Wlıbritaniyanıñ EO-dan bas tartuı – jahandanudıñ keri processi

Wlıbritaniya prem'er-ministri Tereza Mey 17 qañtar küni, alğaş ret,  Wlıbritaniya men Europ Odağı jäne EO-dan qol üzu jönindegi kelissöz josparı men maqsatın aytıp ötti. Ol EO-dan bir jolata qol üzudiñ oñay bolmaytının ayta kelip, Europalıq Odaqtan keletin migranttar sanın şekteu üşin şekaralıq baqılaulardı küşeytetinin ayttı.

Bwl aqparat qıtaylıq «Şin lañ» (Xin Lang) saytında jariyalanğan bolatın. Olay bolsa, Wlıbritaniya Europalıq Odaqtan birjolata qol üzse,  odan tuındauı mümkin isterge taldau jasap körelik.

Eñ äueli Europa qwrlığınıñ integraciyasına ülken kedergi keledi. Wlıbritaniya – Euro-Odaqtan qolüzgen alğaşqı el. Bwl Germaniya, Franciya elderiniñ immigraciya mäselesine tikeley äser etedi. Sonımen qatar, älemdegi jahandanuğa wmtılıp kele jatqan elderdegi oñşıl küşterge jebeu boları anıq. Bwl – külli älemniñ birtwlğalanuına keri äser beredi degen söz. Odaqqa müşe özge de elderdiñ odaqtan bas tartuına sebepker boladı. Wlıbritaniya EO-dan qol üzetinin jariyalağannan keyin, Franciyadağı prezidenttikke ümitker, oñşıl «Wlttıq maydan» partiyasınıñ köşbasşısı Le Penniñ kandidattığın qoldauşılar köbeydi. Sebebi, bwl partiya da, Franciyanıñ EO-dan bas tartuın quattaydı.

Wlıbritaniya erkin sauda kelisimine qol jetkizu üşin, Europalıq Odaqtan tıs seriktester tabuğa tırısatın boladı. Osıdan bwrın Wlıbritaniya Jaña Zelandiya, Australiya, Indiyalarmen aldın ala sauda kelissözder boldı. Birneşe kün bwrın AQŞ prezidenttigine saylanğan Tramp “The Times” basılımınıñ swhbatın qabıldağanda, öziniñ qızmetine kiriskennen keyin, birneşe apta işinde Wlıbritaniyağa barıp, «erkin jäne ädil sauda kelisimine» qol qoyatının aytqan bolatın.

Europalıq Odaqtan bas tartumen bir uaqıtta, Wlıbritaniya barlıq europalıq wyımdardı da qabıldamau turalı şeşimdi ortağa qoydı. Sonday-aq, EO-dan bas tartudıñ jan-jaqtı josparları jariyalandı. Alayda, qazir Wlıbritaniyada tek birjaqtı «EO-dan bas tartu» maqsatındağı kelissözder josparı ğana bar. Alda kürdeli de wzaq kelissözder boları anıq. Eger bäri sätti bolıp jatsa, EO-dan qol üzu 2019 jıldıñ naurızında ayaqtalmaq. Alayda odaqtıñ erkin sauda toqtamına qol qoyuğa degen ıntasına qarağanda, käsiptik selbestik ornatıp, ortaq narıqqa qol jetkizu jaqın uaqıtta iske asa qoyuı eki talay. Bwnıñ özi Londonnıñ basın qatırıp otırğan mäsele.

Tereza Meydiñ atap aytqan josparları mına punktilerden qwraladı: Birinşi,  jalpı migranttardı şekteu Europa qwrlığınıñ ortaq narığına tiimdi. Wlıbritaniya ökimetiniñ EO-dan qol üzu şeşimi üşin eñ bastı alañdaytını – migranttar mäselesi. Ekinşiden, bwl mäsele Wlıbritaniya EO-dan qol üzgennen keyin de Europalıq Odaq pen Wlıbritaniya arasındağı sipattamağa aynalıp qalmaq. Halıqaralıq qarım-qatınastar kezinde  ülken oralğı boladı. Eldiñ sırtqı sauda joldarınıñ eki negizgi tiregi bar: biri – AQŞ, Indiya jäne EO-ğa müşe keybir eldermen erkin sauda kelisimin jasasu. Şın mänindegi «Ğalamdıq Wlıbritaniya» jasau üşin «Eñ joğarı därejeli Ortaq narıqqa qol» jetkizu kerek. Üşinşiden, qazirgi Europalıq Odaqtan keletin qauip-qaterlerdiñ de özindik tiimdilikteri bar. Mwnıñ keybiri solqıldaq şıbıq sekildi, soqqısı qaytıp özine tiip otıradı.

London memleketattağan kompaniyalardı eline tartıp otır. Bwl – Europadan qatañ türde qol üzip şıqqannan keyin, araldıñ finans serikteri Europa qwrlığına qaray köşuinen saqtanu jäne ekonomikalıq bäsekege qablettilikti saqtauı  üşin jasalğan şaralar.  Ol EO-nıñ salığınan jaltarğısı keletin kompaniyalarğa «jwmaqjaymen» birdey. Qazirgi kezde Wlıbritaniyada bwdan özge tañdau bolmay twr. Degenmen, osınıñ sebebinen EO men Wlıbritaniya arasında import-eksport soğısı tuıluı bek mükin.

Europalıq Odaqtan bastartqannan keyingi Wlıbritaniya salauatı, Europa qwrlığındağı qwqıqtarı da belgili därejede tömendeui mümkin. Europalıq bir twlğalanu men EO-nıñ damuına keri äser etken äreketiniñ saldarınan Germaniya, Franciya, Italiya, Ispaniya sındı elder Wlıbritaniyağa belgili bir qısımdar körsetu de ğajap emes. Eger Wlıbritaniyadan keyin EO jağdayı qwldırauğa bet alsa, onda europalıq birtwlğalanu keri precesske aynaladı. Bizdiñ oymızşa da, Wlıbritaniyanıñ EO-dan bas tartuı – dwrıs şeşim. Bolaşağı belgisiz birlestik üşin Wlıbritaniyanıñ şığındağan uaqıtı men quatı bäri bir ornına qaytıp kelmeydi.

Estay BOJAN

"The Qazaq Times"