16 jeltoqsan: Azamattıq wyımdardıñ mitingke şığu turalı közqarası qanday?

Belsendiler «wyqışıl» dep köp sınaytın Qazaqstan parlamentindegi resmi partiyalardan bölek, soñğı kezderi sayasi platformada közge tüse bastağan oppoziciyalıq, azamattıq wyımdardıñ Täuelsizdik küni turalı jäne 16 jeltoqsanda alañğa şığu jönindegi wstanımdarın wsınamız.

«Qazaqstannıñ demokratiyalıq partiyası»

15 jeltoqsan «Qazaqstannıñ demokratiyalıq partiyasınıñ» wyımdastıru komitetiniñ basşısı belgili jurnalist, qoğamdıq belsendi Janbolat Mamay Täuelsizdik küni Jeltoqsan jäne Jañaözen qwrbandarın eske alıp, ruhtarına tağzım etuge şaqırdı. Ol «qaralı küni» kündiz sağat 11:30-12:00 aralığında Almatıdağı Jeltoqsan men Sätpaev köşeleriniñ qiılısında ornalasqan «Täuelsizdik tañı» eskertkişiniñ aldında qwran bağıştap, gül şoqtarın qoyatının mälimdedi. Janbolat Mamay partiyanıñ youtube arnasında:

– Bwl küni tek azamattıq qoğam ökilderi, jurnalister, sayasatkerler nemese qoğam qayratkerleri ğana emes, joğarı biliktegi prezidentten bastap qarapayım memlekettik qızmetkerge deyin ärkim öz qalasındağı alañğa barıp, Jeltoqsan men Jañaözen qwrbandarın eske alıp, qwrmet körsetui tiis. Sebebi bwl – qazaq tarihındağı sakral'di data. Negizinen bolaşaqta 16-17 jeltoqsandı Jeltoqsan-Jañaözen oqiğasına tağzım küni, wlttıq qasiret-birlik küni dep jariyalau kerek dep sanaymız. Jeltoqsandıqtarğa birge tağzım eteyik, keliñizder! – dep ündeu jariyaladı.

Almatı qalasında Jeltoqsan jäne Jañaözen oqiğaları men onda qwrban bolğandardıñ ruhına as bergen QDP jiındağı qoğam belsendisi Janbolat Mamay. 14 jeltoqsan 2019 jıl. Foto: QT

«Oyan, Qazaqstan»

Täuelsizdik küni jwrttı bilikke qarsı narazılıqqa şaqırğan wyımdardıñ biri – «Oyan, Qazaqstan» erikti jastar qozğalısı. Wyım facebook parağındağı jazbasında:

«Qanşama jıldar ötse de, 1986 jäne 2011 jıldardıñ 16-şı jeltoqsanında, öz erikterin bildiruge şıqqan qazaqstandıqtar quğın-sürginge qalay wşırağanın jäne bwl jüyeniñ beybit halıqqa istegen zorlıq-zombılığın bir sätke de wmıtqan emespiz, wmıtpaymız. Bizdiñ bostandığımızdı bwzıp jatqan bügingi tiraniya – Jeltoqsandı ayamay basıp-janşığan diktaturanıñ jalğası», – dep jazğan bolatın.

Oyan, Qazaqstan wyımınıñ beybit şeruge şaqıru posteri. Foto: wyımnıñ facebook parağınan

Sonday-aq belsendiler jeltoqsannıñ 15-i äleumettik jelidegi paraqtarında 1986 jılğı jeltoqsanşı jastar men 2011 jılğı Jañaözen azamattarınıñ ereuilin alğa tarta otırıp:

– Biz 16 jeltoqsan sağat 12:00–de zwlımdıqtı toqtatu talabımen beybit mitingke şığamız. Biz erkin jäne demokratiyalıq elde ömir süru jäne ädil saylau arqılı ökilderimizdi tañdau qwqığımızdı qorğaymız. Söz bostandığı men beybit jinalıstar üşin şığamız, – dep  habarladı.

Oyan, Qazaqstan beybit şeruge şaqıru posteri. Foto: wyımnıñ facebook parağınan

Osı uaqıtqa deyin birneşe ret sankciyalanbağan miting-marş ötkizgen azamattıq qozğalıs «beybit şeruge şığuğa rwqsat swrauğa qarsı, tek habarlandıru qajet» dep biledi.

Tıyım salınğan «Qazaqstannıñ demokratiyalıq tañdauı»

Qazaqstanda ekstremistik wyım retinde tanılıp, sırttay 20 jılğa sottalğan eks-bankir Mwhtar Äbilyazovtıñ jetekşilik etetin «Qazaqstannıñ demokratiyalıq tañdauı» beyresmi qozğalısı eldi kezekti qarsılıq akciyasına şaqırdı. Aşıq aqparat közderine qarağanda, biıl naurızda Europarlament Qazaqstandağı adam qwqığınıñ jağdayına qatıstı qabıldağan qararında QDT-nı «beybit oppoziciyalıq qozğalıs» dep atağan. Qızmetine tıyım salınğan wyım belsendileri qazaqstandıqtardı birneşe apta boyı äleumettik jelide «jalpıhalıqtıq şeruge» ügittep keledi. Quğında jürgen Äbilyazov youtube arnasındağı «Qaralı jeltoqsan» jazbasında «16 jeltoqsan – Täuelsizdik küni emes, biz nağız Täuelsizdikke äli jetken joqpız» dep esepteytinin jetkizgen.

Ekstremistik wyım dep tanılğan QDT beyresmi qozğalısınıñ jazbası. Foto: youtube videohostinginen

«Halıq qwrıltayı»

Belgili jurnalist, qoğam qayratkeri Rısbek Särsenbay 16-17 jeltoqsannan biliktiñ «erekşe üreylenetinin», bwl künderi alañğa baru üşin eşqanday rwqsat swraudıñ qajeti joqtığın aytadı. Ol:

– 16-17-si künderi şığuğa eşqanday rwqsat swraudıñ, tipti eskertudiñ de keregi joq. Atalğan küni halıqtıñ barıp gül qoyıp, tağzım etui eşqanday zañğa qayşı emes. Kerisinşe qoğamğa qajet dünie. Eger bwl zañsız bolsa, onda 9-10-darda barıp gül şoqtarın qoyatın äkimdiktiñ de äreketin zañsız, qılmıs deuge tura keledi. Sondıqtan bül künderi azamattardıñ alañğa jinalıp, tağzım etui qalıptı körinis boluı kerek. Al policiya, basqa da küştik qwrılımdar olarğa kedergi jasaudıñ ornına, qayta sondağı ayaq sındırıp, jaq ayırğış «aqıl-esi basqaşa» jwlqınğandardıñ arandatuına jol bermeuge qızmet etui tiis, – dep jauap berdi saualımızğa. Onıñ sözinşe, qwqıq qorğau organdarınıñ «el auzına qaqpaq boluı nemese böget jasauı», «qasiret künin eske aluğa mümkindik bermeu ne mwnı toyğa aynaldıru – deni dwrıs memlekettiñ isi emes».

Oppoziciyalıq-küresker äri memleketşil-sayasi toptardıñ biriguin qalaytın «Halıq qwrıltayı» qozğalısınıñ wyımdastıruşıları Täuelsizdik küni «ädettegidey mindetti türde alañda» bolatının jetkizdi.

Belgili jurnalist Rısbek Särsenbay Almatıda ötken Jeltoqsan men Jañaözen oqiğası qwrbandarınıñ ruhına berilgen asta. 14 jeltoqsan 2019 jıl. Foto: QT

«Respublika»

Partiya boludı közdeytin, biıl prezident saylauınan keyin qwrılğan Respublika azamattıq qozğalısı eşkimdi şeruge şaqırmaytının mälimdegen. Soñğı jartı jılda birneşe narazılıq akciyasın ötkizgen qozğalıstıñ belsendi müşeleriniñ biri Bella Orınbetova öziniñ facebook parağında:

Respublika azamattıq qozğalısınıñ belsendi müşesi Bella Orınbetova. Foto: keyipkerdiñ facebook parağınan

– 16 jeltoqsan jaqındağan sayın auır eken. Respublika eşkimdi eşqayda şaqırmaydı. Oylana kele, öz mümkindikterimizdi eskere kele revolyuciyanı sanada jürgizeyik dedik. Joq, bwl partiya qwrudı toqtatamız degen söz emes. Küres tım ädiletsiz. Biz küresimizdi toqtatpaymız.
Bilmeymin, alañğa şıqqan adamnıñ jağın ayıram, ayağın sındıram deu üşin nadandıq, arsızdıq şegi qanşalıq boluı kerek ekenin. Biraq ündemey otırudıñ özi tım auır...
Ne istemek kerek?, – dep jazdı.

Belgili azamattıq belsendiniñ sözinşe, ol üşin 16 jeltoqsan «quanışınan göri qayğısı basım» «...bozdaqtardıñ qırşınınan qiılğan kün».

Bella Orınbetovanıñ Respublika azamattıq qozğalısınıñ atınan jazğan jazbası. Foto: facebook jelisinen skrinşot-qiındı

Jeltoqsan qwrbanı, «Halıq qaharmanınıñ» bauırı men bas prokuraturanıñ eskertui

Jeltoqsannıñ 12-si Almatıda ötken baspasöz mäslihatında jeltoqsan qwrbanı Qayrat Rısqwlbekovtiñ inisi Talğat Rısqwlbekov «16-şı jeltoqsan küni alañğa şıqqan azamattardıñ ayağın sındırıp, kekilin qayırıp, jağın ayıratındığın» aytqan bolatın. Äleumettik jeli qoldanuşıları azamattıq qoğam tarapınan «radikaldı dini ağımnıñ ökili» dep jii sınalatın Talğat Rısqwlbekovtiñ sözin ayıptağan. Onıñ «jeke eskertui» qoğamda demokratiyalıq principterge jatpaytınını qızu talqılandı. Birqatar azamattıq belsendi onı «jañaözendikter naqaq oqqa wşqanda sol «ayaq sındırğış» «batırlar» qayda qaldıñ» dep, öz qarsılığın bildirdi.

Al ötken jeksenbi Qazaqstannıñ bas prokurorınıñ orınbasarı Bolat Dembaev Täuelsizdik küni ötui mümkin mitingige qatısuşılardıñ «jazalanatının» turalı eskertu mändegi ündeu jasadı.

16 jeltoqsanda mitingige şıqpau Dembaevtıñ resmi mälimdemesinde «bas prokuraturanıñ tüsindiru jwmısına qaramastan jeke adamdar, sonıñ işinde şetelde jürgender äleumettik jeli arqılı alda kele jatqan mereke küni zañsız mitingige şaqırıp jatır» delingen. Vedomstvo ökili «miting ötkizu turalı» zañnamalıq proceduralar jüzege aspağandıqtan, ötui mümkin tağzım jiının «zañ talabın ayqın bwzadı» dep biledi.

Qazaqstannıñ bas prokuraturası. Foto: aşıq derekköz

Prokuratura «Täuelsizdik küni sankciyalanbağan miting wyımdastıruşılar men qoldauşılar äreketinde äkimşilik qwqıq bwzuşılıq bayqalatının, al olar qandayda bir eleuli ziyan keltirse – qılmıstıq jauapqa tartatının» eskertken. Bas prokurordıñ orınbasarınıñ sözinşe, el halqın  «arandatuşılıq jasamauğa, qoldanıstağı zañnamanı mültiksiz saqtauğa jäne zañsız mitingilerge qatısudan bas tartuğa şaqıradı».

Ädette, Qazaqstan biligi rwqsat etilmegen miting-şerulerge qatısuşı azamattardı jappay wstap, olardı «zañ şeñberinde» ärtürli jauapkerşilikke tartıp jatadı.

"The Qazaq Times"