ادامزاتتىڭ كارىلىكپەن كۇرەسى قاشان جەڭىسكە جەتەدى: ۇزاق جاساعىڭىز كەلە مە؟

ادامداردىڭ كوبى ۇزاق ءومىر ءسۇرىپ، دۇنيەنىڭ، ۇرپاقتارىنىڭ، ەلدىڭ قىزىعىن ۇزاعىراق كورگىسى كەلەدى. الايدا، قارتايعان كەزدە دەنساۋلىقتىڭ اقاۋسىز بولۋى تىم قيىن. جاس كەزىنەن سپورتتىق جاتتىعۋلارمەن اينالىسقان ادامدار دا جاس ەگدەلەگەن سايىن دەنەسىنىڭ قاۋقارسىز تارتىپ، اۋىرۋعا قارسىلىق قۋاتى كەمىپ، كارىلىكتىڭ جەڭە باستايتىنىن مويىندايدى. قازىرگى تاڭدا عىلىم-تەحنيكا ادامزاتتىڭ ومىرىنە، تۇرمىسىنا، ءتىپتى ادامنىڭ تاعدىرىنا دا ۇلكەن وزگەرىستەردى الىپ كەلدى. ادامدى قارتايتپاي، ۇزاق جاساتۋعا مۇمكىندىك قاراستىرعان عىلىمي زەرتتەۋلەر ءار ەلدە ءجۇرىلىپ جاتىر.

قازىر جاپونيا، وڭتۇستىك كورەيا، يتاليا جانە بىرقاتار ەلدەردە ادامداردىڭ ورتاشا جاسى ەڭ جوعارى. وسى «ۇزاق جاساۋدىڭ قۇپياسىن تاپقان» ەلدەر تۋرالى ەگجەي-تەگجەيلى ماتەريال جاريالاعان ەدىك. ال جاقىندا قۇراما شتاتتاعى عالىمدار قارتايعان كەزدە پايدا بولاتىن اۋىرۋلاردى جوق قىلاتىن پرەپاراتتار جاساۋعا بولادى دەگەن جاڭالىق جاريا ەتتى. ءتىپتى ولار بولاشاقتا ادام جاسىن 150 جاستان اسىرۋعا بولاتىنىن ايتادى. جالپى قارتايۋمەن كۇرەسۋ ادامزاتتىق پروبلەما بولىپ كەلەدى.

ادامزاتتىڭ كارىلىگىنە قارسى كۇرەسكەن حالىقتىڭ ءبىرى ءبىز، قازاق حالقى دەسەك تە بولادى. ارىدا جىراۋلاردان تارتىپ، سال-سەرىلەر شىعارمالارىندا دا، مايلىقوجا، ءسۇيىنباي، جامبىل، كەنەننىڭ تەرمە-جىرلارىندا بۇل تاقىرىپ كوپ قاۋزالعان. ءتىپتى، كوكشە اۋليە، مايقى بي، اسان-قايعى بابالار 150 جاس جاساعان دەگەن اڭىزدارى دا بار. بۇحار جىراۋدىڭ دا جۇزدەن اسا جاساعانى تۋرالى انىق دەرەكتەر دە بار. بۇرىن كوشپەلى قازاقتىڭ تۇتىنعان تاعامدارى دەرلىك دارىلىك قاسيەتكە يە بولدى دەۋگە بولادى. ەت-ءسۇت ونىمدەرىنىڭ ازىقتىڭ قۋاتىمەن دارۋمەندىك ءونىمى، ەمدىك قاسيەتى بولدى. قۇرت-ىرىمشىگى اس قورىتۋ جولىن دەرتتەن قورعاسا، سارى مايى قاننىڭ قويۋلىعىن بولدىرماۋعا پايدا بەرگەن، ءشۇباتى تىنىس جولىن تازالاسا، قىمىزى باۋىر مەن بۇيرەك، نەسەپ جولىنداعى تاستى ەرىتىپ، ۋىتتى جوعالتقان دا، ايرانى اسقازاننىڭ قىزمەتىن جاقسارتتى. وسىلاردى قالاي تۇتىنۋدى، قاشان تۇتىنۋدى بىلگەن قازاق كارىلىكپەن كۇرەسپەدى دەپ ايتا الماسپىز.  بۇل تۋرالى تالاسبەك اسەمقۇلوۆ ءوزىنىڭ ءبىر ماقالاسىندا ايتادى.

ادام بالاسىن كارىلىكتەن قۇتقارۋ ءۇشىن الەمدە جەكە زەرتتەۋشىلەر، بىرىككەن زەرتتەۋ توبى، ارنايى قۇرىلعان ورتالىقتار جۇمىس ىستەپ كەلەدى. بيومەديتسينا بويىنشا گەرونتولوگ وبري دە گرەي سولاردىڭ ءبىرى. ول قارتايۋ پروتسەسىن زەرتتەۋگە ءوز قالتاسىنان ميللياردتاعان قارجى جۇمساعان. بۇل بۋرالى: «قارتايعان كەزدەگى دەنساۋلىقتىڭ ناراشلىعى، شىن مانىسىندە، ادامداردىڭ ەڭ باستى ماسەلەسىنىڭ ءبىرى. بىراق، داۋ جوق، كوپ ۇزاماي مەديتسينالىق جەتىستىكتەر ادامداردىڭ ۇزاق جاساۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن بولادى»، – دەپ سەنەدى.

ال، 2013 جىلى Google كومپانياسى Calico (California Life Company / كاليفورنيا ءومىر كومپانياسى) دەپ اتالاتىن ءبىر كومپانيانى جاساقتادى. فيرمانىڭ باستى ماقساتى ادامداردىڭ ۇزاق ءارى باقۋاتتى جاساۋىنىڭ مۇمكىندىكتەرىن قاراستىرۋ. وتكەن جىلى Facebook قۇرۋشىسى مارك تسۋكەربەرگ XXI عاسىردىڭ سوڭىنا دەيىن عىلىم-تەحنيكا جەتىستىكتەرى بارلىق اۋرۋلارعا قارسى ەم تابا الادى دەپ ۋادە بەرگەن ەدى.

بارلىق ءتىرى ورگانيزم ءومىردى ۇزارتۋعا قاراي تىرىسادى. تىرشىلىگىن توقتاتۋعا ۇمتىلىس جاسايتىن ورگانيزم جوق. سوندىقتان ەۆوليۋتسيانىڭ جوعارى ساتىلارىنا قاراي ورلەگەن سايىن، بۇل پروتسەسس تە كۇشەيە تۇسەدى. كارىلىكتى زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ عالىمدارى قاراپايىم ورگانيزمدەر ايتالىق ءبىر كلەتكالىلار ءومىردى ۇزارتۋعا كومەكتەسە الۋى مۇمكىن دەپ تاپقان. اتالعان ينستيتۋتتىڭ زەرتتەۋ توبى ءبىر كلەتكالى قاراپايىم ورگانيزمدەردىڭ ءومىرىن 500 پايىزعا ۇزارتۋعا بولاتىنىن، شاعىن كوپ كلەتكالى جانۋارلاردى، مىسال رەتىندە تىشقاننىڭ ءومىرىن  20-30 پايىزعا دەيىن ۇزارا العان. تەك بۇل جاڭالىقتى ادامدارعا قولدانۋعا بولاتىن، بولمايتىنى زەرتتەلىپ قارالۋدا.

دەگەنمەن، عالىمداردىڭ توبى ءبىزدىڭ دەنساۋلىق ماسەلەمىزدى قاشان شەشىپ بەرەدى دەپ كۇتىپ وتىرا بەرمەۋ كەرەكتىگىن، كەرىسىنشە جاسى ۇلعايعان ادامداردىڭ دا فيزيكالىق جاتتىعۋلار جاساپ، جاقسى ورتا، جاقسى تۇتىنۋ، جاقسى تۇرمىس داعدىسى ارقىلى ءوز ءومىرىن ۇزارتا ءتۇسۋى كەرەك دەپ كەڭەس بەرەدى.

“The Qazaq Times”