اتى شۋلى «ساۋدا سوعىسى» بولمايتىن بولدى. اقش پەن قىتاي ءبىر-بىرىنە باعىتتاعان قاتاڭ ساۋدا تاريفتەرىن قايتارىپ الۋعا كەلىستى. ءبىر كۇن بۇرىن ەكى ەل كەلىسىمگە كەلىپ، بەيجىڭ تارابى امەريكالىق تاۋارلاردى ساتىپ الۋعا ەركىندىك بەرىپ، اقش-قىتاي اراسىنداعى ساۋدا تاپشىلىعىن كورنەكتى قىسقارتاتىن بولدى. بۇل تۋرالى «The New York Times» باسىلىمى حابارلاعان ەدى.

ساۋدا كەلىسىمى قانداي ناتيجە بەردى؟

اقش قارجى ءمينيسترىنىڭ ستيۆەن مۋتچين Fox News ارناسىنا بەرگەن سۇحباتىندا، الەمنىڭ ەڭ ءىرى ەكونوميكاسىنا يە ەكى ەل وتە ماڭىزدى پروگرەسكە قول جەتكىزگەنىن ايتا كەلىپ: «ءبىز ساۋدا داۋىن شەشۋگە ءبىر قاتار نەگىزدەر جاسادىق. سوندىقتاندا، ءبىز قاتاڭ ساۋدا تاريفتەرىن قايتارىپ الۋعا كەلىستىك»، – دەدى.

ال، قىتايدىڭ رەسمي اقپارات اگەنتتىگى «شينحۋا» اقش-قا قىتاي ساۋدا دەلەگاتسياسىن باستاپ بارعان پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارىن ليۋ حىنىڭ سوزىنە سىلتەمە بەرە وتىرىپ: «تاراپتاردىڭ كونسەنسۋسقا قول جەتكىزىپ، ءبىر رەتكى ساۋدا سوعىسىنىڭ الدىن الدى جانە ءوزارا قاتاڭ ساۋدا تاريفتەرىن قايتارىپ الدى»، – دەپ حابارلادى.

قىتاي پرەمەرىنىڭ ورىنباسارى ليۋ حى ءوز سوزىندە: «بۇنداي كەلىسىم وتە قاجەتتى. دەگەنمەن، وسىمەن قاتار ءبىز مىنانى تۇسىنۋگە ءتيىسپىز – قاتىپ قالعان توڭدى ءبىر-اق كۇندە بۇزۋعا بولمايتىنى سەكىلدى، ەكى ەل اراسىنداعى ەكونوميكالىق جانە ساۋدا قاتىناستارىنداعى قۇرىلىمدىق ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن ءالى دە ۋاقىت قاجەت»، – دەدى.

«ساۋدا سوعىسىنىڭ» سيپاتى قانداي ەدى؟

ەستەرىڭىزدە بولسا اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ قىتايدىڭ ادىلەتسىز ساۋدا ساياساتىن ايىپتاپ، ەگەر بەيجىڭ بيلىگى ساۋدا ساياساتىنا رەفورما جاساماسا، 150 ملرد اقش دوللارى قۇنىنا يە قىتاي تاۋارىنا قاتاڭ تاريفتەر ەنگىزەتىنىن (كەدەن سالىعىن كوبەيتۋ سىندى) مالىمدەگەن ەدى. بۇعان قىتاي تارابى دا قارسى شارا قولدانىپ، اقش تاۋارلارىنا سالىقتى كوبەيتەتىنىن ايتقان. سونىمەن الەمنىڭ ءبىرىنشى جانە ەكىنشى ءىرى ەكونوميكاسىنا يە ەكى ەل اراسىندا ساۋدا سوعىسى بۇرق ەتە تۇسۋگە شاق قالعان.

اقش قارجى ءمينيسترى مۋتچين مەن اق ءۇيدىڭ ەكونوميكا جونىندەگى كەڭەسشىسى لارري كۋدلوۋدىڭ ايتۋىنشا، اقش ساۋدا ءمينيسترى روسس كوپ ۇزاماي امەريكالىق دەلەگاتسيانى باستاپ بارىپ، بەيجىڭدە كەلىسسوزدىڭ كەلەسى وتىرىسىن باستايدى. وندا ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا داۋىن شەشۋ ءۇشىن اقش تاۋارلارىنىڭ قىتاي بازارىنا كىرۋى تۋرالى تالقىلاناتىن بولادى.

ساراپشىلار نە دەيدى؟

چيكاگو حالىقارالىق ىستەر بويىنشا كەڭەسشىسى، اعا عىلىمي قىزمەتكەرى فيليپ لەۆي VOA News اگەنتتىگىنە بەرگەن سۇحباتىندا: «اقش جونىنەن الىپ ايتقاندا، كەزەكتى كەلىسسوز قىتايمەن اراداعى كەدەندىك قارسىلاستىق، ساۋدا سوعىسىن ۋاقىتشا توقتاتقانىمەن، جالپى كەلىسسوز ناتيجەسى ورتاشا دەڭگەيدە قالىپ قويدى»، – دەگەن پىكىرىن ايتتى.

«مەنىڭ ويىمشا، ترامپ ۇكىمەتى قىتايعا باعىتتالعان ەكسپورت كولەمىنىڭ ارتاتىنىن ايتىپ ماقتانۋى مۇمكىن. الايدا، بۇل ماسەلەنىڭ ءتۇيىنى ەمەس. مۇمكىن ولاردىڭ باسقا دا ويلاعانى بار، الايدا ۇلتتىق مۇددەلەر تۇرعىسىنان العاندا، بۇل ناقتى ماسەلە نەمەسە شەشىم ەمەس»، – دەدى فيليپ لەۆي.

ونىڭ ويىنشا قوس تاراپتىڭ سۋادا كەلىسسوزىنىڭ ناتيجەسى – ساۋدا مەنەدجمەنتى تۇرعىسىنداعى كەلىسىم عانا. الايدا، بۇل ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا سوعىسىنىڭ تۇپكى سەبەبىن شەشە المايدى. نەگىزگى ماسەلە بولسا – قىتاي سىندى الىپ ەلدىڭ ۇكىمەتى جاساعان ساۋدا ساياساتى الەمدىك ساۋدا كەڭىستىگىنە كىرۋى.

اق ءۇيدىڭ ەكونوميكا جونىندەگى كەڭەسشىسى: اقش-قىتاي كەلىسسوزدەرى ۇلكەن جەتىستىككە جەتتى

ساراپشىلاردىڭ پىكىرى مۇلدە باسقاشا ەكەنىنە قاراماستان، اق ءۇيدىڭ ەكونوميكا جونىندەگى كەڭەسشىسى لارري كۋدلوۋ اقش-قىتاي ساۋدا كەلىسسوزىن «تاراپتار زور ناتيجەگە قول جەتكىزدى» دەپ باعالادى. ول سوزىندە: «ءسىز ءبىزدىڭ كەلەسى قادامدا نە ىستەيتىنىمىزدى انىق بايقاي الاسىز. تاريفتەر كەرى قايتارىلعاندا، ساۋدا كەدەرگىلەرى جويىلىپ، اقش-تىڭ ەكسپورتى ارتا تۇسەتىن بولادى. كەز-كەلگەن جەكەلەگەن كەلىسىمدەر «اقش-تىڭ ەكسپورتىنا پايدالى، ال، قىتايدىڭ دامۋىنا ءتيىمدى» بولادى»، – دەدى.

قىتايلىق تەحنولوگيا الىبى جازادان قۇتىلا المايدى

ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا داۋىنىڭ ءبىر پاراسى ZTE كومپانياسىنىڭ ماسەلەسى.  ZTE قىتايلىق ەڭ ءىرى تەحنولوگيا كومپانياسى سانالادى. اقش-تىڭ قاتاڭ شارالارىنان كەيىن، ZTE كومپانياسى ءوزىنىڭ قالىپتى جۇمىس ىستەۋ مۇمكىندىگىن جوعالتقانىن مالىمدەگەن بولاتىن.

اقش وتكەن جىلى ZTE-ءنى، يران مەن سولتۇستىك كورەياعا باعىتتالعان سانكتسيالارىن بۇزدى دەپ ايىپتاپ،  1,2 ميلليارد دوللار ايىپپۇل سالعان. دەگەنمەن، جاقىندا ترامپ قىتاي باسشىسى شي ءجينپيڭنىڭ ءوتىنىشى بويىنشا، اتالعان كومپانياعا جەڭىلدىك جاسايتىنىن ايتقان. دەگەنمەن، اق ءۇيدىڭ ەكونوميكالىق كەڭەسشىسى، جەڭىلدىكتەر جاسالعانىمەن، قىتايلىق تەحنولوگيا الىبىنىڭ جازادان قۇتىلمايتىنىن جەتكىزدى

“The Qazaq Times”