Teñiz äskeri jattığuları. Foto: chinatimes.

Soñğı kezderi AQŞ pen Qıtay Oñtüstik qıtay teñizindegi äskeri äreketterde batıl bola tüsti. Qıtay Halıqtıq-azattıq armiyası atalğan teñizde zımırandar wşırıp, äskeri jattığular ötkizdi. Keybir aymaqta jattığuğa şınayı oqtardı da paydalandı. Qwrama Ştat Qıtaydıñ bwl äreketine bola keri şeginbeytinin añğartıp, äskeri kemelerdiñ navigaciyası arqılı fizikalıq sankciyamen jauap berdi. Bir qarağanda Ortalıq Aziyadan alıs jatqan bwl teñiz aymağı mañızdı körinbegenimen, aldağı uaqıttağı halıqaralıq jaña erejeler osı «oyın alañında» jasaluı mümkin. Sondıqtanda AQŞ pen Qıtaydıñ bwl teñizdegi äreketterin qadağalap otıruğa tura keledi.

Oñtüstik Qıtay teñizi mañızdı strategiyalıq aymaq. Foto: VOA

Oñtüstik Qıtay teñiziniñ mañızın qısqaşa aytar bolsaq, qazirgidey qayşılıq küyde Qıtay men AQŞ üşin birdey strategiyalıq mañızğa ie. Älemniñ öndiris bazası atalğan Qıtay üşin Oñtüstik qıtay teñizi ekonomikasınıñ küre tamırı,  özinde öndirilgen önimderdiñ eksportı men şikizattıñ importı Oñtüstik qıtay teñizi arqılı kirip-şığadı. Oğan qosa, atalğan teñiz V'etnam, Malayziya, Filippin, Bruney, Tayvan' qatarlı eldermen şektesip jatqandıqtan, Oñtüstik qıtay teñizine tolıq üstemdik jürgizu Qıtay üşin Oñtüstik Şığıs Aziyağa, tipti Batıs Tınıq mwhitına ıqpal etetin artıqşılıqqa ie bolumen birdey. AQŞ üşin Qıtaydıñ Aziya-Tınıq mwhit aymağınan alqıp şığıp, jahanğa qwlaş wra bastağan ıqpalına tosqauıl qoyuda jäne Qıtaydıñ eñ älsiz buının wstap twruğa Oñtüstik teñizdiñ (qıtaylar osılay ataydı) mañızı zor.

Batıl äskeri äreketter neni bildiredi? Taraptardıñ soñğı kezdegi batıl äskeri äreketteri bir jağınan qır körsetip, qarsılasın qaymıqtıru bolsa, endi bir jağınan AQŞ pen Qıtaydıñ äskeri-teñiz küşterin,  soğıs quatın salıstırıp körui. Keminde, AQŞ-tıñ äskeri sarapşılarınıñ köbi osınday pikirde. Amerikalıq basılımdardıñ jazuınşa, jetildirilgen qaru-jaraqtar qoldanılğan äskeri oqu-jattığular arqılı eki el armiyası alıstan küş sınasıp twr.

Bwnday pikirdiñ de jöni bar. Sebebi, Qıtay ötken aptadağı äskeri jattığuda jetildirilgen eki zımırandı paydalandı. Onıñ biri «Wşaq tasımaldauşı kemelerdiñ jendeti» degen laqap atı bar Dongfeng 21 jäne kemege qarsı alıs aralıqtan atılatın Dongfeng 26 ballistikalıq zımıranı. Pentagon öziniñ barlauşılarına siltey otırıp, Qıtay tört zımıran wşırdı dep mälimdegen edi, alayda Qıtaydıñ äskeri arnaları joğarıda atalğan eki zımıran paydalanılğanın ayttı.

Ündi-Tınıq mwhitı aymağındağı AQŞ Teñiz küşteri. Foto: aşıq derekközder.

Armiyalar bir-biriniñ quatın anıqtauğa mümkindik aldı

Şın mäninde, soğıs kezinde qanşa ret oq atıldı degennen köri, onıñ qanşası nısanağa darıdı degen mañızdı. Qıtay bwl ret atalğan zımırandardı atu arqılı AQŞ-qa qır körsetkenimen, endi bir jağınan öziniñ naqtı soğıs quatın anıqtauğa da mümkindik berdi. Aytalıq, zımırannıñ wşuı, jıldamdığı, atmosferağa qayta oraluı, qozğalıstağı nısananı tabuı jäne nısanağa daruı sekildi köp jaqtı informaciyalardı bere aldı. Bwnday mañızdı informaciyalar naqtı äskeri qaqtığıstarda asa qajetti.

Degenmen, amerikalıq aqparat qwraldarı özderiniñ äskeri ekspertteriniñ jäne äskeri barlau mälimetterine silteme jasay otırıp, Qıtaydıñ atalğan zımırandarı özderi bildirgendey joğarı mümkindikke ie emes degen qorıtındılar jasadı. Qwrama Ştattıñ äskeri barlau qızmeti köp jıldan beri Qıtaydıñ äskeri-teñiz küşterindegi zımırandarına, olardıñ ornalastırıluı men quatına, damu procesine basa nazar audarıp kelgen.

Dongfeng 26 ballistikalıq zımırandarı. Foto:
UnofficialChina.blog.

Qıtay Halıq-azattıq armiyası Oñtüstik qıtay teñizinde zımıran wşırğannan bir kün keyin, AQŞ teñiz küşteri Mustine attı esminecin teñizge şığardı. Bwl esminec äueden qorğanıs missiyaların orındaumen qatar zımırandardıñ wşuın qadağalay alatın Aegis radiolokaciyalıq jüyesine ie. Ol sol mañdağı zımırandardıñ wşırılu traektoriyasın baqılap, onıñ äserin bağalauğa qabiletti. Bwl qıtaylıq zımırandardıñ quatı men däldigin, wşu jıldamdığın anıqtaudağı AQŞ-tıñ mañızdı qwralı sanaladı. Al, üş künnen keyin AQŞ küşteri tağı bir esminecti Tayuan (Tayvan') bwğazınan ötkizdi. Taraptar osılay şarttı ärekettermen jauaptastı dese de boladı.

Mustine attı esmineci

Bılay qarağanda, Qıtay tarabı zımıran wşıru arqılı qarsılasına jeñilis turalı oydı elestetkisi keledi. Al, endi biri onıñ äreketterine qarsı jauap beru arqılı şeginbeytinin körsetkisi keledi. Äskeri mamandar üşin bwl jauaptasulardıñ özindik mağınası bar. YAğni, bir-birine soğıs şığınınıñ qanşalıqtı bolatını turalı da eskertu jasap jatır degen sekildi. Al, jalpılıq twrğısınan bwl äreketter bir ğana närseni, Oñtüstik qıtay teñizinde AQŞ pen Qıtaydıñ asa şielenisti jağdayda twrğanın körsetedi.

Qıtaydıñ öñirdegi basımdığı jäne Qwrama Ştattardıñ taktikası

Ärine, eki eldiñ twtas armiyasın, äsirese äskeri-teñiz küşterin salıstırar bolsaq basım köp dauıs AQŞ-tı körsetedi. Biraq, bwl arada Oñtüstik qıtay teñizi turalı söz bolıp jatqandıqtan biz osı teñizdegi Qıtaydıñ basımdığı turalı da ayta ketuimiz kerek. Soñğı on jılda Qıtay Oñtüstik qıtay teñizinde belsendiligin bir sät kemitken emes. Jasandı araldar saldı jäne sol jasandı araldarda äskeri qondırğılar ornattı. Bwnıñ bäri naqtı qaqtığıs kezinde Qıtay üşin ülken jeñildik äkeledi. Qwrama Ştattar bwl teñizde Qıtaymen tepe-teñdikti alu üşin küresip jatır dese de boladı. Ol üşin öñirdegi özge odaqtastarı men senimdi serikteri arasındağı qorğanıs ıntımaqtastığın küşeytu äreketteri de bar.

AQŞ öñirdegi öz äreketin halıqaralıq erkin jäne aşıq su joldarın qorğau, halıqaralıq erejelerdi saqtau retine körsetedi. Bwl wstanım boyınşa AQŞ Qıtaydıñ äskeri quatına qaramastan öñirde ortaq erejeni ornatuğa tiistidey. Degenmen, tikeley qaqtığısqa bastaytın qadamdardan är eki jaqta saqtanıp otıradı. Tüptep kelgende Qwrama Ştattıñ bir ğana közdegen maqsatı bar ekenin köptegen sarapşılar aytıp keledi. Ol bolsa – Qıtaydı öz potencialın qayta bağalauğa jäne ambiciyasınan bas tartuğa köndiru. Bwl sözdi täpsirleudiñ qajeti şamalı. Jıl sayın jahandıq ıqpalı artıp kele jatqan Qıtaydıñ tereñ ambiciyasınıñ bar ekenin mälim bola tüsude.

 

 “The Qazaq Times”