ۇلىبريتانيانىڭ ەو-دان باس تارتۋى – جاھاندانۋدىڭ كەرى پروتسەسسى

ۇلىبريتانيا پرەمەر-ءمينيسترى تەرەزا مەي 17 قاڭتار كۇنى، العاش رەت،  ۇلىبريتانيا مەن ەۋروپ وداعى جانە ەو-دان قول ءۇزۋ جونىندەگى كەلىسسوز جوسپارى مەن ماقساتىن ايتىپ ءوتتى. ول ەو-دان ءبىر جولاتا قول ءۇزۋدىڭ وڭاي بولمايتىنىن ايتا كەلىپ، ەۋروپالىق وداقتان كەلەتىن ميگرانتتار سانىن شەكتەۋ ءۇشىن شەكارالىق باقىلاۋلاردى كۇشەيتەتىنىن ايتتى.

بۇل اقپارات قىتايلىق «شين لاڭ» (Xin Lang) سايتىندا جاريالانعان بولاتىن. ولاي بولسا، ۇلىبريتانيا ەۋروپالىق وداقتان ءبىرجولاتا قول ۇزسە،  ودان تۋىنداۋى مۇمكىن ىستەرگە تالداۋ جاساپ كورەلىك.

ەڭ اۋەلى ەۋروپا قۇرلىعىنىڭ ينتەگراتسياسىنا ۇلكەن كەدەرگى كەلەدى. ۇلىبريتانيا – ەۋرو-وداقتان قولۇزگەن العاشقى ەل. بۇل گەرمانيا، فرانتسيا ەلدەرىنىڭ يمميگراتسيا ماسەلەسىنە تىكەلەي اسەر ەتەدى. سونىمەن قاتار، الەمدەگى جاھاندانۋعا ۇمتىلىپ كەلە جاتقان ەلدەردەگى وڭشىل كۇشتەرگە جەبەۋ بولارى انىق. بۇل – كۇللى الەمنىڭ بىرتۇلعالانۋىنا كەرى اسەر بەرەدى دەگەن ءسوز. وداققا مۇشە وزگە دە ەلدەردىڭ وداقتان باس تارتۋىنا سەبەپكەر بولادى. ۇلىبريتانيا ەو-دان قول ۇزەتىنىن جاريالاعاننان كەيىن، فرانتسياداعى پرەزيدەنتتىككە ۇمىتكەر، وڭشىل «ۇلتتىق مايدان» پارتياسىنىڭ كوشباسشىسى لە پەننىڭ كانديداتتىعىن قولداۋشىلار كوبەيدى. سەبەبى، بۇل پارتيا دا، فرانتسيانىڭ ەو-دان باس تارتۋىن قۋاتتايدى.

ۇلىبريتانيا ەركىن ساۋدا كەلىسىمىنە قول جەتكىزۋ ءۇشىن، ەۋروپالىق وداقتان تىس سەرىكتەستەر تابۋعا تىرىساتىن بولادى. وسىدان بۇرىن ۇلىبريتانيا جاڭا زەلانديا، اۋستراليا، ينديالارمەن الدىن الا ساۋدا كەلىسسوزدەر بولدى. بىرنەشە كۇن بۇرىن اقش پرەزيدەنتتىگىنە سايلانعان ترامپ “The Times” باسىلىمىنىڭ سۇحباتىن قابىلداعاندا، ءوزىنىڭ قىزمەتىنە كىرىسكەننەن كەيىن، بىرنەشە اپتا ىشىندە ۇلىبريتانياعا بارىپ، «ەركىن جانە ءادىل ساۋدا كەلىسىمىنە» قول قوياتىنىن ايتقان بولاتىن.

ەۋروپالىق وداقتان باس تارتۋمەن ءبىر ۋاقىتتا، ۇلىبريتانيا بارلىق ەۋروپالىق ۇيىمداردى دا قابىلداماۋ تۋرالى شەشىمدى ورتاعا قويدى. سونداي-اق، ەو-دان باس تارتۋدىڭ جان-جاقتى جوسپارلارى جاريالاندى. الايدا، قازىر ۇلىبريتانيادا تەك بىرجاقتى «ەو-دان باس تارتۋ» ماقساتىنداعى كەلىسسوزدەر جوسپارى عانا بار. الدا كۇردەلى دە ۇزاق كەلىسسوزدەر بولارى انىق. ەگەر ءبارى ءساتتى بولىپ جاتسا، ەو-دان قول ءۇزۋ 2019 جىلدىڭ ناۋرىزىندا اياقتالماق. الايدا وداقتىڭ ەركىن ساۋدا توقتامىنا قول قويۋعا دەگەن ىنتاسىنا قاراعاندا، كاسىپتىك سەلبەستىك ورناتىپ، ورتاق نارىققا قول جەتكىزۋ جاقىن ۋاقىتتا ىسكە اسا قويۋى ەكى تالاي. بۇنىڭ ءوزى لوندوننىڭ باسىن قاتىرىپ وتىرعان ماسەلە.

تەرەزا مەيدىڭ اتاپ ايتقان جوسپارلارى مىنا پۋنكتىلەردەن قۇرالادى: ءبىرىنشى،  جالپى ميگرانتتاردى شەكتەۋ ەۋروپا قۇرلىعىنىڭ ورتاق نارىعىنا ءتيىمدى. ۇلىبريتانيا وكىمەتىنىڭ ەو-دان قول ءۇزۋ شەشىمى ءۇشىن ەڭ باستى الاڭدايتىنى – ميگرانتتار ماسەلەسى. ەكىنشىدەن، بۇل ماسەلە ۇلىبريتانيا ەو-دان قول ۇزگەننەن كەيىن دە ەۋروپالىق وداق پەن ۇلىبريتانيا اراسىنداعى سيپاتتاماعا اينالىپ قالماق. حالىقارالىق قارىم-قاتىناستار كەزىندە  ۇلكەن ورالعى بولادى. ەلدىڭ سىرتقى ساۋدا جولدارىنىڭ ەكى نەگىزگى تىرەگى بار: ءبىرى – اقش، ينديا جانە ەو-عا مۇشە كەيبىر ەلدەرمەن ەركىن ساۋدا كەلىسىمىن جاساسۋ. شىن مانىندەگى «عالامدىق ۇلىبريتانيا» جاساۋ ءۇشىن «ەڭ جوعارى دارەجەلى ورتاق نارىققا قول» جەتكىزۋ كەرەك. ۇشىنشىدەن، قازىرگى ەۋروپالىق وداقتان كەلەتىن قاۋىپ-قاتەرلەردىڭ دە وزىندىك تيىمدىلىكتەرى بار. مۇنىڭ كەيبىرى سولقىلداق شىبىق سەكىلدى، سوققىسى قايتىپ وزىنە ءتيىپ وتىرادى.

لوندون مەملەكەتاتتاعان كومپانيالاردى ەلىنە تارتىپ وتىر. بۇل – ەۋروپادان قاتاڭ تۇردە قول ءۇزىپ شىققاننان كەيىن، ارالدىڭ فينانس سەرىكتەرى ەۋروپا قۇرلىعىنا قاراي كوشۋىنەن ساقتانۋ جانە ەكونوميكالىق باسەكەگە قابلەتتىلىكتى ساقتاۋى  ۇشىن جاسالعان شارالار.  ول ەو-نىڭ سالىعىنان جالتارعىسى كەلەتىن كومپانيالارعا «جۇماقجايمەن» بىردەي. قازىرگى كەزدە ۇلىبريتانيادا بۇدان وزگە تاڭداۋ بولماي تۇر. دەگەنمەن، وسىنىڭ سەبەبىنەن ەو مەن ۇلىبريتانيا اراسىندا يمپورت-ەكسپورت سوعىسى تۋىلۋى بەك مۇكىن.

ەۋروپالىق وداقتان باستارتقاننان كەيىنگى ۇلىبريتانيا سالاۋاتى، ەۋروپا قۇرلىعىنداعى قۇقىقتارى دا بەلگىلى دارەجەدە تومەندەۋى مۇمكىن. ەۋروپالىق ءبىر تۇلعالانۋ مەن ەو-نىڭ دامۋىنا كەرى اسەر ەتكەن ارەكەتىنىڭ سالدارىنان گەرمانيا، فرانتسيا، يتاليا، يسپانيا سىندى ەلدەر ۇلىبريتانياعا بەلگىلى ءبىر قىسىمدار كورسەتۋ دە عاجاپ ەمەس. ەگەر ۇلىبريتانيادان كەيىن ەو جاعدايى قۇلدىراۋعا بەت السا، وندا ەۋروپالىق بىرتۇلعالانۋ كەرى پرەتسەسسكە اينالادى. ءبىزدىڭ ويمىزشا دا، ۇلىبريتانيانىڭ ەو-دان باس تارتۋى – دۇرىس شەشىم. بولاشاعى بەلگىسىز بىرلەستىك ءۇشىن ۇلىبريتانيانىڭ شىعىنداعان ۋاقىتى مەن قۋاتى ءبارى ءبىر ورنىنا قايتىپ كەلمەيدى.

ەستاي بوجان

"The Qazaq Times"