Ortalıq Aziya qauipsizdigin kim qamtamasız etedi?

Keñester odağı qwlağalı beri Ortalıq Aziyadağı bes memleket öz betinşe ekonomikasın qwrıp, sırtqı jäne işki sayasattağı wstanımdarı men közqarastarın ayqındap ülgerdi. Biraq osı uaqıtqa deyin Ortalıq Aziyadağı qauipsizdik mäselesi tolıqtay şeşildi dep ayta almaymız. Sol sebepti de aymaqtağı bes memlekettiñ beseui de äskeri qorğanıs salasında älemdik derjavalardıñ kömegine mwqtaj.

Qazirgi uaqıtta aymaq tınıştığın bwzuı mümkin eñ bastı qauip Auğanstandağı twraqsızdıq. Soñğı eki-üş jılda Süriya men Irakta jeñilis tapqan «Islam memleketi» terrorlıq wyımı däl osı Auğanstan aumağında öz poziciyaların küşeytude. Bwl jöninde halıqaralıq jäne aymaqtıq BAQ ökilderi san märte jazdı, sızdı, ayttı.

Ortalıq Aziyadağı bes memlekettiñ işinde Auğanstanmen Özbekstan, Türkimenstan jäne Täjikstan şektesedi. Osılardıñ işinde öziniñ äskeri quatı jağınan eñ älsizi Täjikstan. Resmi Duşanbe öz betinşe sayasi-ekonomikalıq sayasat wstanğanımen, qorğanıs salasında Reseyge täueldi. Qazirgi tañda el aumağında RF Qarulı küşteriniñ 201 motoatqıştar diviziyası ornalasqan. Atalmış diviziyanıñ negizgi mindeti - Resey Federaciyasınıñ Ortalıq Aziyadağı wlttıq müddeleri men Täjikstan Respublikasındağı zañdı bilik qwrılımın qorğau.

Resmi Mäskeuden bölek soñğı uaqıttarı Ortalıq Aziyadağı qauipsizdik bağıtı boyınşa Qıtay biligi de belsendi jwmıs isteude. Atap aytqanda, 2017 jılı resmi Beyjiñ Auğanstanmen aradağı şekara qauipsizdigin qamtamasız etu maqsatında el aumağına 4 mıñ sarbazın kirgizdi. Bwdan bölek bıltır BAQ betterinde «Qıtay Täjikstannıñ Auğanstanmen aradağı şekaralıq audandarına 3 äskeri komissariat, 4 äskeri bölimşe, 4 ştab päter jäne äskeri oqu-jattığu bazasın salmaq» - degen aqparat tarağan. Ärine, Qıtay bwnıñ barlığın aymaq halqına nemese atqaruşı biligine janı aşığannan istep otırmağanı belgili. Resmi Beyjiñ üşin Ortalıq Aziya elderi birinşi kezekte şikizat közi. Qıtayğa «Bir beldeu –Bir jol» jobasın jüzege asıru üşin Ortalıq Aziya şikizatı auaday qajet. Al ol şikizattıñ el narığına toqtausız tüsip twruı üşin aymaq tınıştığı men twraqtılığın qamtamasız etuden basqa amal joq.

Resey jäne Qıtaymen qatar Ortalıq Aziyadağı üşinşi oyınşı ol AQŞ. Resmi Uaşingtonnıñ osı uaqıtqa deyin Özbekstan men Qırğızstanda äskeri bazaları boldı. Biraq olardıñ ğwmırı wzaqqa barmadı. 2005 jılı Ändijanda bolğan qandı qırğınan keyin sol kezdegi Özbekstan prezidenti Islam Kärimov AQŞ äskerin el aumağınan şığardı. 2014 jılı Qırğızstan prezidenti Almazbek Atambaev AQŞ pen NATO elderiniñ ieligindegi «Manas» äuejayın japtı. Biraq Uaşingtonnıñ Ortalıq Aziyadağı jwmısı bwnımen toqtap qalğan joq. Qazirgi tañda AQŞ Auğanstan aumağındağı äskeri kontingentine qajetti azıq-tülik pen kündelikti ömirge qajetti zattarın Qazaqstan men Özbekstan arqılı tasımaldauda.

Jalpı, kez kelgen memlekettiñ wlttıq qauipsizdigin äskeri odaqtardıñ nemese üşinşi bir elderdiñ qamtamasız etui mümkin emes. Sol siyaqtı Ortalıq Aziya sonıñ işinde Qazaqstannıñ territoriyalıq twtastığı men Täuelsizdigin Qıtay, Resey, AQŞ nemese Wjımdıq qauipsizdik turalı şart wyımı, Şanhay ıntımaqtastıq wyımı siyaqtı bitpeytin halıqaralıq bloktar men odaqtar qorğamaydı. El men aymaq qauipsizdigin halıq pen bilik arasındağı senimdilik, küşti armiya (sanı az bolsa da), sapalı adam kapitalı, tamırı tereñnen bastau alatın wlttıq ideologiya qamtamasız etedi. Bwlay deytin sebebimiz, qazirgi tañda älemde halıqaralıq kelisimder dağdarısı jürip jatır. Esteriñizde bolsa, 90-şı jıldardıñ basında  resmi Astana men Kiev atom bombasınan bas tartqanda AQŞ pen Resey siyaqtı alpauıttar  Qazaqstan men Ukrainanıñ Täuelsizdigi men territoriyalıq twtastığına kepil bolıp, arnayı qwjatqa qol qoyğan. Biraq arada 30 jıl ötpey kepildik bergenderdiñ özderi kelisimdi bwzdı. 2014 jılı Resey Ukrainadan Qırımdı tartıp alıp, anneksiyaladı...

"The Qazaq Times"