Foto: time.kz

Euraziya qwrlığında öñirlik qauipsizdikti qamtamasız etip, ekonomikalıq äriptestikti damıtudı közdeytin Şanhay ıntımaqtastıq wyımınıñ qatarı jaña memlekettermen tolıqqanı belgili.  Osı jıldıñ mausım ayında  Astana qalasında ötken Şanhay ıntımaqtastıq wyımınıñ kezekti sammitinde Astana deklaraciyası men ekstremizmge qarsı küres jürgizudiñ odaq kölemindegi konvenciyası maqwldanıp, Resey, Qıtay, Qazaqstan, Qırğızstan, Özbekstan men Täjikstannan qwralğan aymaqtıq alıp odaqqa Ündistan men Päkistan memleketteri qosıldı. Osığan deyin atalğan wyımğa jaña müşelerdi qabıldauda Resey men Qıtay qanday sayasat wstanıp otırğanın jazğan edik. Al bügin Päkistan men Ündistan qosılıp, şekarası keñeygen odaqtıñ Qazaqstannıñ ekonomikasına qalay äser etui mümkin ekendin sarapqa salamız. 

Şanhay ıntımaqtastıq wyımında bolğan soñğı özgeris batıs elderin biraz oyğa qaldırğan siyaqtı. Äygili amerikalıq sayasattanuşı Zbignev Bjezinskiy «Wlı şahmat taqtası» (Velikaya şahmatnaya doska) dep atalatın eñbeginde «Euraziya – jer şarındağı eñ ülken äri mañızdı keñistik, sondıqtan bwl qwrlıqtı bilegender külli älemge ıqpalın jürgizedi»,- dep jazğan bolatın. Rasında, jaña qosılğan müşe memlekettermen birge halqınıñ kölemi  1,5 milliard artıp, jalpı sanı – 3,1 mlrd (älem halqınıñ 42 payızı), jer aumağı 34,3 mln şarşı şaqırım (jer şarındağı qwrlıqtıñ 23 payızı), jiıntıq JİÖ 15,2 trln dollardı (älemdik JİÖ 20 payızı) qwraytın Şanhay Intımaqtastıq wyımınıñ potencialı älem elderin alañdatpay qoyması anıq. Äsirese, Brexit jobasınıñ äserimen, Europanıñ köptegen elderinde Euroodaqtan şığudı qoldaytın köñil-küydiñ qalıptasuı, migraciyalıq dağdarıs, ekonomikalıq twralau,  Euraziya qwrlığındağı atalğan wyımnıñ ıqpalın tömendetip otır. Sondıqtan Şanhay ıntımaqtastıq wyımındağı oñ özgerister Euroodaqtı sayasi bilik sahnasında ekinşi rölge ığıstıruı mümkin.

Şanhay ıntımaqtastıq wyımı äskeri odaq bolmağanımen, öñirde beybitşilik pen twraqtılıqtı saqtau – odaqtıñ negizgi basım bağıttarınıñ biri. Sondıqtan Şanhay Intımaqtıstıq wyımı kezdesuleriniñ  ayasında keyingi kezderi ülken qauipke aynalıp otırğan terroristik toptarğa qarsı birlesken küres jürgizu mäselesi söz bolıp jür. Elimizde bolğan soñğı jekelegen terroristik aktiler men Reseyde düyim jwrttı dür silkindirgen Peterburgtegi jarılıs - ekstremisterdiñ nısanasına Şanhay ıntımaqtastıq wyımınıñ aumağı da ilingeniniñ ayqın däleli. Bwl mäselege qatıstı Resey prezidenti V.Putin: «Terrorizm – bükil älem üşin özekti mäselege aynalıp otırğanı belgili. Osı twsta biz öñirlik antiterrorlıq qwrılımnıñ rölin nığaytıp, terrorizmge qarsı küresti, onı tuındatatın äleumettik-ekonomikalıq mäselelerdi tüp-tamırımen joya otırıp, keşendi türde jürgizuge tiispiz», -dep oyın bildirgen bolatın.

Şanhay ıntımaqtastıq wyımınıñ kelesi bir ülken tarmağı elder arasındağı ekonomikalıq, sauda  baylanıstarın nığaytuğa jwmıs isteydi. Osı twsta Qazaqstan üşin odaqqa jañadan qabıldanğan qos memleketpen de tauar aynalımın arttırudıñ mañızı zor. Ündistan -  Qazaqstannıñ Aziyadağı tauar aynalımı boyınşa 6-orındağı ülken seriktesi. 2017 jıldıñ qañtar-säuir aylarınıñ qorıtındısına säykes, eki el arasındağı sauda kölemi 190,5 mln dollardı qwrasa, onıñ 127 mln dolları Qazaqstannıñ eksportına, al 63,5 mln dollar qarjı importqa tiesili. Bwl közge quanış sıylaytın körsetkişter bolğanımen, ötken jılmen  salıstırğanda eksport - 16,9%, import - 10,9%  tömendegen.

Sarapşılardıñ pikirinşe, Şanhay ıntımaqtastıq wyımı ayasında qos el arasındağı sauda aynalımı 30-40 payızğa artadı.  Qazaqstannan mwnay, uran sındı negizgi şikizat közderimen qatar, ferroqwymalar satıp alatın Ündistanda elektronika, kölik, tehnikalıq qwraldar tapşılığı seziledi. Halıq sanınıñ jıl sayın qarqındı ösip otıruı, auıl şaruaşılıq önimderine degen qajettilikti tudıratını tağı bar. Bwl -  Qazaqstan üşin atalğan salalardı damıtudı jolğa qoyıp, öndiriske jaña serpin beruge jaqsı mümkindik.

Al Päkistan memleketiniñ teñiz porttarı su joldarına tikeley şığuğa mümkindigi joq Qazaqstanğa jaña logistikalıq mañızdı nısan. 2014 jılı iske qosılğan Qazaqstan-Türkmenstan-Iran temir jolı, «Batıs Europa-Batıs Qıtay» tranzittik jobasınıñ «Soltüstik-Oñtüstik» dep atalatın tarmağı  Päkistannıñ teñiz porttarına jol aşıp, Parsı şığanağı narığına tauar tasımaldauğa mümkindik beredi. Halqınıñ 55 payızı auıl şaruaşılıq salasında jwmıs isteytin Päkistannıñ agrarlıq sektordı igeruden täjiribesi mol. Al Qazaqstanda igerilmegen bos egistik alqaptarı köp. Eki el arasında sauda baylanıstarınıñ erkin damuı äriptes memlekettiñ täjiribesi men tehnikasın qazaq jerinde paydalanıp, mol önim alu ıqtimaldılığın joğarılatadı.

Şanhay ıntımaqtastıq wyımınıñ keñeytilgen qwramına artılatın ümit köp, sın-qaterler de az emes. Batıs basılımdarı jarısa jazıp, küdikpen qaraytını – Päkistan men Ündistan arasındağı qanşama jıldar boyı şeşimin tappay kele jatqan Kaşmir dauı. Şekaralıq mäselelerin tolığımen şeşip ülgermegen, kezinde böliske sala almağan aymaq üşin bir-birine qarsı qaru kezengen eki eldiñ endigi jerde bir odaq şeñberindegi kelisim üstelinde özderin qalay wstaytını älemniñ jiti  nazarında boları anıq.

“The Qazaq Times”