ءاربىر قازاق «پاتشا» ەكەن

حالىقتىڭ كوپتىگى، كوپ بولعاندا دا ميللياردقا جەتۋى ۇلكەن قاسىرەت. ءيا، مالدىڭ، وزگە دە جابايى حايۋاننىڭ كوپ بولۋىنان ادام سانىنىڭ كوپ بولۋى ۇلكەن قورقىنىش. سەبەبى، ادام شەكتەن تىس كوبەيگەن جەردە سانالى دا وركەنيەتتى ارەكەت ەمەس، جابايى حايۋاننان دا تومەن توبىرلىق، جيركەنىشتى تىرلىكتەر جاسالادى. ويتكەنى، ولار «مەن اداممىن، مەنىڭ ورتام ادامزات قوعامى» دەگەن گۋماني تۇسىنىكتى ۇمىتىپ كەتكەن. ولاردىڭ بار ويى ءتىرى قالۋ ءۇشىن جانتالاس، قۋ قۇلقىنى ءۇشىن ءومىر ءسۇرۋ.

ءبىزدىڭ نەگىزگى ماقساتىمىز گيگانتتىق دارەجەدەگى توبىرلىق ورتانىڭ پسيحولوگياسى مەن ءومىر ءسۇرۋ فورمۋلاسىن زەرتتەۋ ەمەس، سولار جاساعان كەيبىر وتە كەلەڭسىز ءىس-قىلىقتاردى ارقىلى ءوزىمىزدىڭ كىم ەكەنىمىزدى جانە كىم بولۋ كەرەكتىگىمىز جايلى وزىمىزشە وي اڭداتۋ.

قازىر عالامتوردا قىتايلاردىڭ قولدا باققان يتتەردى باسىنان توقپاقتاپ، قىلقىندىرىپ، ساقىلدان قايناعان سۋعا سالىپ، توققا سوقتىرىپ دەگەندەي جانتۇرشىگەرلىك تاسىلدەرمەن ءولتىرىپ جاتقان كورىنىستەرى تاراپ كەتتى. شالا جانسار يتتەردىڭ قىزىل شاقا ەتىپ، تەرىسىن سىپىرعان بەينەسى، ارى قاراي تاۋ بولىپ ۇيىلگەن قىزىل الا يت ولىكتەرى دە كورسەتىلدى. قىزىل شاقا ولىكتەردىڭ ىشىندە كوزدەرىن قينالا اشىپ، ازاپتانىپ جاتقان تىرىلەرى دە بار ەكەن. ودان سوڭ تىشقان اسىرىپ وتىرعان قىتايلاردى كوردىك. قولىنا ۇلكەن پىشاق ۇستاعان ءبىر ايەل، تورداعى كوپ تىشقاننىڭ ىشىنەن كەز-كەلگەنىن الادى دا، اياعى مەن باسىن شاۋىپ قانا، ءۇيىپ تاستاپ جاتىر. ارينە، ونى ەت ورنىندا تۇتىناتىن بولار. ءوزى جەي مە، جوق اسحانا ارقىلى كليەنتتەرىنە جەگىزەمە ول جاعى جۇمباق...

قىتايداعى يت سويۋفەستيۆالى. فوتو: kasjauns.lv

ءۇندىستاندا گانگ دەگەن وزەن بارىن بىلەسىزدەر. دۇنيەجۇزىندەگى ەڭ لاس وزەندەردىڭ ءبىرى. وعان جاڭا دەلي قالاسىنىڭ 60 پايىزعا جۋىق جۋىندى-شايىندىسى توگىلىپ، قوقىستارى تاستالادى. گانگ وزەنى سول ايماقتاعى ۇندىستەردىڭ اۋىز سۋ كوزى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا وسى حالىق گانگكە ويلارىنا كەلگەنىن ىستەيدى، سيىرلارىن سۋارادى، وزدەرى ىشەدى، ولگەن ادامدارىن ورتەپ كۇلىن شاشادى، ءتىپتى مايىتتەردى سول كۇيى سۋعا تاستاي سالادى. ول ول ما، وسى وزەندى قاسيەتتى سانايتىن ۇندىستەر ولىكتەر ءجۇزىپ جۇرگەن سۋعا توپ-توبىمەن جۋىنادى، اۋىزدارىن شايادى ت.ب. (عالامتور جەلىسىندەگى گانگ وزەنىنىڭ سۋرەتىن كورەڭىزدەر بارلىق جايعا قانىق بولاسىزدار) ال، ءبىز مۇمكىندىگىنشە وقىرماننىڭ كوزىن قورقىتپايتىن فوتولاردى سالىپ وتىرمىز.

گانگ وزەنىندەگى قارعا شوقىپ جاتقان ادام ءمايىتى جانە سۋعا جۋىنىپ جاتقان ۇندىلەر. فوتو: myotpusk.mirtesen.ru

ءيا، قىتايلارعا يت پەن تىشقان جەۋ تۇك ەمەس بولار. سەبەبى، ولار كوپ، تاماق جەتپەيدى. ۇندىستەرگە لاس وزەندى قاسيەتتى ساناۋ زاڭدى شىعار، ويتكەنى توبىر كوپ جەردە تالعام از، ولارىڭ نانىم-سەنىم دەڭگەيى دە وزدەرىنە ساي بولماق. ءبىز بۇل ءسوزىمىز ارقىلى ەشبىر حالىقتى جامانداپ، سەنىمىنە، تىرشىلىك كەشۋ جولىنا ءتىل تيگىزەيىك دەپ وتىرعان جوقپىز. بىراق شىندىق وسى. ولار كوپ، قورشاعان ورتاسى، مەملەكەتى ولاردى اسىراۋعا، باسقارۋعا، قاداعالاۋعا شاراسىز. جانە دە، وسىنشا تومەن دەڭگەيدە بولۋى ولاردىڭ كوپتىگىندە دە ەمەس، سول حالىققا ءتان تابيعاتىندا، جاراتىلىسىندا. جاراتۋشى ءتاڭىر يەمىز جەر بەتىندەگى ءار حالىقتى ءار الۋان ناسىلمەن، تۇرمەن، ۇلتپەن، تەكپەن، مىنەزبەن، بولمىسپەن جاراتقان.

قازاقتىڭ كەڭ جايلاۋى

جوعارىداعى جايلاردى كوڭىل ەلەگىنەن وتكىزە وتىرىپ، «قازاق پاتشا حالىق ەكەن عوي، ءاربىر قازاق پاتشا ەكەن» دەيسىڭ ەرىكسىز. ارينە، بۇل سوزدە ەموتسيالىق اسىرا سىلتەۋ دە جاتقان بولار، بىراق قيسىن وسى. ءتاڭىر ءبىزدى تابيعاتتىڭ ەركەسى، سەرىسى، تەكتى دە تازا قىلىپ جاراتىپتى. ءبىزدىڭ ءوزىمىز عانا ەمەس، استىمىزعا مىنگەن جىلقىمىز دا اعىندى سۋدى ورلەي، تۇنىعىن تاڭداپ ىشەدى. دوڭىز ءجۇرىپ وتكەن جەرگە تۇلپارىن شالدىرمايتىن حان كەنە بابامىزدىڭ تەكتىلىگى قازاق حالقىنىڭ كىم ەكەنىن دالەلدەپ تۇر. ءبىزدىڭ تۇرمىس-سالتىمىز، ءداستۇرىمىز، تۋعان-وسكەن ورتامىز تازا. ءبىزدىڭ سەنىمىمىز دە اسپاني سەنىم، ءبىر اللاعا، كوكتەگى ۇلى جاراتۋشى –  تاڭىرگە سەنەمىز. قايداعى ءبىر سۋعا، بۇت پەن بالشىققا تابىنبايمىز.

ءبىز ات ۇستىندە الەمدى كەزگەن تازا تەكتى كوشپەندىلەردىڭ ۇرپاعىمىز

البەتتە، ءبىز ءوزىمىزدى قىتايلارعا، ۇندىستەرگە سالىستىرمايمىز. ەۋروپاداعى وزدەرىن وركەنيەتتى سانايتىن جۇرت تا ءبىزدىڭ كوشپەندىلەر وركەنيەتىنىڭ جانىندا ءبىر ءپاس تومەن تۇر. بۇل ارينە باسقا تاقىرىپ. وكىنىشكە وراي، جەرىمىزدە جات ەل جاۋلاۋشىلارىنىڭ تابانى تيگەن ۋاقىتتا، قازاقتىڭ تەكتىك قاسيەتىنە قارا كولەڭكە ءتۇستى. بىراق، وتكەن ىسكە وپىق جەپ وتىرا بەرۋدىڭ ەش پايداسى جوق. ءبىز وزگە ەلدى عانا وركەنيەتتى سانايتىن جىگەرسىز، ءالسىز سانادان ارىلۋىمىز ءتيىس. ءبىز ەڭ الدىمەن ءتاڭىر سىيلاعان تازا ءومىر-سالتىمىزدى، تەكتىلىك قاسيەتىمىزدى، پاتشا بولمىسىمىزدى جوعالىتپاۋىمىز ءتيىس. بىزدىڭشە ۇلت دامۋىنىڭ، ۇلت بيىكتىگىنىڭ، ۇلت تازالىعىنىڭ كەپىلى — ونىڭ جاراتۋشى بويىنا دارىتقان وزگەشە تابيعاتى، ەرەكشە جاراتىلىسى. ال، عىلىم-تەحنيكا قوسىمشا فاكتور. تازا قاندى، سەرگەك ويلى، مىعىم رۋحتى حالىق عىلىم-تەحنيكانىڭ شىڭىن قاشان دا باعىندىرا الادى…

قازاقتىڭ تۇرمىس-سالتى، تاعامى دا تاپ-تازا.

ءيا، ءبىردى ايتىپ، بىرگە كەتپەي اڭگىمەنى وسى ارادا تۇيىندەيىك. قىسقاسى، جاڭا قازاقستاننىڭ جاس ۇرپاعى ورتادان كىرگەن الدەبىرەۋلەردىڭ قۇنسىز، تەكسىز ادەتتەرىنە اۋەس بولاتىن ۇرپاق ەمەس. ولار باسقا حالىقتان وزگەشە، وزىنە عانا ءتان تازا بولمىسىن، پاتشا بولمىسىن ىزدەيتىنى انىق. ءبىزدىڭ ۇلت كوپ وتپەي ءوز تامىرىن، ءتۇپ قازىعىن قايتا تابادى. سول جولعا ەندى ءتۇسىپ كەلەمىز...

«The Qazaq Times»