Qazaq beynesi. Foto: pinterest.com

Halıqtıñ köptigi, köp bolğanda da milliardqa jetui ülken qasiret. Iä, maldıñ, özge de jabayı hayuannıñ köp boluınan adam sanınıñ köp boluı ülken qorqınış. Sebebi, adam şekten tıs köbeygen jerde sanalı da örkenietti äreket emes, jabayı hayuannan da tömen tobırlıq, jirkenişti tirlikter jasaladı. Öytkeni, olar «men adammın, meniñ ortam adamzat qoğamı» degen gumani tüsinikti wmıtıp ketken. Olardıñ bar oyı tiri qalu üşin jantalas, qu qwlqını üşin ömir süru.

Bizdiñ negizgi maqsatımız giganttıq därejedegi tobırlıq ortanıñ psihologiyası men ömir süru formulasın zertteu emes, solar jasağan keybir öte keleñsiz is-qılıqtardı arqılı özimizdiñ kim ekenimizdi jäne kim bolu kerektigimiz jaylı özimizşe oy añdatu.

Qazir ğalamtorda qıtaylardıñ qolda baqqan itterdi basınan toqpaqtap, qılqındırıp, saqıldan qaynağan suğa salıp, toqqa soqtırıp degendey jantürşigerlik täsildermen öltirip jatqan körinisteri tarap ketti. Şala jansar itterdiñ qızıl şaqa etip, terisin sıpırğan beynesi, arı qaray tau bolıp üyilgen qızıl ala it ölikteri de körsetildi. Qızıl şaqa ölikterdiñ işinde közderin qinala aşıp, azaptanıp jatqan tirileri de bar eken. Odan soñ tışqan asırıp otırğan qıtaylardı kördik. Qolına ülken pışaq wstağan bir äyel, tordağı köp tışqannıñ işinen kez-kelgenin aladı da, ayağı men basın şauıp qana, üyip tastap jatır. Ärine, onı et ornında twtınatın bolar. Özi jey me, joq ashana arqılı klientterine jegizeme ol jağı jwmbaq...

Qıtaydağı it soyufestivali. Foto: kasjauns.lv

Ündistanda Gang degen özen barın bilesizder. Düniejüzindegi eñ las özenderdiñ biri. Oğan Jaña Deli qalasınıñ 60 payızğa juıq juındı-şayındısı tögilip, qoqıstarı tastaladı. Gang özeni sol aymaqtağı ündisterdiñ auız su közi. Bir sözben aytqanda osı halıq Gangke oylarına kelgenin isteydi, siırların suaradı, özderi işedi, ölgen adamdarın örtep külin şaşadı, tipti mäyitterdi sol küyi suğa tastay saladı. Ol ol ma, osı özendi qasietti sanaytın ündister ölikter jüzip jürgen suğa top-tobımen juınadı, auızdarın şayadı t.b. (Ğalamtor jelisindegi Gang özeniniñ suretin köreñizder barlıq jayğa qanıq bolasızdar) Al, biz mümkindiginşe oqırmannıñ közin qorqıtpaytın fotolardı salıp otırmız.

Gang özenindegi qarğa şoqıp jatqan adam mäyiti jäne suğa juınıp jatqan ündiler. Foto: myotpusk.mirtesen.ru

Iä, qıtaylarğa it pen tışqan jeu tük emes bolar. Sebebi, olar köp, tamaq jetpeydi. Ündisterge las özendi qasietti sanau zañdı şığar, öytkeni tobır köp jerde talğam az, olarıñ nanım-senim deñgeyi de özderine say bolmaq. Biz bwl sözimiz arqılı eşbir halıqtı jamandap, senimine, tirşilik keşu jolına til tigizeyik dep otırğan joqpız. Biraq şındıq osı. Olar köp, qorşağan ortası, memleketi olardı asırauğa, basqaruğa, qadağalauğa şarasız. Jäne de, osınşa tömen deñgeyde boluı olardıñ köptiginde de emes, sol halıqqa tän tabiğatında, jaratılısında. Jaratuşı Täñir iemiz jer betindegi är halıqtı är aluan näsilmen, türmen, wltpen, tekpen, minezben, bolmıspen jaratqan.

Qazaqtıñ keñ jaylauı

Joğarıdağı jaylardı köñil eleginen ötkize otırıp, «qazaq patşa halıq eken ğoy, ärbir qazaq patşa eken» deysiñ eriksiz. Ärine, bwl sözde emociyalıq asıra silteu de jatqan bolar, biraq qisın osı. Täñir bizdi tabiğattıñ erkesi, serisi, tekti de taza qılıp jaratıptı. Bizdiñ özimiz ğana emes, astımızğa mingen jılqımız da ağındı sudı örley, twnığın tañdap işedi. Doñız jürip ötken jerge twlparın şaldırmaytın Han Kene babamızdıñ tektiligi qazaq halqınıñ kim ekenin däleldep twr. Bizdiñ twrmıs-saltımız, dästürimiz, tuğan-ösken ortamız taza. Bizdiñ senimimiz de aspani senim, bir Allağa, köktegi wlı jaratuşı –  Täñirge senemiz. Qaydağı bir suğa, bwt pen balşıqqa tabınbaymız.

Biz at üstinde älemdi kezgen taza tekti köşpendilerdiñ wrpağımız

Älbette, biz özimizdi qıtaylarğa, ündisterge salıstırmaymız. Europadağı özderin örkenietti sanaytın jwrt ta bizdiñ köşpendiler örkenietiniñ janında bir päs tömen twr. Bwl ärine basqa taqırıp. Ökinişke oray, jerimizde jat el jaulauşılarınıñ tabanı tigen uaqıtta, qazaqtıñ tektik qasietine qara köleñke tüsti. Biraq, ötken iske opıq jep otıra berudiñ eş paydası joq. Biz özge eldi ğana örkenietti sanaytın jigersiz, älsiz sanadan arıluımız tiis. Biz eñ aldımen Täñir sıylağan taza ömir-saltımızdı, tektilik qasietimizdi, patşa bolmısımızdı joğalıtpauımız tiis. Bizdiñşe wlt damuınıñ, wlt biiktiginiñ, wlt tazalığınıñ kepili — onıñ jaratuşı boyına darıtqan özgeşe tabiğatı, erekşe jaratılısı. Al, ğılım-tehnika qosımşa faktor. Taza qandı, sergek oylı, mığım ruhtı halıq ğılım-tehnikanıñ şıñın qaşan da bağındıra aladı…

Qazaqtıñ twrmıs-saltı, tağamı da tap-taza.

Iä, birdi aytıp, birge ketpey äñgimeni osı arada tüyindeyik. Qısqası, jaña Qazaqstannıñ jas wrpağı ortadan kirgen äldebireulerdiñ qwnsız, teksiz ädetterine äues bolatın wrpaq emes. Olar basqa halıqtan özgeşe, özine ğana tän taza bolmısın, patşa bolmısın izdeytini anıq. Bizdiñ wlt köp ötpey öz tamırın, tüp qazığın qayta tabadı. Sol jolğa endi tüsip kelemiz...

«The Qazaq Times»