سوققىعا سوققى: يران باتىستىق سانكتسيالاردان وقشاۋلانا الا ما؟

اقش-تىڭ يرانعا قارسى جاڭا قاتاڭ سانكتسيالارى كۇشىنە ەندى. يادرولىق كەلسىم بۇزىلعاننان كەيىن ەل قايتادان باتىسپەن بيزنەس جۇرگىزۋ مۇمكىندىگىنەن – مۇنايدى ساتۋدان جانە الەمدىك قارجى جۇيەسىنەن ايىرىلماق.

الەمدىك باق-تىڭ پىكىرىنشە، وسى سانكتسيالاردان سوڭ يران باسشىلىعى يادرولىق جانە راكەتالىق باعدارلامالارىنان جانە ۋاشينگتوننىڭ وداقتاستارىنا قارسى تۇراتىن سۇرياداعى باشار اساد، ليۆانداعى «حەزبوللا» جانە تاياۋ شىعىستاعى باسقا دا كۇشتەردىڭ قولداۋىنان باس تارتۋعا ءماجبۇر بولادى. ال رەسمي تەھران اقش-تىڭ شىنايى ماقساتى – كەلىسسوز ەمەس، بيلىكتى اۋىستىرۋ دەيدى.

جالپى، يرانعا قارسى سانكتسيالار 2015 جىلى كۇشىن جويعان بولاتىن. سول جىلى قوس مەملەكەت اراسىنداعى يادرولىق كەلىسىمگە قول قويىلىپ، ول 2016 جىلدىڭ قاڭتارىندا كۇشىنە ەندى. 2018 جىلدىڭ مامىر ايىندا ۋاشينگتون «امەريكاعا پايدا اكەلمەيتىن كەلىسىمنىڭ» كۇشىن جويدى. وسى ۋاقىتتان باستاپ اقش تاراپىنان سالىنعان «ەسكى» سانكتسيالار قايتا قالپىنا كەلتىرىلدى. رەسمي ۋاشينگتون سانكتسيالار يراننىڭ «دۇشپاندىق ءىس-ارەكەتتەرىنە»، ونىڭ ىشىندە كيبەرشابۋىلدارعا جانە بالليستيكالىق زىمىرانداردى سىناۋعا قارسىلىق ەسەبىندە سالىناتىنىن ايتتى. سونىمەن قاتار، تەھرانعا تاياۋ شىعىستاعى راديكالدى توپتارعا قولداۋ كورسەتۋگە كەدەرگى جاساۋ ماقساتىندا جۇزەگە اسادى. سانكتسيالىق تىزىمدە 700-دەن استام جەكە تۇلعا، ۇيىمدار مەن كومپانيالار، ونىڭ ىشىندە ەلدىڭ نەگىزگى بانكتەرى، مۇناي ەكسپورتتاۋشىلارى مەن كەمە قاتىناسى كومپانيالارى بار.

اقش دوللارى الەمدىك رەزەرۆتىك ۆاليۋتا جانە حالىقارالىق ساۋداداعى تولەمنىڭ نەگىزگى قۇرالى بولعاندىقتان، امەريكالىق قارجى جۇيەسىنەن الشاقتاۋ كوپتەگەن ەلدەر ءۇشىن قاۋىپتى. فوتو: www.bbc.com

ەندىگى كەزەكتە قاتاڭ قاۋلىلاردىڭ يران ەكونوميكاسىنىڭ قاي سالاسىنا باعىتتالعانىنا زەر سالساق. 7 تامىزدان باستاپ قۇجاتتىق رەتتە تىيىم سالۋلار:

يرانعا قولما-قول اقشالاردى ساتۋ جانە بەرۋ;

يرانمەن التىن جانە باسقا دا قىمبات مەتالدار ساۋداسىن جۇرگىزۋگە;

ريال مامىلەلەرىن جاساۋعا;

يران مەملەكەتتىك قارىزىن شىعارۋعا بايلانىستى كەز كەلگەن ءىس-ارەكەتتەر;

اليۋميني، گرافيت، بولات، كومىر جانە ونەركاسىپتىك ماقساتتاعى ساۋدا جاساۋ;

يران كىلەمدەرى مەن قارا ۋىلدىرىقتى قوسا العاندا، ءسان-سالتانات زاتتارىن يمپورتتاۋ جانە جولاۋشىلار ۇشاقتارىن يرانعا جەتكىزۋگە توسقاۋىل قويىلدى.

5 قاراشادان باستاپ نەگىزگى 3 شەكتەۋ كۇشىنە ەندى:

يران مۇنايىن ساتىپ الۋدى توقتاتپايتىن مەملەكەتتەردىڭ بانكتەرى ءۇشىن دوللاردى تۇتىنۋعا تىيىم سالۋ; يران پورتتارى مەن نەگىزگى سالالارعا قارسى سانكتسيالار: ەنەرگەتيكا، كەمە قاتىناسى جانە كەمە جاساۋ. سونىمەن قاتار، يراننىڭ ورتالىق بانكىمەن شەتەل بانكتەرىنىڭ بارلىق ەسەپتەرى جانە يراننىڭ شەتەلدىك شوتتاردا ساقتالاتىن ۆاليۋتاعا قول جەتكىزۋىنە تىيىم سالۋ.

اقش قارجى ءمينيسترى ستيۆەن منۋچين: «ءبىزدىڭ ماقساتىمىز – استىرتىن ارەكەتتەرگە قارسى تۇرۋ. وسى ارقىلى يراننان مۇناي ەكسپورتىن ازايتپاقپىز. ەگەر توسقاۋىل بولام دەۋشىلەر تابىلسا، جاعداي ودان سايىن ناشارلايدى. يران وزگە ايماقتارعا سوعىس اشۋ جانە جاۋلاۋشىلىق ارەكەتتەرىنەن ارىلۋى ءتيىس»، – دەيدى. اقش بۇعان دەيىن جاڭا سانكتسيا بويىنشا يراننان مۇناي ساتىپ الۋ تىيىمىن بۇزعاندارعا ايىپپۇل سالىناتىنىن ەسكەرتكەن. بىراق، اق ءۇي اكىمشىلىگى سەگىز ەلگە قاتىستى تىيىمنىڭ كۇشىن التى ايعا دەيىن توقتاتا تۇرۋ جوسپارى بارىن مالىمدەدى. ياعني سەگىز ەل – قىتاي، ءۇندىستان، وڭتۇستىك كورەيا، تۇركيا، يتاليا، گرەتسيا، جاپونيا جانە تايۆان يران سانكتسيالارىنىڭ ىقپالىنان قۇتىلا الادى. سونىمەن قاتار، دوللار الەمدىك رەزەرۆتىك ۆاليۋتا جانە حالىقارالىق ساۋداداعى تولەمنىڭ نەگىزگى قۇرالى بولعاندىقتان، امەريكالىق قارجى جۇيەسىنەن الشاقتاۋ كوپتەگەن ەلدەر ءۇشىن قاۋىپتى بولماق. سول سەبەپتى يرانمەن يمپورتتىق بايلانىس ورناتاتىن وزگە 8 مەملەكەت الداعى قادامىن اڭداپ باسۋى ءتيىس. وسى رەتتە مامىر ايىندا ترامپ يرانمەن مامىلەنى ۇزگەن كەزدە نارىقتاعى قوسىمشا مۇنايدىڭ نەگىزگى كوزى – ساۋد ارابياسى اقش-تىڭ نەگىزگى وداقتاسى بولادى دەگەن. الايدا، ساۋديالىق جۋرناليست جامال حاشوگگيدىڭ قازاسىنان كەيىن ەكى ەل بايلانىسى كەنەتتەن كۇرت ناشارلادى.

اقش قارجى ءمينيسترى ستيۆەن منۋچين: «يران وزگە ايماقتارعا سوعىس اشۋ جانە جاۋلاۋشىلىق ارەكەتتەرىنەن ارىلۋى ءتيىس». فوتو: www.bbc.com

تاريحقا زەر سالساق، 1979 جىلعى توڭكەرىس ۋاقىتىنان باستاپ يران مەن اقش بايلانىسى ناشارلاي تۇسكەن. تەررورلىق ارەكەتتەردىڭ ورشۋىنە بايلنىستى 1984 جىلى اقش يراندى «لاڭكەستىك دەمەۋشىلەرىنە» جاتقىزىپ، اۋقىمدى سانكتسيالار ەنگىزدى. 2010 جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا بۇۇ يرانعا قارسى قوسىمشا سانكتسيالارىن جۇزەگە اسىردى. ەكى جىلدان كەيىن ەۋرووداق يران مۇنايىن ساتىپ الۋدى تولىعىمەن توقتاتتى.

وتكەن عاسىردىڭ سوڭىنان باستاپ يرانعا اقش، بۇۇ جانە ەۋرووداق سانكتسيا سالدى. قاتاڭ قاۋلىلاردان كوز اشىپ ۇلگەرمەگەن يران ءۇشىن دونالد ترامپ اكىمشىلىگىنىڭ جاڭا سانكتسيالارى سوققى بوپ ءتيدى. 2013 جىلى يران قىتاي، فرانتسيا، رەسەي، ۇلىبريتانيا، اقش جانە گەرمانيامەن مۇناي ەكسپورتىنا قاتىستى ۋاقىتشا كەلىسىمگە (JPA) قول قويعان بولاتىن. كەلەسىمنىڭ ارقاسىندا يران $4,2 ملرد شەتەلدىك اكتيۆتەرگە قول جەتكىزدى جانە تاۋلىگىنە 1,1 ملن باررەل مۇناي ەكسپورتتاۋعا رۇقسات الدى.

"The Qazaq Times"