Zimbabveniñ prezidenti Robert Mugabe. Foto: REUTERS.

Qara qwrlıqtan älemge tarağan eleñ etkizer habar – Zimbabve prezidentiniñ äskeriler jağınan qamauğa alınuı boldı. Äskeri küşter el prezidentin üy qamağında wstap otır. Zimbabveniñ bolaşaq prezidenti turalı Robert Mugabe men äskeri küşterdiñ arasındağı kelissöz birneşe sağatqa jalğassa da, odan jarıtımdı nätije körinbedi. Olay bolsa Afrikanıñ bwl elindegi dürbeleñniñ tuuına ne sebep boldı? BBC-diñ sarapşıları bwğan arnayı taldau jasadı.

Zimbabveniñ jağdayına taldau jasağan halıqaralıq sarapşılar mına 5 türli jağdaydı körsetip beredi:

1 Qirandınıñ üstindegi ekonomika

Atalğan elde 10 jıldan beri ekonomikalıq dağdarıs art-artınan tuıldı. Eldegi jwmıssızdıq osı jıldarı 90 payızğa artqan. Zimbabve 2008 jılı şegine jetken giperinflyaciyanı bastan ötkerdi. Memleket öziniñ valyutasınan bas tartuğa mäjbür boldı. Qağazğa aynalıp qalğan aqşalarınan bas tartıp, AQŞ dolları jäne Oñtüstik Afrikanıñ rendin paydalandı. Halıqaralıq valyuta qorı birneşe ret kepildikke alğanımen jalğastı tez qwnsızdanıp otırdı. Eldiñ bank jüyesi de miday bılıqtı. Osığan baylanıstı elde kriptovalyutalardıñ qoldanısı arttı. Särsenbi küni eldi äskeri küşter baqılauına alğanın jariyalağannan keyin bwl türdegi valyutalardıñ bağası qımbattap ketti.

2 Mugabe eki sözdi lider

93 jastağı Mugabe özine qarsı aytılğan sın-pikirlerge qaramastan eldi 37 jıl basqardı. Şetelderde onı «qara sayqımazaq» retinde surettese de, bwl biliktiñ auısuına ıqpal ete almadı. Sebebi, ol bilik basına şıqqan alğaşqı jıldarda eldegi az sandı aq näsildilerdiñ ıqpalına qarsı küresken batır jäne revolyucioner bolıp tanıladı. Onıñ basqarğan partiyası kapitalizm men kolonializmmen küresip jatqanın alğa tartıp, eldiñ ekonomikalıq jağdayı ünemi artqa sırılıp keldi. Mugabe ünemi «Men revolyuciya soñına şıqqanda orınımdı bosatıp beremin» dep keldi. Tipti ol ornına mwragerin özi dayındap ketetinin de aytqan edi.

3 Zimbabvedegi oppoziciya

1980 jılı Mugabe prem'er-ministr bolıp bilikke kelgende elde oppoziciyalıq partiyalar men toptar bar edi. 1987 jılı Mugabe eldiñ Konstituciyasına özgerister engizip prezident boldı. 1999 jılı Morgan Cvarngiranıñ Demokratiyalıq özgerister jürgizu delingen nauqan boldı. älsiregen el ekonomikasına qaramastan jwmıs tastau jäne türli demonstraciya orın aldı. Mugabe osı kezderde ıqpaldı opponentterdi şetke sırıldı. Ol eldegi qiındıqtardıñ bärin osı qarsı toptağılarğa ayıp etip taqtı. Özine qarsı lauazımdılardıñ bärin şetke qağıp otırdı. Tipti jaqında öziniñ köp jılğı jaqtası vice-prezident Emmerson Mnangagvanı da qızmetten sebepsiz alıp tastadı. Bwl qadamı onıñ öziniñ mwragerine jas jwbayı Geristi qoyu üşin jasalğanı anıq boldı. Bwl onıñ äskeriler jağınan qamauğa alınuına tikeley ıqpal etti.

4 Jaña basşı kelse eleuli özgerister jasay ala ma?

Sarapşılar, eger prezidenttikke Emmorson keler bolsa onıñ Mugabeden pälendey bir ayırması bolmaytının aytuda. Olda täuelsizdik soğısınıñ ardageri sanaladı. Onıñ eldegi ıqpalı negizinen basqaruşı partiya men qarulı küşti baylanıstıruşı retinde qalıptasqan. Ol jäne azamattıq soğıs kezinde jazıqsız halıqtı qırğındau isimen ayıptalıp keledi. Oğan qosa oppoziciya ökilderine qol salğanı turalı da köp ret aytılğan. Şın mänisinde 40 jıldan beri eldi täuelsizdik üşin küresken ardagerler basqarıp keldi.

5 Aldağı uaqıtta Zimbabveni kim basqaruı mümkin?

Eldiñ qazirgi jağdayına jäne halıqtıñ qoldauına qarağanda Mugabemen teñdesetin adam joq. Qarulı küşter prezidenti qamaqqa aludağı maqsatı onıñ töñeregindegi qılmıskerlerdi alastau dep körsetti. Demek, qarulı küşter de Mugabege qarsı twru üşin äreket etpegen bolıp otır.

Köptegen sarapşılar Mugabeniñ jalğastı bilikte qalu mümkindigi joğarı degen boljam jasaydı. Tağı bir top sarapşılar, Mugabe el biliginiñ aqsaqalı retinde el basqarıp, kömeskide bireu bilik jürgizui de mümkin degendi alğa tartuda.

“The Qazaq Times”