Jaqında Almatınıñ qaq törinde komsomoldıñ 100 jıldığı dürkirep ötti. Abılay hannıñ 300 jıldığı, basqa da aqtañgerlerdiñ mereytoyları wmıt qaladı. Biraq komsomol wmıtılmaptı. Mına toylasqa qarağanda äli birneşe jıl «komsomol jasasın!» dep jer tepkileytin siyaqtımız. Memleketi äldeqaşan küyrep ketken, atı qalıp, zatı tarih qoynauına süñgigen, özgege degen täueldilik pen basıbaylılıqtı anıq añğartatın merekeni toylaudıñ qanday qajettiligi boldı?

Bükilodaqtıñ Leninşil Kommunistik Jastar Odağı 1918 jılı 29 qazanda Mäskeude qwrılğan. Bastama Qazaqstanda da qoldau tauıp, 10-15 jas aralığındağı oquşılar komsomol wyımına qabıldana bastadı. Bwl öz uaqıtında ülken märtebege aynalğan ğwrıp. Osı wyımğa müşe bolğan bizdiñ şendiler Abay atındağı opera jäne balet teatrında 100 jıldıqtı atap ötken. Şarağa Imanğali Tasmağambetov, Birğanım Äytimova, Baqıtjan Jwmağwlov, Quanış Swltanov sekildi sayasi elita ökilderi qatısıptı. Zal lıq tolı. Bäriniñ qolında qızıl jalau. Öñirlerinde kompartiya ordeni. Qwddı täuelsiz Qazaqstan ğarışqa wşıp ketip, bir sätte Keñes Odağı qayta ornağanday äser qaldıradı. Koncertte Roza Rımbaeva, «Dos-Mwqasan», Älibek Dinişevter öner körsetken.

Belgili jurnalist, publicist, qoğamdıq oqiğalarğa qatıstı oqşau oy bildirip jürgen Marat Toqaşbaevtıñ aytuınşa, bwl – qazaq tarihındağı masqara jağday.

Foto: muftyat.kz

– Bwl keşte komsomoldıñ sol zamanındağı atributikasınıñ bäri qoldanılğan. Jiınğa negizinen, komsomolda «top-menedjer» bolğan, yağni, basşılıq qızmetter atqarğan, sol arqılı bilikke, baylıqqa jetken azamattar qatısıptı. Ärine, olardıñ oyında, piğılında aramdıq, jaman oy bar dep ayta almaspız. Degenmen jastıq kezin eske alamız dep ülken qatelikke wrınıp otır. Öytkeni, komsomol – Kommunistik partiyanıñ qolşoqparı boldı. Onıñ eşqaşanda özindik üni, özindik pikiri bolğan emes. Partiya ne aytsa sonı orındadı. Keşegi kolhozdastıru kezinde, aşarşılıqta, sayasi quğın-sürgin bolıp jatqanda komsomol araşa tüsken joq. Sondıqtan bwl jiın – komsomoldıñ tabıttağı qañqasın suırıp alıp, sonıñ arqasında jüz gramm qağıstıru üşin ğana wyımdastırılğan sıltau dep oylaymın, – deydi ol.

Jurnalistiñ sözinşe, jiınğa qatısqan azamattardı «el ağaları» dep sipattauğa kelmeydi.

– Olar memlekettiñ biliktiñ basında boldı. Biraq eşqaşan halıqtıñ sözin söylegen joq. Täuelsizdik alğalı beri kompartiyanıñ ädis-täsilderimen jwmıs istep, ömir sürip kele jatır. Komsomol şın mäninde adamgerşilikti tu etken wyım bolsa, eñ aldımen qazaq halqınan özderiniñ istegen qatelikteri üşin, partiyanıñ zwlımdığına tosqauıl qoya almağanı üşin, qazaq jastarınıñ keleşegine balta şapqanı üşin keşirim swrauı kerek. Keşegi toylau – qazaq halqı men Qazaqstannıñ tarihındağı asa köleñkeli, masqara kezeñ. Osı arqılı olar keşegi Keñes Odağın añsaytının, qazaq halqına tizesi batqan sol zamandı kökseytinin körsetip aldı, – deydi Marat Toqaşbaev.

«Kommunistik kezeñ 50 jıldan soñ qayta ornaytın şığar...»

Qazaqstan kommunistik halıq partiyası Astana qalalıq ortalıq komitetiniñ birinşi hatşısı Marat Äubäkirov joğarıda aytılğan pikirlerdi teriske şığaradı.

Foto: knpk.kz

– Keşegi ekinşi düniejüzilik soğısta jeñiske jettik qoy. Sol jetistikke kommunistik uaqıtta qol jetkizdik. Komsomol bolu, kompartiyanıñ müşesi bolu – tarih qoy. Nege onı toylamauımız kerek? Al tarihtıñ orını bölek. Qazir halıq qarsı şığıp jatır dep otırsıñdar, al 50 jıldan keyin kommunistik kezeñ qayta ornap halıqtıñ jağdayın jasap tastaytın şığar. Kim biledi?! Jalpı, basqalar qarsı şığıp jatır degen sözben kelispeymin. Arı ketse bir-eki adam aytqan bolar. Kerisinşe osı bastamağa ün qosıp, mende barğım keledi, mınaday ideyam bar dep kelip jatqandar barşılıq.

Marat Äbduäliwlınıñ aytuınşa, 100 jıldıqtı toylau şarası Astanada 29 qazan küni ötkizilmek.

– Bwl şaranıñ ötetinen ükimet, bilik habardar. Bäri kelisilgen. Sol sebepti, joğarı şendi basşılar, deputattar kelip jatır. Komsomoldıñ 100 jıldığı Astanada 29 qazan küni «Epoha» meyramhanasında atalıp ötpek. Sebebi, atalğan meyramhananıñ bezendirilui, dizaynı Keñestik uaqıttağı ğimarattardı eske tüsiredi. Sondıqtan tañdap alındı. Bwrınğı komsomol jwmısşılarına habar berildi. Köptegen adam keledi dep kütilude. Kommunistik partiya 100 jıldıqqa oray ordender jasağan. Solardı azamattarğa tabıstaymız, – deydi kommunistik partiya belsendisi.

 Komsomol dep jürip «Ruhani jañğıramız» ba?

Almatıdağı 100 jıldıq merekesine belgili dästürli änşi Erkin Şükiman da şaqırılğan. Änşi mwnday meyramnıñ toylanuına tübegeyli qarsı.

Foto: Turkystan.kz

– Mağan wyımdastıruşılar 12-i, älde 13 qazan küni habarlasıp, 100 jıldıqqa arnalğan koncertke qatısuımdı swradı. «Komsomoldıñ 100 jıldığı degen ne swmdıq?» dedim. «Bilmeymin, joğarıdan sonday tapsırma berilip jatır ğoy» deydi ol. Men «bwl şarağa Almatığa bolsam da qatıspaymın» dedim. Sanalı türde birden bas tarttım. Ne üşin qazaq halqın qınaday qırğan merekeniñ mereytoyında än saluım kerek? Ras, bala kezimizde oktyabryat', pioner, komsomol boldıq qoy. Ol kezde kişkentay bolğan soñ onşa män bermedik. Mwnıñ bäri – qwldıq sanağa bağıttau, adamnıñ sanasın ulau ekenin keyin tüsindik.

Bala kezimnen esimde qalğan bir jağday bar. Qazaqtarğa bir qwlındı bie, üş siır, jiırma qoy wstauğa ğana rwqsat etilgen kezder de boldı. At wstauğa tıyım salatın. Auıldıñ şaldarı soğan bağınbay at wstap, baptadı. Olar qazaqtı atqa mingizgisi kelgen joq. Sebebi, qazaq atqa minse qolına qamşı wstap, ruhı oyanıp ketedi. Olar sodan qorıqtı, – dedi änşi.

Al sayasattanuşı Rasul Jwmawlı qazaq qoğamında bir-birine qayşı keletin, kerağar qwbılıstar jürip jatır dep ayttı.

Foto: gonzo.kz

– Bwl öte bir ökinişti jağday. Özimiz «Ruhani jañğıru» dep, qazaq öziniñ tarihın tügendeui kerek dep jürmiz, söyte twra totalitarlıq zamannıñ sarqınşaqtarınıñ biri komsomoldıñ 100 jıldığın atap ötu eş qisınğa kelmeydi. Mäselen, Germaniyanı alayıqşı. Ol jaqtağı «Gitleryugend» degen wyım 100 jıldığın Germaniyada atap ötetin bolsa qalay bolar edi? Bizdiñ komsomol dep dürildeuimiz Qazaqstannıñ äli de otarlıq sana-sezimnen arılmağanın bayqatadı. Bwğan deyin Georgiy lentasın qanşa ayttıq. Odan keyin jıl sayın «Bessmertnıy polk» köşe-köşeni aralap marş ötkizedi. Endi kelip komsomol. Qazaqqa qatıstı merekeniñ, mereytoydıñ nemese Alaşorda merekesiniñ däl osılay opera jäne balet teatrında atalıp ötkenin esime tüsire almaymın, – deydi sayasattanuşı.

Osı şara turalı jariyalanğalı beri äleumettik jelide qarsılıq bildirip, pikir jazğandardıñ qatarı artıp kele jatır. Olar bizdiñ elge lyustraciya qabıldau kerek ekenin de aytuda. Lyustraciya degenimiz – bilik auısqannan keyin bwrınğı bilikti jaqtauşılardıñ qwqıqtarın zañmen şekteu. XX ğasırdıñ soñı XXI ğasırdıñ basında Şığıs jäne Ortalıq Europa elderi kommunistik rejimnen ayığu procesin bastap, bwrınğı bilik funkcionerlerin şettetti.

– Kez kelgen täuelsizdik alğan el öziniñ otarsızdanu sayasatın jürgizedi. Zañdıq negizde. Kezinde Pol'şa da, Çehiya da osınday zañdar qabıldadı. Keybiri lyustraciya jönindegi qatqıl talaptardı, zañdardı da engizdi. Bwl rette Baltıq jağalauı elderin de ayta alamız. Keñes zamanında bilikte otırğan azamattar ükimet, bilik orındarına jaqındatılmau kerek degen zañdar da şıqtı. Keybireuleri faşistik, kommunistik zamannıñ sarqınşaqtarı, onıñ işinde onamastika, eskertkişter, solardıñ simvolikasına tıyım salu jayında şeşimder qabıldadı. Bwl jağday qazir qarqındı türde Ukrainada jürip jatır. Bizge de osınday procester kerek, – deydi Rasul Jwmawlı.

Sarapşımız, «biz aytuın aytamız, biraq jetispey twrğan bastı närse – qoğamdıq pikir» degen sıñayda oy aytqan. Osı oymen tolıqtay kelisemiz. Qoğamdıq pikir, qoğamdıq talap etu damığan kezde ğana biz eldegi keleñsiz jağdaylarğa toqtau sala almaqpız. Al işki quat, wlttıq müdde äljuazdıq tanıta beretin bolsa, komsomoldıñ 100, bälkim 150 jıldığın da sırttan tamaşalap, estirtpey sıbap otırğanımız otırğan.

“The Qazaq Times”