Mugabeniñ Beyjiñdegi saparı. Foto: Brookings.

Zimbabveniñ qarulı küşteri prezident Mugabeni üy qamağına aludan bwrın, sol eldiñ äskeri joğarı lauazımdıları Beyjiñge keldi. Qıtaydıñ joğarı äskeri lauazımdıları bwnı qalıptı äskeri almasular dep tüsindirdi. Şın mänisinde Zimbabve men Qıtaydıñ baylanısı qanşalıqtı tereñ? Bwl turalı BBC sarapşısı Aleks Vins saraptağan edi.

Zimbabvedegi äskeri töñkeristen birneşe kün bwrın, qarulı küşteriniñ eñ joğarı komandiri Konstantino Çiuenganıñ Qıtayğa saparlay baruı nazar audarmay qalmadı. Qıtaydağı mañızdı mälimdemeler arasında Zimbabveniñ prezidentin qamauğa aluğa baylanıstı ayıptau bolmadı. Osınıñ özi bwl istegi Qıtayğa qatıstı kümändi arttıra tüsetin.

Qıtay Zimbabveniñ törtinşi ülken sauda äriptesi jäne eñ ülken investiciya közi. Auıl şaruaşılığınan tartıp, infraqwrılımdarğa milliardtağan qarjı audarğan. Endi bir jağınan, Zimbabve - Qıtayğa senim artuğa tura keletin sauda äriptesi, Qıtay Zimbabveniñ eksportı üşin eñ ülken narıqtı qamtamasız etip, Afrika elderiniñ näzik ekonomikasına qoldau körsetti. Eki eldiñ sauda-ekonomikalıq qarım-qatınası Mugabeden de bwrın bastalğan.

1979 jılı Rebert Mugabe Keñes odağınıñ qoldauına ie bola almağandıqtan, qaru-jaraq pen jattığudı qamtamasız etu üşin Qıtayğa arqa süyedi. 1980 jılı Zimbabve täuelsizdik jariyalağannan keyin, eki el resmi türde diplomatiyalıq qatınas ornattı. Sol jılı Mugabe Beyjiñge prem'er-ministr retinde saparlay bardı. Sodan beri ol Qıtayda jii qonaq bolıp keledi.

Köptegen jıldardan beri Zimbabve lauazımdıları Qıtaydıñ ıqpalımen Batısqa qarsı äreket etip keledi. Äsirese, 2002 jılı Euroodaq Zimbabvege sankciya engizgennen keyin el ükimeti sayasattıñ betin tügeldey «Şığısqa bwrdı». Osıdan tura on jıl bwrın, Mugabe Harare qalasında Qıtay salıp bergen stadiondağı jinalısta söz söylep: «Biz äldeqaşan betimizdi Şığısqa bwrdıq, ol bolsa – kün şığatın jaq. Biz Batıstan bet bwrdıq – ol kün batatın jaq», – degen bolatın. Däl Zimbabve «Şığısqa bet bwrğan sayasatı» kezinde, Qıtay qarulı küşteri de eldegi ıqpalın tereñdete tüsti. Zimbabve Qıtaydan auır äskeri qwraldardı satıp ala bastadı. Aytalıq, «Jyaulan-8» (Jattıqtıruşı) türindegi şabuıldauşı wşaqtar, JF-17 «Xiaolong» soğıs wşağı, jauıngerlik kölikter, radar jäne özgede äskeri qwral-jabdıqtar.

Alayda, 2008 jılğı qarulı qaqtığıstan keyin, Beyjiñ biligi Zimbabveni qaru saudasında qara tizimge alu şeşimine keldi. Zimbabveniñ qatınastı qalpına keltiru talabına qaramastan, «Şığısqa bet bwru» sayasatı kütken investiciya kelmedi. On jıl ötkennen keyin Mugabe 2015 jıldıñ tamız ayında «qayta batısqa bet bwru» sayasatı turalı bayandamasın jariyaladı. Şındığına kelgende Zimbabvege Qıtay men Batıstıñ, äsirese Wlıbritaniyanıñ qatar qızığuşılığı küşeydi. Eki eldiñ Zimbabvedegi elşilikteri de alıs emes. Zimbabveniñ jağdayına baylanıstı köp elderdiñ elşilikteri azayıp jatsa da, Qıtaydıñ elşiligi jıl sayın keñeyip otırdı. Eldegi kez-kelgen sayasi-äleumettik jağdaylarğa qıtaylıq diplomatiya ökilderi barınşa belsendilik tanıtıp keledi.

Qıtay basşısı Zimbabvede 2015 jılı, al Mugabe Qıtayda 2017 jıldıñ qañtarında saparda boldı. Kezdesuler kezinde Şi Jinpiñ investiciya salu jäne qarjı közderin ornalastıru arqılı Zimbabvedegi biznesti jandandıra tüsuge dayın ekenin jetkizgenimen, şın mänisinde, Zimbabveniñ ekonomikası twraqtanbayınşa investiciya salmaytının anıq añğarttı. Ötken jılı eki eldiñ arasındağı sauda aynalım 1,1 mlrd AQŞ dollarına jetti. Qıtay Zimbabveniñ temeki, maqta jäne özgede şikizat önimderii üşin ülken importer bolıp şıqtı.  Al Qıtay bwl elge elektronika, mata jäne özgede dayın önimderdi eksporttadı. Bwdan sırt, Qıtaydıñ memlekettik infraqwrılımdıq kompaniyaları Zimbabvedegi 100 mln. AQŞ dolları qwnğa ie infraqwrılımdıq qwrılıstarğa (qorğanıs akademiyasın qosa alğanda) belsendilik tanıttı. Ötken jılı Qıtay Harare qalasında jaña 650 orındıq parlament ğimaratına investiciya saluğa kelisti.

Degenmen, qıtaylıq diplomattar men köptegen käsiporındar Zimbabvedegi özderiniñ jağdayınıñ jaqsaratın bir kündi kütumen keledi. Keybir kompaniyalar eldegi investiciyalıq ahual kürdeli jäne balamalı narıqtarğa ie ekenin anıqtadı. Eki apta bwrın Qıtayda ötken Qıtay-Afrika taqırıbındağı konferenciyada Zimbabve mülde atalmadı. Efiopiya, Sudan jäne Angola siyaqtı strategiyalıq seriktesterden nemese Nigeriya, Keniya jäne Oñtüstik Afrika siyaqtı iri narıqtardan ayırmaşılığı Zimbabve Beyjiñniñ soñğı josparına basımdıq bermegeni. Sondıqtan, Beyjiñdi Zimbabvedegi investiciyalıq jağdaydıñ jaqsarıp ketui alañdatadı.

Harare öz kezeginde zañdı ükimetti tañdauğa äkeletin ayqın ötpeli kelisimdi qoldanadı. Al, bwl bolsa Beyjiñ men Londonnıñ da qatar müddesine sayıp otır. «Şığısqa bet bwru» sayasatımen qatar Batıstı da teñ äriptestikke şaqıru Qıtaydıñ dittegen üdesinen şıqpay qaldı. Zimbabve üşin eñ keregi – twraqtı äri senimdi ükimet. Sodan keyin ğana Aziyanıñ, Amerikanıñ, Europanıñ salğan investiciyası Zimbabvede örkendeydi dep senedi. Bwnı osı jıldıñ qañtar ayında Mugabe Beyjiñdegi saparı kezinde eskertu retinde özine qabıldadı. Aldınğı aptada Qıtayğa saparlağan qorğanıs komandiri de osı eskertudi qwlağına qwyıp ketken.

Bir sözben aytqanda Afrikada köne jäne jaña otarşıldardıñ qaqtığısı, sauda-ekonomika, investiciya türinde swrapıl jürip jatır.

“The Qazaq Times”