جاقىندا الماتىنىڭ قاق تورىندە كومسومولدىڭ 100 جىلدىعى دۇركىرەپ ءوتتى. ابىلاي حاننىڭ 300 جىلدىعى، باسقا دا اقتاڭگەرلەردىڭ مەرەيتويلارى ۇمىت قالادى. بىراق كومسومول ۇمىتىلماپتى. مىنا تويلاسقا قاراعاندا ءالى بىرنەشە جىل «كومسومول جاساسىن!» دەپ جەر تەپكىلەيتىن سياقتىمىز. مەملەكەتى الدەقاشان كۇيرەپ كەتكەن، اتى قالىپ، زاتى تاريح قويناۋىنا سۇڭگىگەن، وزگەگە دەگەن تاۋەلدىلىك پەن باسىبايلىلىقتى انىق اڭعارتاتىن مەرەكەنى تويلاۋدىڭ قانداي قاجەتتىلىگى بولدى؟

بۇكىلوداقتىڭ لەنينشىل كوممۋنيستىك جاستار وداعى 1918 جىلى 29 قازاندا ماسكەۋدە قۇرىلعان. باستاما قازاقستاندا دا قولداۋ تاۋىپ، 10-15 جاس ارالىعىنداعى وقۋشىلار كومسومول ۇيىمىنا قابىلدانا باستادى. بۇل ءوز ۋاقىتىندا ۇلكەن مارتەبەگە اينالعان عۇرىپ. وسى ۇيىمعا مۇشە بولعان ءبىزدىڭ شەندىلەر اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىندا 100 جىلدىقتى اتاپ وتكەن. شاراعا يمانعالي تاسماعامبەتوۆ، بىرعانىم ءايتىموۆا، باقىتجان جۇماعۇلوۆ، قۋانىش سۇلتانوۆ سەكىلدى ساياسي ەليتا وكىلدەرى قاتىسىپتى. زال لىق تولى. ءبارىنىڭ قولىندا قىزىل جالاۋ. وڭىرلەرىندە كومپارتيا وردەنى. قۇددى تاۋەلسىز قازاقستان عارىشقا ۇشىپ كەتىپ، ءبىر ساتتە كەڭەس وداعى قايتا ورناعانداي اسەر قالدىرادى. كونتسەرتتە روزا رىمباەۆا، «دوس-مۇقاسان»، الىبەك دىنىشەۆتەر ونەر كورسەتكەن.

بەلگىلى جۋرناليست، پۋبليتسيست، قوعامدىق وقيعالارعا قاتىستى وقشاۋ وي ءبىلدىرىپ جۇرگەن مارات توقاشباەۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇل – قازاق تاريحىنداعى ماسقارا جاعداي.

فوتو: muftyat.kz

– بۇل كەشتە كومسومولدىڭ سول زامانىنداعى اتريبۋتيكاسىنىڭ ءبارى قولدانىلعان. جيىنعا نەگىزىنەن، كومسومولدا «توپ-مەنەدجەر» بولعان، ياعني، باسشىلىق قىزمەتتەر اتقارعان، سول ارقىلى بيلىككە، بايلىققا جەتكەن ازاماتتار قاتىسىپتى. ارينە، ولاردىڭ ويىندا، پيعىلىندا ارامدىق، جامان وي بار دەپ ايتا الماسپىز. دەگەنمەن جاستىق كەزىن ەسكە الامىز دەپ ۇلكەن قاتەلىككە ۇرىنىپ وتىر. ويتكەنى، كومسومول – كوممۋنيستىك پارتيانىڭ قولشوقپارى بولدى. ونىڭ ەشقاشاندا وزىندىك ءۇنى، وزىندىك پىكىرى بولعان ەمەس. پارتيا نە ايتسا سونى ورىندادى. كەشەگى كولحوزداستىرۋ كەزىندە، اشارشىلىقتا، ساياسي قۋعىن-سۇرگىن بولىپ جاتقاندا كومسومول اراشا تۇسكەن جوق. سوندىقتان بۇل جيىن – كومسومولدىڭ تابىتتاعى قاڭقاسىن سۋىرىپ الىپ، سونىڭ ارقاسىندا ءجۇز گرامم قاعىستىرۋ ءۇشىن عانا ۇيىمداستىرىلعان سىلتاۋ دەپ ويلايمىن، – دەيدى ول.

ءجۋرناليستىڭ سوزىنشە، جيىنعا قاتىسقان ازاماتتاردى «ەل اعالارى» دەپ سيپاتتاۋعا كەلمەيدى.

– ولار مەملەكەتتىڭ بيلىكتىڭ باسىندا بولدى. بىراق ەشقاشان حالىقتىڭ ءسوزىن سويلەگەن جوق. تاۋەلسىزدىك العالى بەرى كومپارتيانىڭ ءادىس-تاسىلدەرىمەن جۇمىس ىستەپ، ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتىر. كومسومول شىن مانىندە ادامگەرشىلىكتى تۋ ەتكەن ۇيىم بولسا، ەڭ الدىمەن قازاق حالقىنان وزدەرىنىڭ ىستەگەن قاتەلىكتەرى ءۇشىن، پارتيانىڭ زۇلىمدىعىنا توسقاۋىل قويا الماعانى ءۇشىن، قازاق جاستارىنىڭ كەلەشەگىنە بالتا شاپقانى ءۇشىن كەشىرىم سۇراۋى كەرەك. كەشەگى تويلاۋ – قازاق حالقى مەن قازاقستاننىڭ تاريحىنداعى اسا كولەڭكەلى، ماسقارا كەزەڭ. وسى ارقىلى ولار كەشەگى كەڭەس وداعىن اڭسايتىنىن، قازاق حالقىنا تىزەسى باتقان سول زاماندى كوكسەيتىنىن كورسەتىپ الدى، – دەيدى مارات توقاشباەۆ.

«كوممۋنيستىك كەزەڭ 50 جىلدان سوڭ قايتا ورنايتىن شىعار...»

قازاقستان كوممۋنيستىك حالىق پارتياسى استانا قالالىق ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى مارات اۋباكىروۆ جوعارىدا ايتىلعان پىكىرلەردى تەرىسكە شىعارادى.

فوتو: knpk.kz

– كەشەگى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا جەڭىسكە جەتتىك قوي. سول جەتىستىككە كوممۋنيستىك ۋاقىتتا قول جەتكىزدىك. كومسومول بولۋ، كومپارتيانىڭ مۇشەسى بولۋ – تاريح قوي. نەگە ونى تويلاماۋىمىز كەرەك؟ ال تاريحتىڭ ورىنى بولەك. قازىر حالىق قارسى شىعىپ جاتىر دەپ وتىرسىڭدار، ال 50 جىلدان كەيىن كوممۋنيستىك كەزەڭ قايتا ورناپ حالىقتىڭ جاعدايىن جاساپ تاستايتىن شىعار. كىم بىلەدى؟! جالپى، باسقالار قارسى شىعىپ جاتىر دەگەن سوزبەن كەلىسپەيمىن. ارى كەتسە ءبىر-ەكى ادام ايتقان بولار. كەرىسىنشە وسى باستاماعا ءۇن قوسىپ، مەندە بارعىم كەلەدى، مىناداي يدەيام بار دەپ كەلىپ جاتقاندار بارشىلىق.

مارات ءابدۋالىۇلىنىڭ ايتۋىنشا، 100 جىلدىقتى تويلاۋ شاراسى استانادا 29 قازان كۇنى وتكىزىلمەك.

– بۇل شارانىڭ وتەتىنەن ۇكىمەت، بيلىك حاباردار. ءبارى كەلىسىلگەن. سول سەبەپتى، جوعارى شەندى باسشىلار، دەپۋتاتتار كەلىپ جاتىر. كومسومولدىڭ 100 جىلدىعى استانادا 29 قازان كۇنى «ەپوحا» مەيرامحاناسىندا اتالىپ وتپەك. سەبەبى، اتالعان مەيرامحانانىڭ بەزەندىرىلۋى، ديزاينى كەڭەستىك ۋاقىتتاعى عيماراتتاردى ەسكە تۇسىرەدى. سوندىقتان تاڭداپ الىندى. بۇرىنعى كومسومول جۇمىسشىلارىنا حابار بەرىلدى. كوپتەگەن ادام كەلەدى دەپ كۇتىلۋدە. كوممۋنيستىك پارتيا 100 جىلدىققا وراي وردەندەر جاساعان. سولاردى ازاماتتارعا تابىستايمىز، – دەيدى كوممۋنيستىك پارتيا بەلسەندىسى.

 كومسومول دەپ ءجۇرىپ «رۋحاني جاڭعىرامىز» با؟

الماتىداعى 100 جىلدىق مەرەكەسىنە بەلگىلى ءداستۇرلى ءانشى ەركىن شۇكىمان دا شاقىرىلعان. ءانشى مۇنداي مەيرامنىڭ تويلانۋىنا تۇبەگەيلى قارسى.

فوتو: Turkystan.kz

– ماعان ۇيىمداستىرۋشىلار 12-ءى، الدە 13 قازان كۇنى حابارلاسىپ، 100 جىلدىققا ارنالعان كونتسەرتكە قاتىسۋىمدى سۇرادى. «كومسومولدىڭ 100 جىلدىعى دەگەن نە سۇمدىق؟» دەدىم. «بىلمەيمىن، جوعارىدان سونداي تاپسىرما بەرىلىپ جاتىر عوي» دەيدى ول. مەن «بۇل شاراعا الماتىعا بولسام دا قاتىسپايمىن» دەدىم. سانالى تۇردە بىردەن باس تارتتىم. نە ءۇشىن قازاق حالقىن قىناداي قىرعان مەرەكەنىڭ مەرەيتويىندا ءان سالۋىم كەرەك؟ راس، بالا كەزىمىزدە وكتيابريات، پيونەر، كومسومول بولدىق قوي. ول كەزدە كىشكەنتاي بولعان سوڭ ونشا ءمان بەرمەدىك. مۇنىڭ ءبارى – قۇلدىق ساناعا باعىتتاۋ، ادامنىڭ ساناسىن ۋلاۋ ەكەنىن كەيىن تۇسىندىك.

بالا كەزىمنەن ەسىمدە قالعان ءبىر جاعداي بار. قازاقتارعا ءبىر قۇلىندى بيە، ءۇش سيىر، جيىرما قوي ۇستاۋعا عانا رۇقسات ەتىلگەن كەزدەر دە بولدى. ات ۇستاۋعا تىيىم سالاتىن. اۋىلدىڭ شالدارى سوعان باعىنباي ات ۇستاپ، باپتادى. ولار قازاقتى اتقا مىنگىزگىسى كەلگەن جوق. سەبەبى، قازاق اتقا مىنسە قولىنا قامشى ۇستاپ، رۋحى ويانىپ كەتەدى. ولار سودان قورىقتى، – دەدى ءانشى.

ال ساياساتتانۋشى راسۋل جۇماۇلى قازاق قوعامىندا ءبىر-بىرىنە قايشى كەلەتىن، كەراعار قۇبىلىستار ءجۇرىپ جاتىر دەپ ايتتى.

فوتو: gonzo.kz

– بۇل وتە ءبىر وكىنىشتى جاعداي. ءوزىمىز «رۋحاني جاڭعىرۋ» دەپ، قازاق ءوزىنىڭ تاريحىن تۇگەندەۋى كەرەك دەپ ءجۇرمىز، سويتە تۇرا توتاليتارلىق زاماننىڭ سارقىنشاقتارىنىڭ ءبىرى كومسومولدىڭ 100 جىلدىعىن اتاپ ءوتۋ ەش قيسىنعا كەلمەيدى. ماسەلەن، گەرمانيانى الايىقشى. ول جاقتاعى «گيتلەريۋگەند» دەگەن ۇيىم 100 جىلدىعىن گەرمانيادا اتاپ وتەتىن بولسا قالاي بولار ەدى؟ ءبىزدىڭ كومسومول دەپ دۇرىلدەۋىمىز قازاقستاننىڭ ءالى دە وتارلىق سانا-سەزىمنەن ارىلماعانىن بايقاتادى. بۇعان دەيىن گەورگي لەنتاسىن قانشا ايتتىق. ودان كەيىن جىل سايىن «بەسسمەرتنىي پولك» كوشە-كوشەنى ارالاپ مارش وتكىزەدى. ەندى كەلىپ كومسومول. قازاققا قاتىستى مەرەكەنىڭ، مەرەيتويدىڭ نەمەسە الاشوردا مەرەكەسىنىڭ ءدال وسىلاي وپەرا جانە بالەت تەاترىندا اتالىپ وتكەنىن ەسىمە تۇسىرە المايمىن، – دەيدى ساياساتتانۋشى.

وسى شارا تۋرالى جاريالانعالى بەرى الەۋمەتتىك جەلىدە قارسىلىق ءبىلدىرىپ، پىكىر جازعانداردىڭ قاتارى ارتىپ كەلە جاتىر. ولار ءبىزدىڭ ەلگە ليۋستراتسيا قابىلداۋ كەرەك ەكەنىن دە ايتۋدا. ليۋستراتسيا دەگەنىمىز – بيلىك اۋىسقاننان كەيىن بۇرىنعى بيلىكتى جاقتاۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن زاڭمەن شەكتەۋ. XX عاسىردىڭ سوڭى XXI عاسىردىڭ باسىندا شىعىس جانە ورتالىق ەۋروپا ەلدەرى كوممۋنيستىك رەجيمنەن ايىعۋ پروتسەسىن باستاپ، بۇرىنعى بيلىك فۋنكتسيونەرلەرىن شەتتەتتى.

– كەز كەلگەن تاۋەلسىزدىك العان ەل ءوزىنىڭ وتارسىزدانۋ ساياساتىن جۇرگىزەدى. زاڭدىق نەگىزدە. كەزىندە پولشا دا، چەحيا دا وسىنداي زاڭدار قابىلدادى. كەيبىرى ليۋستراتسيا جونىندەگى قاتقىل تالاپتاردى، زاڭداردى دا ەنگىزدى. بۇل رەتتە بالتىق جاعالاۋى ەلدەرىن دە ايتا الامىز. كەڭەس زامانىندا بيلىكتە وتىرعان ازاماتتار ۇكىمەت، بيلىك ورىندارىنا جاقىنداتىلماۋ كەرەك دەگەن زاڭدار دا شىقتى. كەيبىرەۋلەرى فاشيستىك، كوممۋنيستىك زاماننىڭ سارقىنشاقتارى، ونىڭ ىشىندە وناماستيكا، ەسكەرتكىشتەر، سولاردىڭ سيمۆوليكاسىنا تىيىم سالۋ جايىندا شەشىمدەر قابىلدادى. بۇل جاعداي قازىر قارقىندى تۇردە ۋكراينادا ءجۇرىپ جاتىر. بىزگە دە وسىنداي پروتسەستەر كەرەك، – دەيدى راسۋل جۇماۇلى.

ساراپشىمىز، «ءبىز ايتۋىن ايتامىز، بىراق جەتىسپەي تۇرعان باستى نارسە – قوعامدىق پىكىر» دەگەن سىڭايدا وي ايتقان. وسى ويمەن تولىقتاي كەلىسەمىز. قوعامدىق پىكىر، قوعامدىق تالاپ ەتۋ دامىعان كەزدە عانا ءبىز ەلدەگى كەلەڭسىز جاعدايلارعا توقتاۋ سالا الماقپىز. ال ىشكى قۋات، ۇلتتىق مۇددە الجۋازدىق تانىتا بەرەتىن بولسا، كومسومولدىڭ 100, بالكىم 150 جىلدىعىن دا سىرتتان تاماشالاپ، ەستىرتپەي سىباپ وتىرعانىمىز وتىرعان.

“The Qazaq Times”