اتى شۋلى يتاليا مافيالارىنىڭ قازىرگى جاعدايى

يتاليا پوليتسيا تاراۋلارى ەلدەگى مافياعا قارسى كۇرەس وپەراتسياسىن جۇرگىزىپ، نەاپول، ريم جانە اگريجەنتو قالالارىنان بىرقاتار ادامدى تۇتقىندادى. قاماۋعا الىنعاندارعا ادام ءولتىرۋ، ەسىرتكى ساۋدالاۋ، سىبايلاس جەمقورلىق، توناۋ، جەزوكشەلەر بيزنەسى قاتارلى ايىپتار تاعىلعان. بۇكىل الەمگە تانىمال يتاليالىق مافيالار اڭگىمەسى بۇگىن قانداي بەينەدە؟ BBC بۇل تۋرالى ارنايى ساراپتاما جاسادى.

مالىمەتتەرگە قاراعاندا «كوزا-نوسترا»، «كاموررا»، «ندرانگەتا»، «ساكرا كورونا ۋنيتا»» قاتارلى قىلمىستىق توپتاردا ەڭ كوبىندە 25 مىڭنان مۇشەسى، ال، الەم بويىنشا بۇل ۇيىمدارمەن بايلانىستاعى 250 مىڭ ادام بار دەلىنەدى.

ساياساتقا ارالاساتىن مافيا – «كوزا–نوسترا»

سيتسيليا جەرىندەگى تانىمال وتباسىلىق مافيانىڭ اتى – «كوزا-نوسترا». بۇل ءسوزدىڭ ماعىناسى «ءبىزدىڭ ءىسىمىز»  دەگەندى بىلدىرەدى. سيتسيليالىق قىلمىستىق توپتار قازىر الەمگە تاراعان مافيانى قۇرايدى. 1800 جىلدارى سيتسيليا جەرىندە قۋاتتى كۇشكە يە بولدى جانە ىقپالى بارعان سايىن ارتقان. ولار وزدەرىنىڭ جازىلماعان قاتال زاڭدارىمەن اتى شىققان. ايتالىق، قىلمىستىق توپ ساتقىنداردى ادام توزگىسىز ازاپقا سالىپ ولتىرەدى، ءتىپتى مۇنداي جازادان جاقىن تۋىستارى دا امان قالمايدى.

بۇگىنگى كۇندە سيتسيليا مافياسى قاندايدا ءبىر كوممەرتسيالىق تارتىستاردى شەشۋگە، ۇرلانعان دۇنيەلەردى قايتارۋدا «كەلىسسوزدەرگە» شاقىرىلادى. باسىم كوپ ادامدار مافيالارعا بيزنەسكە قورعاۋشى بولعانى ءۇشىن اقشا تولەۋدى ۇناتا بەرمەيدى. «كوزا-نوسترا» بۇگىندە قۇراما شتات جەرىندە دە ابدەن تانىمال. ولار نيۋ-يورك، چيكاگو ءجان باسقا شتات قالالارىندا وزگە مافيالىق توپتارمەن قارسىلاسىپ، «كرىشا بولۋمەن» اينالىسادى. ولار جانە 1920 جىلدارى الكاگولدى ىشىمدىككە تىيىم سالۋ «قۇرعاق زاڭى» كەزىندە، زاڭسىز الكاگولدى ىشىمدىكتەردى ساۋدالاۋمەن دە اينالىسىپ، ىقپالىن ارتتىرعان.

اقش فەدەرالدىق زەرتتەۋ بيۋروسىنىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا، ادەتتە قۇراما شتاتتارداعى قىلمىستىق سينديكات يتاليالىق مافيالارمەن بايلانىسپايدى. «كوزا-نوسترانىڭ» باسىم كوپ تابىسى ەسىرتكى ساۋداسىنان تۇسەدى. بۇگىندە بىرقاتار يتاليالىق ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتار ءوز ىقپالدارىن شەتەلدەرگە دەيىن جەتكىزىپ، رەسەي، قىتاي، البانيا جانە وزگە بىرنەشە ەلدەردەن شىققان قاتال قىلمىستىق توپتارمەن باسەكەلەسىپ كەلەدى. كەيدە بۇلار اراسىندا «بىرلەسە جۇمىس ىستەپ»، پايدانى ءبولىسىپ الۋ ىستەرى دە بولادى.

«كوزا-نوسترا» كەيبىر جەرگىلىكتى جانە مەملەكەتتىك ساياساتقا يتاليادا عانا ەمەس، قۇراما شتاتتاردا دا ارالاسا باستاعان. ايتالىق، اتالعان قىلمىستىق توپ سيتسيليانىڭ جەرگىلىكتى اكىمشىلىگى ارقىلى ەۋروپا وداعىنىڭ ارنايى ەكونوميكالىق جوسپارىنا دا قول جەتكىزگەن. ءتىپتى اتالعان توپتى سالۆاتورە رينا (Salvatore Riina) اتتى اتامان باسقارىپ تۇرعان كەزىندە، يتاليا ۇكىمەتىمەن قارۋلى قاقتىعىسقا دەيىن بارعان. سول كەزدە ولار ۇكىمەت وكىلدەرىنە ءجيى شابۋىلدار جاسايتىن بولعان. ءومىر بويى باس بوستاندىعىنان ايىرىلعان رينا بىلتىر عانا 87 جاسىندا تۇرمەدە كوز جۇمدى.

BBC-ءدىڭ 2010 جىلدان بەرگى كورسەتكەن مالىمەتىنە قاراعاندا مافيالىق تۇزىمدەگى  «بيزنەس-جوسپارلارى» اراسىندا ەلەكتر ەنەرگياسىنان دا اتالعان توپتىڭ ۇلەسى بار ەكەنىن بىلەۋگە بولادى. وزگە دە زەرتتەۋشىلەردىڭ ايتۋىنشا، مەملەكەت تارابىنان قارجىلاندىرعان ميگرانتتار تۇراعىنىڭ دا ۇستىنەن قاراپ، «قورعاۋ اقىسىن» جينايدى. بىراق كەيدە ميگرانتتار اراسىنان دا ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتار جەزوكشەلەر ساۋداسى بارىسىندا قاقتىعىسىپ تۇراتىنى تۋرالى دا مالىمەتتەر بار. سونىمەن بىرگە قازىر سيتسيليانىڭ پوليتسيا تاراۋلارى «كوزا-نوستراعا» «قاتتى قىسىم» ءتۇسىرىپ جاتقان كورىنەدى.

جاۋىزدىعىمەن اتى شىققان «كاموررا» مافياسى

نەاپول جانە كازەرتە جەرىندەگى «كاموررا» كلانىنا  قاراستى 4500 ادام بار. ولاردىڭ باستى «كاسىبى» – ەسىرتكى ساۋداسى. بۇل توپ اسقان جاۋىزدىعىمەن تانىمال بولعان. «كاموررا»-نىڭ قۇرىلىس كومپانيالارىنان تارتىپ، كيىم-كەشەك فابريكالارىنا دەيىن «قورعاۋ اقىسىن» الاتىندىعى بەلگىلى بولعان. سونىمەن بىرگە تانىمال برەند ونىمدەردى جالعاننان جاساۋشى فيرمالاردان اقشا وندىرەدى. ال، ونداي فيرمالاردى كوبىندە قىتايلار ىستەيدى.

2006 جىلى يتاليالىق تانىمال جۋرناليست روبەرتو ساۆيانون «كاموررا» اتتى ەڭبەگىن باسپادان شىعارىپ، اتالعان قىلمىستىق توپتىڭ جاي-جاپسارىن اشىپ تاستاعان. سودان بەرى ول ۇكىمەتتىڭ قورعاۋىندا ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى. ونىڭ بەرگەن مالىمەتتەرىنە قاراعاندا «كاموررانىڭ» «كوزا-نوسترا» مەن «نىدرانگەتا»-دان (ندرانگەتا نەمەسە Ndrangeta) باستى ايىرماشىلىعى – جاس ليدەرلەرى مەن قاتال يەرارحياسى.  روبەرتو ساۆيانوننىڭ ايتۋىنشا، قازىر بۇل ەكى توپ «كوزا-نوسترا»-دان الدەقايدا كۇشتى جانە ساياساتتان ەش الاڭدامايدى. ول جانە «كامورراننىڭ» ەسىرتكى ساۋدالاۋ جۇيەسى يسپانياعا دا جايىلعان. الايدا، قىلمىستىق توپتىڭ ورتالىعى نەاپولدىڭ سكامپيا جانە سەكونديليانو قاتارلى كەدەي ايماقتارى.

بىلتىر كۇزدە اتالعان توپتىڭ مۇشەسى قوعامدىق شارالاردىڭ بىرىندە ءجۋرناليستى باسىمەن سۇزگەنى كامەراعا ءتۇسىپ قالىپ، ونىڭ ارتى ۇلكەن جانجالعا ۇلاسقان بولاتىن. كەيبىر زەرتتەۋشىلەر بۇل توپتا ايەلدەردىڭ دە ۇلكەن ءرول اتقاراتىنىن، ولار نەگىزىنەن كۋرەرلىك جانە بۋحگالتەرلىك قىزمەت ىستەيتىندىگىن ايتادى.

«سۋپەر اتكەزشى» – «نىدرانگەتا» قىلمىستىق توبى

كالابريا ايماعى – يتالياداعى ەڭ كەدەي ايماقتاردىڭ ءبىرى. ول سيتسيليا پروۆينتسياسىنا جاقىن ورنالاسقان. فبب-نىڭ مالىمەتىنە سەنسەك، اتالعان ايماقتا «نىدرانگەتا» قىلمىستىق توبىنىڭ التى مىڭعا جۋىق مۇشەسى بار. بۇل توپ تا وزگە قىلمىستىق توپتار سەكىلدى ەسىرتكى ساۋداسىمەن كوبىرەك اينالىسادى. زەرتتەۋشىلەر بۇل توپتىڭ كولۋمبيا جانە مەكسيكاداعى مافيالارمەن بايلانىسى قويۋ ەكەنىن ايتادى. كەيبىر زەرتتەۋ مالىمەتتەرىنە قاراعاندا ەۋروپاداعى زاڭسىز ساتىلعان ەسىرتكىنىڭ 80 پايىزىن «نىدرانگەتا» توبىنىڭ قولىنان وتەدى.

«نىدرانگەتا» يتاليانىڭ وڭتۇستىگىندەگى اۋقىمدى قىلمىستىق ىستەردى ۇيىمداستىرۋشى دەپ قارالادى. 2007 جىلى گەرمانيانىڭ دۋيسبۋرگ قالاسىندا بۇل توپ مۇشەلەرى جاۋىزدىعىن ايگىلەپ، ۇيىمعا قاتىستى 6 ادامدى ولتىرگەن. 2008 جىلى ۇيىمنىڭ نەگىزگى اتاماندارىنىڭ ءبىرى پاسكۋالە كوندۋرو قولعا الىنعان.

يتالياداعى ەڭ شاعىن مافيانىڭ ءبىرى – «ساكرا كورونا ۋنيتا»

يتاليانىڭ وڭتۇستىك-شىعىسىنداعى اپۋليا جەرىنەن شىققان «ساكرا كورونا ۋنيتا» يتالياداعى ەڭ شاعىن مافيانىڭ ءبىرى. مالىمەتتەرگە قاراعاندا توپتىڭ ەكى مىڭنان اسا مۇشەسى بار بولىپ، اپۋليانىڭ كۇردەلى گەوگرافيالىق جاعدايىنان پايدالانىپ ۋلى شەگىمدىك ساۋداسىن جاسايدى. «ساكرا كورونا ۋنيتا» مەن شىعىس ەۋروپاداعى ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتاردىڭ بايلانىسى بار ەكەنى  انىقتالعان.

“The Qazaq Times”