استانا مەن تاشكەنتتىڭ اقش-قا بەت بۇرۋىنىڭ سىرى نەدە؟

قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتان كەيىن اقش-قا رەسمي ءىس-ساپارمەن وزبەكستان باسشىسى شاۆكات ميرزيەەۆ باردى. وسىعان بايلانىستى بۇگىن ءبىز بۇعان دەيىنگى وزبەكستان مەن اقش قارىم-قاتىناسىنىڭ دامۋى جانە رەسمي استانا مەن تاشكەنتتىڭ سوڭعى ۋاقىتتارداعى سىرتقى ساياساتتاعى قادامدارىنا قىسقاشا توقتالۋدى ءجون كوردىك. 

رەسمي تاشكەنت پەن ۋاشينگتون قارىم-قاتىناسى ەڭ العاش رەت 2001 جىلى باستالدى. ءدال وسى جىلى پەنتاگون 11 قىركۇيەك كۇنى نيۋ-يورك قالاسىندا بولعان تەررورلىق شابۋىلدان كەيىن اۋعانستاندا اسكەري وپەراتسياسىن باستادى. اقش كونگرەسسى اتالمىش وپەراتسياعا ەل بيۋدجەتىنەن 100 ميلليون دوللار قارجى ءبولدى. وسىدان كەيىن سول كەزدەگى وزبەكستان باسشىسى يسلام كارىموۆ پەنتاگونعا كارشي-حاناباد اۋە بازاسىن جالعا بەرۋگە كەلىستى. بىراق  بۇل اسكەري بىرلەستىك ۇزاققا سوزىلمادى. ارادا ءتورت جىل وتكەندە رەسمي تاشكەنت اقش-تان كارشي-حاناباد اۋە بازاسىن كەيىن قايتارىپ الدى. وزبەكستان بيلىگىنىڭ بۇنداي قادامدارعا بارۋىنا ءاندىجان وقيعاسى سەبەپ بولدى. اقش كونگرەسسى 2005 جىلى ءاندىجاندا بولعان قاندى قىرعىندى قاتاڭ سىنعا الىپ، وزبەكستان الدىنداعى قارىزىن تولەۋدەن باس تارتتى.

2017 جىلى وزبەكستان مەن اقش قارىم-قاتىناسى باياۋ بولسا دا قايتا جاندانا باستادى. رەسمي ۋاشينگتوننىڭ ورتالىق ازيا ەلدەرىمەن قايتادان بايلانىس ورناتۋىنا پاكىستانداعى جاعدايلار سەبەپ بولدى. پرەزيدەنت دونالد ترامپ پاكىستان بيلىگىن «تەرروريستەردى قولداپ وتىر» - دەپ ايىپتاعانان كەيىن، يسلاماباد پەن ۋاشينگتون قارىم-قاتىناسى بۇرىن سوڭدى بولماعان جاعدايعا جەتتى. اقش-تىڭ پاكىستان ارقىلى اۋعانستانعا جۇك تاسىمالداۋى قيىندادى. بۇل اق ءۇيدى ورتالىق ازيا ەلدەرىمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋگە ماجبۇرلەدى. ناتيجەسىندە ازىربەيجانعا جەتكىزىلگەن جۇك قازاقستاننىڭ اقتاۋ جانە قۇرىق پورتتارى ارقىلى وزبەكستانعا جونەلتىلىپ، ودان ارى اۋعانستانعا تاسىمالداناتىن بولدى.

وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن رەسەي باق وكىلدەرىنىڭ «قازاقستان ءوز پورتتارىن اقش اسكەريلەرىنە جالعا بەردى» - دەپ شۋلاپ جۇرگەندەرى وسى كەلىسىم توڭىرەگىندەگى اڭگىمە. كرەمل جازعىشتارىنىڭ سونشالىقتى بايبالام سالۋىنا نە سەبەپ بولعانىن ءتۇسىنۋ قيىن. اقش-تى «ءوزىنىڭ اتا جاۋى» سانايتىن رەسەيدە 2010 جىلى جۇك تاسىمالى ماسەلەسىندە ۋاشينگتونمەن  كەلىسىمگە كەلگەن. كەلىسىم بويىنشا، اقش پەن ناتو-نىڭ اۋعانستانعا تاسىمالداناتىن جۇكتەرىنىڭ ءبىر بولىگى رەسەيدىڭ ۋليانوۆسك اۋماعى ارقىلى ءوتۋى ءتيىس بولعان. بىراق رەسەي 2015 جىلى قىرىم وقيعاسىنان كەيىن بۇل كەلىسىمنەن شىعىپ كەتكەن. بۇل ارينە بولەك ءبىر ماقالانىڭ تاقىرىبى. ەندى وزبەكستان پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزيەەۆتىڭ اقش-قا جاساعان ساپارىنا ورالساق.

مامىر ايىنىڭ 15-ءى كۇنى شاۆكات ميرزيەەۆتىڭ ۋاشينگتونعا رەسمي ءىس-ساپارى باستالدى. ونى «ەندريۋس» اۋەجايىنان اقش ۇكىمەتىنىڭ رەسمي وكىلدەرى كۇتىپ الدى. 16 مامىر كۇنى وزبەكستان باسشىسى ءوزىنىڭ امەريكالىق ارىپتەسى دونالد ترامپپەن كەزدەستى. قوس تاراپ ەكى جاقتىق قارىم-قاتىناس، الەمدىك جانە ايماقتىق ماسەلەلەردى تالقىلادى. كەزدەسۋدىڭ ءبىر بولىگى جابىق ەسىك جاعدايىندا ءوتتى. شاۆكات ميرزيەۆتىڭ سوزىنشە، كەزدەسۋ بارىسىندا قۇنى 5 ميلليارد دوللاردى قۇرايتىن قۇجاتتارعا قول قويىلدى. وزبەكستان اقش-پەن ساۋدا-ەكونوميكالىق، اۋىلشارۋاشىلىعى، اسكەري-تەحنيكالىق بايلانىس ورناتتى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا ترامپ پەن ميرزيەەۆ كەزدەسۋىنەن كەيىن وزبەكستان قورجىنى تولىق، ۇپايى تۇگەل. بىراق وسى ارادا «نەگە رەسمي استانا مەن تاشكەنت ءبىر مەزەتتە ات باسىن اقش-قا بۇردى؟» - دەگەن زاڭدى سۇراق تۋادى. بۇل سۇراققا ءار ساراپشى وزىنشە وي ايتادى. ءبىرى «قازاقستان مەن وزبەكستان رەسەيدەن ىرگەسىن اۋلاق سالماق» دەسە، ەندى ءبىرى «رەسمي استانا مەن تاشكەنت الدەمدىك دەرجاۆالارعا سىرتقى ساياساتتا وزىندىك كوزقاراستارى بار ەكەندىگىن كورسەتكىسى كەلەدى» -دەيدى.

«قاۋىپ-قاتەرلەردى باعالاۋ» كومپانياسىنىڭ ديرەكتورى، ساياساتتانۋشى، دوسىم ساتباەۆ: «وزبەكستان رەسەيگە سالىنىپ جاتقان سانكتسيالار مەن ەكونوميكالىق تۇراقسىزدىققا بايلانىستى ماسكەۋگە سەنبەيدى. ونىڭ ۇستىنە تاشكەنتتى رەسەي بيلىگىنىڭ ەكونوميكاعا ەمەس گەوساياساتقا كوبىرەك كوڭىل بولەتىندىگى قاتتى الاڭداتادى. قازاقستاندا دا ءدال وسىنداي الاڭداۋشىلىق بار».

وزبەكستاندىق «بيليم كارۆوني» تاۋەلسىز زەرتتەۋلەر ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى فارحود توليپوۆ: «ۇلكەن ويىندى ويناۋداعى باستى شارت – ونى ويناماۋ. تاشكەنتتىڭ ۋاشينگتونمەن قارىم-قاتىناس ورناتۋى دەرجاۆالارمەن ارالاسۋداعى تەپە-تەڭدىكتى ساقتاۋ ەمەس. بۇل سىرتقى ساياساتتا وزىندىك كوزقاراسىڭنىڭ بار ەكەندىگىن كورسەتۋ. بۇعان وزبەكستان عانا ەمەس ورتالىق ازياداعى بارلىق ەلدەر ۇمىتىلۋدا».

رەسەي حالىقارالىق ىستەر كەڭەسىنىڭ باس ديرەكتورى اندرەي كورتۋنوۆ: «اقش-تىڭ ورتالىق ازيا ەلدەرىمەن قارىم-قاتىناسىن جانداندىرۋى اۋعانستانعا جۇك تاسىمالداۋمەن عانا شەكتەلمەيدى. بۇل جەردە ۇزاق جىلدىق ماقساتتار جاتىر. بۇل رەسەيگە عانا قارسى ويىن ەمەس، بۇل قىتايعا دا قارسى ويىن. اقش شانحاي ىنتىماقتاسىق ۇيىمى اۋقىمىنىڭ كەڭەيۋىنە وسىلاي جاۋاپ قاتىپ جاتىر دەۋگە دە بولادى».

“The Qazaq Times”