اقش پەن رەسەيدىڭ تەڭىزدەگى جاسىرىنباق ويىنى: رەسەي تەڭىز قورعانىسى قاي دەڭگەيدە

رەسەيدىڭ سۋ استى سوعىستارىنا ارناپ جاساعان جاڭا تەحنيكاسى ءوز ناتيجەسىن كورسەتىپ، اقش-رەسەي اراسىندا جەرورتا تەڭىزىندە جاسىرىنباق ويىنى قايتا باستالدى. بۇل تۋرالى تانىمال «WSJ» باسىلىمى تەكسەرىپ-زەرتتەگەن ەدى.

2017 جىلى مامىردىڭ سوڭىندا، رەسەيدىڭ «كراسنودار» (Krasnodar) اتتى سۇڭگۋىر كەمەسى ليبيانىڭ (ليۆيا) تەڭىز جاعالاۋىنان جەرورتا تەڭىزىنە سۇڭگىپ ءىز-ءتۇسسىز عايىپ بولدى. كوپ وتپەي تۋرا وسى سۇڭگۋىر كەمەدەن سۇرياعا بىرنەشە زىمىراندار اتىلدى. وسى وقيعادان كەيىن ىلە-شالا اقش-تىڭ «بۋش» اۆياماتكاسى (USS George H.W. Bush/ ۇشاق تاسىمالداۋشى كەمە) رەسەيدىڭ سۋ تۇبىنە جاسىرىنعان سىرلى كەمەسىن ىزدەي باستادى. بۇل الىپ اسكەري تەحنيكادا «تەڭىز بۇركىتى» اتتى بىرنەشە MH-60R تىكۇشاعى جانە P-8 Poseidon اتتى سۋ ءۇستى بارلاۋشى ۇشاقتار بولىپ اقش-تىڭ يتالياداعى اسكەري بازاسىنان تەڭىزگە شىققان.

رەسەيلىك «كراسنودار» سۇڭگۋىر كەمەسى قارا تەڭىزگە جەتكەننەن كەيىن، اقش جانە ونىڭ وداقتاس ەلدەرىنىڭ تەڭىز اسكەري كۇشتەرى ونىڭ سوڭىنان قالماي ىلەسىپ وتىردى. بۇل اقش-تىڭ قىرعي-قاباق سوعىسىنان كەيىن العاش رەت رەسەيلىك سۋ استى كەمەسىنىڭ ىزىنە ءتۇسۋى. ونىڭ ۇستىنە «كراسنودار»-دان زىمىران شابۋىلىنىڭ جاسالۋى قالىپتى تەڭىز بارلاۋ وپەراتسياسىن كۇردەلەندىرىپ جىبەردى. وسىدان كەيىنگى بىرنەشە اپتادا ەكى ەلدىڭ اسكەري كەمەلەرى جاسىرىنباق ويناپ ءجۇردى. دەسە دە رەسەيلىك «كراسنودار»  سۇڭگۋىر كەمەسى ىرىقتىلىعىن كورسەتىپ، سان رەت كوز جازدىرىپ كەتىپ ءجۇردى. اقش پەن ونىڭ وداقتاس ەلدەرىنىڭ جاڭا عاسىرداعى سۋ ءۇستى اسكەري تەحنيكالارى «كراسنودار»-عا قارسى سىناقتان ءوتتى.

كەڭەس وداعى ىدىراۋىمەن رەسەيدىڭ تەڭىز قورعانىس سالاسى السىرەدى. الايدا، قازىر ويلاماعان جەردە تاراپتاردىڭ قىرعي-قاباق سوعىس جىلدارىنداعىداي تەڭىزدەگى تەكە-تىرەسى باستالىپ كەتتى.  بۇعان دەيىن سۋ استى كەمەلەرىن دىبىس ارقىلى رادار مەن تاۋىپ الاتىن ەدى. رەسەي قورعانىس كۇشتەرىنىڭ ايتۋىنشا «كراسنودار» الەمدەگى ەڭ «دىبىسسىز سۇڭگۋىر كەمە». سەبەبى كەمەنىڭ سىرتقى قاباتى دىبىس تاراتپايتىن ماتەريالمەن قاپتالعان. بۇل ونىڭ وزگە شارلاۋشى كەمەلەردەن جاسىرىنۋىنا ۇلكەن مۇمكىندىك بەرەدى.

اقش جانە ونىڭ وداقتاس ەلدەرى بۇل تەحنيكانى «قارا ۇڭگىر» دەپ اتاعان. اقش تەڭىز كۇشتەرىنىڭ 22-ءشى شابۋىلشى فلوتىنىڭ پولكوۆنيگى بەنجامين نيكولسوننىڭ (Benjamin Nicholson) ايتۋىنشا،  سۇڭگۋىر كەمەنىڭ دىبىسى قانشالىقتى ءالسىز بولسا، ونىڭ سۋ استى وپەراتسياسىن جۇرگىزۋ مۇمكىندىگى سونشالىقتى جوعارى بولادى. دەسە دە دە بۇل ونى تابۋ مۇلدە مۇمكىن ەمەس دەگەن ءسوز ەمەس. تەك دىبىسى ءالسىز سۋ استى سوعىس كەمەلەرىن تابۋ قيىنعا سوعادى.

سوڭعى ەكى جىلدا ماسكەۋ باشار اسادتى قولداۋدى سىلتاۋ ەتىپ، ءوزىنىڭ اسكەري تەڭىز، قۇرلىق، اۋە كۇشتەرىن، زىمىراندارىن سىناقتان وتكىزىپ ۇلگەردى. بۇل قادامى ناتو ەلدەرىن الاڭداتپاي قويمايدى. نيكولسون سوزىندە: «اسكەري وقۋ-جاتتىعۋلاردىڭ دەڭگەيى قانشالىقتى بيىك ورەدە بولسىن، شىنايى سوعىستاردا سىناقتان وتكەنگە جەتە بەرمەيدى. رەسەي ناقتى سوعىستاردا وزدەرىنىڭ اسكەري كۇشتەرىن سىناقتان وتكىزىپ وتىر»، – دەدى.

1991 جىلى كەڭەس وداعى ىدىراعاننان كەيىن، ماسكەۋ سۋ استى اسكەري ارەكەتتەرىن ازايتتى. 2000 جىلعى يادرولىق سۋ استى كەمەسى «كۋرسك»-تىڭ سۋعا باتىپ، 118 جاۋىنگەردىڭ قازا بولۋى رەسەيلىك تەڭىز كۇشتەرىنە ۇلكەن سوققى بولدى. سونداي-اق بۇل رەسەي تەڭىز قورعانىس سالاسىنىڭ قۇلدىراۋىن ايعاقتادى. 2011 جىلى رەسەي قورعانىس سالاسىن تولىقتاي جاڭارتۋ باعدارلاماسىن قابىلداپ، سۋ استى سوعىسىنا ارنالعان ەڭ جاڭا ءارى وزىق سۇڭگۋىر كەمە جاساۋدى قولعا الدى. «كراسنودار» 2015 جىلى پەتەربوردا جاسالىپ بولىپ، رەسەي ءوزىنىڭ تەڭىز قورعانىس سالاسىنداعى جەتىستىگىن الەمگە پاش ەتكەن.

بىلتىر 30 شىلدەدە  «كراسنودار» سۋ بەتىنە شىعىپ، ءسۇريانىڭ «Tartus» جاعالاۋىندا كەلىپ توقتادى. وسىدان كەيىن اقش پەن رەسەي اراسىنداعى ەكى ايعا جالعاسقان جاسىرىنباق ويىنى سوڭىنا شىقتى. دەگەنمەن، «كراسنودار» رەسەي تەڭىز قورعانىسىنىڭ قازىرگى قۋاتىنان حابار بەرىپ قالماستان، وزگە ەلدەردىڭ كەمەلەرىنەن يمەنبەي، جاسىرىن شابۋىل جاساي الاتىنىن دا، حالىقارالىق قۇقىقتاردى بەلدەن باستا الاتىنىن دا بايقاتتى.

 “The Qazaq Times”