اقش-تىڭ يرانعا سالعان سانكتسياسى كۇشىنە ەندى

اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپتىڭ اكىمشىلىگى يرانعا قاتىستى 2015 جىلعى يادرولىق باعدارلاما كەلىسىمى ناتيجەسىندە جويىلعان سانكتسيالاردى قايتا قالپىنا كەلتىردى.

كەزەكتى قاتاڭ قاۋلى يراننىڭ وزىنە دە، ونىمەن ساۋدا بايلانىسىن جاسايتىن وزگە سەگىز مەملەكەت پەن كومپانيالارعا دا قاتىستى. وسى مالىمدەمەدەن سوڭ، يراندىقتار جاپپاي نارازىلىققا شىقتى. حالىق بۇلىگىنەن ساقتانعان پرەزيدەنت حاسان رۋحاني امەريكالىق سانكتسيالاردى «اينالىپ ءوتىپ»، مۇناي ەكسپورتىن جالعاستىراتىنىنا سەنىم ءبىلدىردى. ترامپ اكىمشىلىگى ەكونوميكاعا ىقپال ەتەتىن سانكتسيالار يران مۇنايىن ەكسپورتتايتىن سەگىز مەملەكەتكە اسەر ەتپەيتىنىن ايتتى. بۇلاردىڭ قاتارىندا يتاليا، جاپونيا، وڭتۇستىك كورەيا، تۇركيا، قىتاي جانە ءۇندىستان بار. اقش-تىڭ مەملەكەتتىك حاتشىسى مايك پومپەونىڭ ايتۋىنشا، اتالعان مەملەكەتتەر يران مۇنايىنىڭ يمپورتىن ايتارلىقتاي قىسقارتتى، بىراق ولارعا بۇل يمپورتتى نولگە جەتكىزۋ ءۇشىن قوسىمشا ۋاقىت قاجەت.

رەسمي ۋاشينگتون تەھران ايماقتارداعى "جاۋلىق ءىس-قيمىلدارىن توقتاتۋى" ءتيىس دەپ مالىمدەدى. فوتو: www.bbc.com

داۋدىڭ باسى – يادرولىق كەلىسىم

يرانعا قارسى سانكتسيالار 2015 جىلى كۇشىن جويعان بولاتىن. ترامپ اكىمشىلىگى قوس مەملەكەتتىڭ يادرولىق كەلىسىمى «قۇراما شتاتتارىنا زيان كەلتىرەدى» دەپ سىنعا العان سوڭ، 2018 جىلى مامىردا امەريكا يادرولىق كەلىسىمنەن شىقتى. سول ۋاقىتتان باستاپ يرانعا قاتىستى ءوز كۇشىن جويعان قاتاڭ قاۋلىلار بىرتىندەن جۇزەگە استى. رەسمي ۋاشينگتون سانكتسيالار يراننىڭ «دۇشپاندىق ءىس-ارەكەتتەرىنە»، ونىڭ ىشىندە كيبەرشابۋىلدارعا جانە بالليستيكالىق زىمىرانداردى سىناۋعا قارسىلىق ەسەبىندە سالىناتىنىن ايتتى. سونىمەن قاتار، تەھرانعا تاياۋ شىعىستاعى راديكالدى توپتارعا قولداۋ كورسەتۋگە كەدەرگى جاساۋ ماقساتىندا جۇزەگە اسادى. سانكتسيالىق تىزىمدە 700-دەن استام جەكە تۇلعا، ۇيىمدار مەن كومپانيالار، ونىڭ ىشىندە ەلدىڭ نەگىزگى بانكتەرى، مۇناي ەكسپورتتاۋشىلارى مەن كەمە قاتىناسى كومپانيالارى بار. اق ءۇي باسشىسى دونالد ترامپ: «يرانعا نە بولاتىنىن كورەيىك. قانشا دەگەنمەن، ولاردىڭ جاعدايى ءماز ەمەس. بۇل سانكتسيالار وسى كەزگە دەيىنگىلەرىمەن سالىستىرعاندا، «ەڭ قاتاڭى»، – دەپ اتاپ ءوتتى. ال يران تاراپى اقش سانكتسياسىنا جاۋاپ رەتىندە زىمىران جاساۋ شىعىندارىن ارتتىراتىنىن ايتقان.

يراندىقتار تەھراندا اقش-تىڭ بۇرىنعى ەلشىلىگى عيماراتىنىڭ الدىندا نارازىلىق ءبىلدىردى. نارازىلىق اكتسيالارى تەھرانداعى امەريكاندىق ەلشىلىكتىڭ باسىپ الۋىنىڭ 39-جىلدىعىنا وراي وتكەن. فوتو: www.bbc.com

اقش مەملەكەتتىك حاتشىسى مايك پومپەونىڭ مالىمدەۋىنشە، 100-دەن استام ءىرى حالىقارالىق كومپانيا سانكتسيا قاۋپىنە بايلانىستى يران نارىعىنان كەتتى. وسىدان كەيىن يران مۇنايىنىڭ ەكسپورتى كۇنىنە ميلليون باررەلگە دەيىن ازايىپ، ۆاليۋتا قۇلدىراعان. بريۋسسەلدە ورنالاسقان دۇنيەجۇزىلىك بانكارالىق قارجىلىق بايلانىس قوعامى SWIFT سانكتسياسىنا ىلىككەن يران بانكتەرىمەن ىنتىماقتاستىقتى توقتاتادى دەگەن گيپوتەزا دا بار. ەگەر بولجام ءىس جۇزىندە ورىندالسا، يران حالىقارالىق قارجى جۇيەسىنەن وقشاۋلانادى.

«قۋانعاندار دا بار...»

امەريكالىق سانكتسيالاردىڭ تەھرانعا قايتا سالىنۋىنا بايلانىستى تەل-اۆيۆ پىكىر ءبىلدىردى. يزرايل يراننىڭ تاياۋ شىعىستاعى ارەكەتتەرىنەن ەلدىڭ قاۋىپسىزدىگىنە قاتەر تونەدى دەپ سانايدى. يران كەلىسىمىنە قول قويىلعالى بەرى، تەل-اۆيۆ تەھراننىڭ يادرولىق قارۋدان باس تارتپايتىنىن ايتىپ كەلگەن بولاتىن. سول سەبەپتى ۋاشينگتون سانكتسيالارىنىڭ قايتا قالپىنا كەلگەنى تۋرالى اقپارات ەۆرەي مەملەكەتىنىڭ پرەمەر-ءمينيسترىن قۋانىشقا بولەدى دەسەك تە بولار. بينيامين نەتانياحۋ: «باستاپقى سانكتسيالاردان ايتارلىقتاي ناتيجە بولدى: ريال قۇلاپ، يران ەكونوميكاسى توقىراۋعا ۇشىرادى. ەندىگى سانكتسيالار يراننىڭ بومبا جاساۋ قابىلەتىن تەجەيدى»، – دەپ اقش باسشىسى دونالد ترامپتىڭ شەشىمىن قولدادى.

يزرايل پرەمەر-ءمينيسترى بينيامين نەتانياحۋ قۋانىشىن جاسىرا العان جوق. فوتو: jewishjournal.com

امەريكا سانكتسيالار رەجيمىن جىل وتكەن سايىن جاڭارتىپ كەلەدى. ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، قازىرگى قادام اسا ماڭىزدى، سەبەبى يران ەكونوميكاسىنىڭ قۇلدىراپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن.

"The Qazaq Times"