوزعالىسى. ۇيىم facebook پاراعىنداعى جازباسىندا:

«قانشاما جىلدار وتسە دە، 1986 جانە 2011 جىلداردىڭ 16-شى جەلتوقسانىندا، ءوز ەرىكتەرىن بىلدىرۋگە شىققان قازاقستاندىقتار قۋعىن-سۇرگىنگە قالاي ۇشىراعانىن جانە بۇل جۇيەنىڭ بەيبىت حالىققا ىستەگەن زورلىق-زومبىلىعىن ءبىر ساتكە دە ۇمىتقان ەمەسپىز، ۇمىتپايمىز. ءبىزدىڭ بوستاندىعىمىزدى بۇزىپ جاتقان بۇگىنگى تيرانيا – جەلتوقساندى اياماي باسىپ-جانشىعان ديكتاتۋرانىڭ جالعاسى»، – دەپ جازعان بولاتىن.

Oyan, Qazaqstan ۇيىمىنىڭ بەيبىت شەرۋگە شاقىرۋ پوستەرى. فوتو: ۇيىمنىڭ facebook پاراعىنان

سونداي-اق بەلسەندىلەر جەلتوقساننىڭ 15-ءى الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقتارىندا 1986 جىلعى جەلتوقسانشى جاستار مەن 2011 جىلعى جاڭاوزەن ازاماتتارىنىڭ ەرەۋىلىن العا تارتا وتىرىپ:

– ءبىز 16 جەلتوقسان ساعات 12:00–دە زۇلىمدىقتى توقتاتۋ تالابىمەن بەيبىت ميتينگكە شىعامىز. ءبىز ەركىن جانە دەموكراتيالىق ەلدە ءومىر ءسۇرۋ جانە ءادىل سايلاۋ ارقىلى وكىلدەرىمىزدى تاڭداۋ قۇقىعىمىزدى قورعايمىز. ءسوز بوستاندىعى مەن بەيبىت جينالىستار ءۇشىن شىعامىز، – دەپ  حابارلادى.

Oyan, Qazaqstan بەيبىت شەرۋگە شاقىرۋ پوستەرى. فوتو: ۇيىمنىڭ facebook پاراعىنان

وسى ۋاقىتقا دەيىن بىرنەشە رەت سانكتسيالانباعان ميتينگ-مارش وتكىزگەن ازاماتتىق قوزعالىس «بەيبىت شەرۋگە شىعۋعا رۇقسات سۇراۋعا قارسى، تەك حابارلاندىرۋ قاجەت» دەپ بىلەدى.

تىيىم سالىنعان «قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق تاڭداۋى»

قازاقستاندا ەكسترەميستىك ۇيىم رەتىندە تانىلىپ، سىرتتاي 20 جىلعا سوتتالعان ەكس-بانكير مۇحتار ءابىليازوۆتىڭ جەتەكشىلىك ەتەتىن «قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق تاڭداۋى» بەيرەسمي قوزعالىسى ەلدى كەزەكتى قارسىلىق اكتسياسىنا شاقىردى. اشىق اقپارات كوزدەرىنە قاراعاندا، بيىل ناۋرىزدا ەۋروپارلامەنت قازاقستانداعى ادام قۇقىعىنىڭ جاعدايىنا قاتىستى قابىلداعان قارارىندا قدت-نى «بەيبىت وپپوزيتسيالىق قوزعالىس» دەپ اتاعان. قىزمەتىنە تىيىم سالىنعان ۇيىم بەلسەندىلەرى قازاقستاندىقتاردى بىرنەشە اپتا بويى الەۋمەتتىك جەلىدە «جالپىحالىقتىق شەرۋگە» ۇگىتتەپ كەلەدى. قۋعىندا جۇرگەن ءابىليازوۆ youtube ارناسىنداعى «قارالى جەلتوقسان» جازباسىندا «16 جەلتوقسان – تاۋەلسىزدىك كۇنى ەمەس، ءبىز ناعىز تاۋەلسىزدىككە ءالى جەتكەن جوقپىز» دەپ ەسەپتەيتىنىن جەتكىزگەن.

ەكسترەميستىك ۇيىم دەپ تانىلعان قدت بەيرەسمي قوزعالىسىنىڭ جازباسى. فوتو: youtube ۆيدەوحوستينگىنەن

«حالىق قۇرىلتايى»

بەلگىلى جۋرناليست، قوعام قايراتكەرى رىسبەك سارسەنباي 16-17 جەلتوقساننان بيلىكتىڭ «ەرەكشە ۇرەيلەنەتىنىن»، بۇل كۇندەرى الاڭعا بارۋ ءۇشىن ەشقانداي رۇقسات سۇراۋدىڭ قاجەتى جوقتىعىن ايتادى. ول:

– 16-17-ءسى كۇندەرى شىعۋعا ەشقانداي رۇقسات سۇراۋدىڭ، ءتىپتى ەسكەرتۋدىڭ دە كەرەگى جوق. اتالعان كۇنى حالىقتىڭ بارىپ گۇل قويىپ، تاعزىم ەتۋى ەشقانداي زاڭعا قايشى ەمەس. كەرىسىنشە قوعامعا قاجەت دۇنيە. ەگەر بۇل زاڭسىز بولسا، وندا 9-10-داردا بارىپ گۇل شوقتارىن قوياتىن اكىمدىكتىڭ دە ارەكەتىن زاڭسىز، قىلمىس دەۋگە تۋرا كەلەدى. سوندىقتان ءبۇل كۇندەرى ازاماتتاردىڭ الاڭعا جينالىپ، تاعزىم ەتۋى قالىپتى كورىنىس بولۋى كەرەك. ال پوليتسيا، باسقا دا كۇشتىك قۇرىلىمدار ولارعا كەدەرگى جاساۋدىڭ ورنىنا، قايتا سونداعى اياق سىندىرىپ، جاق ايىرعىش «اقىل-ەسى باسقاشا» جۇلقىنعانداردىڭ ارانداتۋىنا جول بەرمەۋگە قىزمەت ەتۋى ءتيىس، – دەپ جاۋاپ بەردى ساۋالىمىزعا. ونىڭ سوزىنشە، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ «ەل اۋزىنا قاقپاق بولۋى نەمەسە بوگەت جاساۋى»، «قاسىرەت كۇنىن ەسكە الۋعا مۇمكىندىك بەرمەۋ نە مۇنى تويعا اينالدىرۋ – دەنى دۇرىس مەملەكەتتىڭ ءىسى ەمەس».

وپپوزيتسيالىق-كۇرەسكەر ءارى مەملەكەتشىل-ساياسي توپتاردىڭ بىرىگۋىن قالايتىن «حالىق قۇرىلتايى» قوزعالىسىنىڭ ۇيىمداستىرۋشىلارى تاۋەلسىزدىك كۇنى «ادەتتەگىدەي مىندەتتى تۇردە الاڭدا» بولاتىنىن جەتكىزدى.

بەلگىلى جۋرناليست رىسبەك سارسەنباي الماتىدا وتكەن جەلتوقسان مەن جاڭاوزەن وقيعاسى قۇرباندارىنىڭ رۋحىنا بەرىلگەن استا. 14 جەلتوقسان 2019 جىل. فوتو: QT

«Respublika»

پارتيا بولۋدى كوزدەيتىن، بيىل پرەزيدەنت سايلاۋىنان كەيىن قۇرىلعان Respublika ازاماتتىق قوزعالىسى ەشكىمدى شەرۋگە شاقىرمايتىنىن مالىمدەگەن. سوڭعى جارتى جىلدا بىرنەشە نارازىلىق اكتسياسىن وتكىزگەن قوزعالىستىڭ بەلسەندى مۇشەلەرىنىڭ ءبىرى بەللا ورىنبەتوۆا ءوزىنىڭ facebook پاراعىندا:

Respublika ازاماتتىق قوزعالىسىنىڭ بەلسەندى مۇشەسى بەللا ورىنبەتوۆا. فوتو: كەيىپكەردىڭ facebook پاراعىنان

– 16 جەلتوقسان جاقىنداعان سايىن اۋىر ەكەن. Respublika ەشكىمدى ەشقايدا شاقىرمايدى. ويلانا كەلە، ءوز مۇمكىندىكتەرىمىزدى ەسكەرە كەلە رەۆوليۋتسيانى سانادا جۇرگىزەيىك دەدىك. جوق، بۇل پارتيا قۇرۋدى توقتاتامىز دەگەن ءسوز ەمەس. كۇرەس تىم ادىلەتسىز. ءبىز كۇرەسىمىزدى توقتاتپايمىز.
بىلمەيمىن، الاڭعا شىققان ادامنىڭ جاعىن ايىرام، اياعىن سىندىرام دەۋ ءۇشىن ناداندىق، ارسىزدىق شەگى قانشالىق بولۋى كەرەك ەكەنىن. بىراق ۇندەمەي وتىرۋدىڭ ءوزى تىم اۋىر...
نە ىستەمەك كەرەك؟، – دەپ جازدى.

بەلگىلى ازاماتتىق بەلسەندىنىڭ سوزىنشە، ول ءۇشىن 16 جەلتوقسان «قۋانىشىنان گورى قايعىسى باسىم» «...بوزداقتاردىڭ قىرشىنىنان قيىلعان كۇن».

بەللا ورىنبەتوۆانىڭ Respublika ازاماتتىق قوزعالىسىنىڭ اتىنان جازعان جازباسى. فوتو: facebook جەلىسىنەن سكرينشوت-قيىندى

جەلتوقسان قۇربانى، «حالىق قاھارمانىنىڭ» باۋىرى مەن باس پروكۋراتۋرانىڭ ەسكەرتۋى

جەلتوقساننىڭ 12-ءسى الماتىدا وتكەن ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا جەلتوقسان قۇربانى قايرات رىسقۇلبەكوۆتىڭ ءىنىسى تالعات رىسقۇلبەكوۆ «16-شى جەلتوقسان كۇنى الاڭعا شىققان ازاماتتاردىڭ اياعىن سىندىرىپ، كەكىلىن قايىرىپ، جاعىن ايىراتىندىعىن» ايتقان بولاتىن. الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىلارى ازاماتتىق قوعام تاراپىنان «راديكالدى ءدىني اعىمنىڭ وكىلى» دەپ ءجيى سىنالاتىن تالعات رىسقۇلبەكوۆتىڭ ءسوزىن ايىپتاعان. ونىڭ «جەكە ەسكەرتۋى» قوعامدا دەموكراتيالىق پرينتسيپتەرگە جاتپايتىنىنى قىزۋ تالقىلاندى. بىرقاتار ازاماتتىق بەلسەندى ونى «جاڭاوزەندىكتەر ناقاق وققا ۇشقاندا سول «اياق سىندىرعىش» «باتىرلار» قايدا قالدىڭ» دەپ، ءوز قارسىلىعىن ءبىلدىردى.

ال وتكەن جەكسەنبى قازاقستاننىڭ باس پروكۋرورىنىڭ ورىنباسارى بولات دەمباەۆ تاۋەلسىزدىك كۇنى ءوتۋى مۇمكىن ميتينگىگە قاتىسۋشىلاردىڭ «جازالاناتىنىن» تۋرالى ەسكەرتۋ ماندەگى ۇندەۋ جاسادى.

16 جەلتوقساندا ميتينگىگە شىقپاۋ دەمباەۆتىڭ رەسمي مالىمدەمەسىندە «باس پروكۋراتۋرانىڭ ءتۇسىندىرۋ جۇمىسىنا قاراماستان جەكە ادامدار، سونىڭ ىشىندە شەتەلدە جۇرگەندەر الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى الدا كەلە جاتقان مەرەكە كۇنى زاڭسىز ميتينگىگە شاقىرىپ جاتىر» دەلىنگەن. ۆەدومستۆو وكىلى «ميتينگ وتكىزۋ تۋرالى» زاڭنامالىق پروتسەدۋرالار جۇزەگە اسپاعاندىقتان، ءوتۋى مۇمكىن تاعزىم جيىنىن «زاڭ تالابىن ايقىن بۇزادى» دەپ بىلەدى.

قازاقستاننىڭ باس پروكۋراتۋراسى. فوتو: اشىق دەرەككوز

پروكۋراتۋرا «تاۋەلسىزدىك كۇنى سانكتسيالانباعان ميتينگ ۇيىمداستىرۋشىلار مەن قولداۋشىلار ارەكەتىندە اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق بايقالاتىنىن، ال ولار قاندايدا ءبىر ەلەۋلى زيان كەلتىرسە – قىلمىستىق جاۋاپقا تارتاتىنىن» ەسكەرتكەن. باس پروكۋروردىڭ ورىنباسارىنىڭ سوزىنشە، ەل حالقىن  «ارانداتۋشىلىق جاساماۋعا، قولدانىستاعى زاڭنامانى مۇلتىكسىز ساقتاۋعا جانە زاڭسىز ميتينگىلەرگە قاتىسۋدان باس تارتۋعا شاقىرادى».

ادەتتە، قازاقستان بيلىگى رۇقسات ەتىلمەگەن ميتينگ-شەرۋلەرگە قاتىسۋشى ازاماتتاردى جاپپاي ۇستاپ، ولاردى «زاڭ شەڭبەرىندە» ءارتۇرلى جاۋاپكەرشىلىككە تارتىپ جاتادى.

"The Qazaq Times"