Gerol'd Bel'ger: Qazaqtar qazir qalay bolsa solay söyleytin boldı

Qwday qazaqqa bärin molınan bergen. Talanttı da ayamağan. Tek olardıñ Qwdaydıñ bergen talantın iske asıra almay, joğaltıp jürgen jayı bar. Eger osınday talanttı evreyge berse, onı 100 payız paydalanar edi. Al, nemis onıñ 80-90 payızın jaratar. Orıstıñ da daraqılığı öz basına jeterlik, sondıqtan ol 60 payızın paydalanar. Al qazaq Qwday bergen talantınıñ 30 payızın paydalansa, sonıñ özi ğanibet. Sonı paydalanbay jür. Al jalpı qazaq jöninde pikirim öte joğarı. Köp qasietterin joğarı bağalaymın. Äsirese, şeteldege, Germaniyağa barğanda nemis jazuşılarınıñ, deputattarınıñ aldında söylegende ılği qazaqtıñ erekşe halıq ekenin basa aytamın.

Endi ne jeptey twr qazaqqa? Öziniñ baylığın özi bağalay almağandığı, ısırapşıldığı, sosın eliktegiştigi. Auıldan kele sala francuz ya ağılşın ne nemis bolamın deydi. Qazaq qazaq bolıp qaluı kerek. Qazaq bolğannan artıq eşteñe joq. Sonda ğana wtılmaysıñ. Bäribir senen francuz, ağılşın ne nemis şıqpaydı. Al qazaqtığıñdı saqtap qalsañ, mine, azamat, bükil düniejüzi aldında öziñniñ adamdıq qasietteriñdi saqtap qalasıñ degendi men osığan deyin toqsan toğız ret aytqanmın, mine, bügin sizge jüzinşi ret qaytalap otırmın.

Qazir meniñ wyqımdı qaşırıp, mazalaytın närse köp. Onıñ biri – joğarıda azdap toqtalıp ötken qazaqtığıñdı, qazaqtıñ mentalitetin saqtap qalu, til mäselesi. Öytkeni qazaqtar qazir qalay bolsa solay söyleytin boldı. Özge tilderdi aralastırıp, botqa jasaydı. Sol jağı qattı oylantadı. Bwl keleşekte qalay bolar eken? Ekinşi, meni mazalaytın qazaq tiliniñ erekşeligi, körkemdigi köp aytılğanmen qazaqşa söyleu mäneri joğalıp kele jatır. Meniñ tüsinigimde qazaqşa erkin söylegender Äbiş Kekilbaev, Asqar Süleymenov, Qayrat Jwmağalievterdiñ şeşeleri. Sol siyaqtı nağız qazaqı äuenmen maqaldatıp, mäteldetip, wyqastırıp, qazaqtıñ bwrınğı bişilerinşe erkin kösilip söyleytin adamdar joqtıñ qası. Qazir olar sausaqpen sanarlıq. Äbiş Kekilbaev, Mwhtar Mağauinder bar, marqwm Aqseleu Seydimbek söyleytin. Qazir japa-tarmağay orısı, kärisi, nemisi bar qazaqşa söyleymiz dep jatır ğoy. Bäriniñ tili jwpını, öytkeni qazaqtardıñ özderiniñ jwpını. Men de jalpı täuirleu jazğanımmen erkin kösilip söyley almaymın. Erkin, köremdep söyleytin adamdar azayıp keledi. 5000-100 000 söz saqtap qalarmız-au, biraq ol tildiñ baylığı emes, qazaqtıñ sözdik qorında milliondağan söz bar. Onıñ bärin qiıstıra, oynata bilu ülken öner. Abaydıñ sözin jwrttıñ köbi tüsinbeydi, oqi almaydı. Nemister de Gete dep qaqsap jüredi, biraq onı oqımaydı, tüsinbeydi. Olar da tilin alaşwbarlap äbden büldirgen. Osı meni mazalaydı.

Qazaq gazetteriniñ twraqtı oqırmanımın. Qazaq jurnalisteriniñ köbi talanttı. Äsirese tañğaldıratını – qazaqtıñ jurnalist qız-kelinşekteri. Olardıñ bäri pikirin aşıqtau, aşı aytadı, qorıqpaydı. Bwl – maqtanış. Qayta bizdiñ jazuşı, jurnalist jigitter jağında öz köleñkesinen özi qorqıp jürgender köp. Tığırıqtan tübinde qazaqtıñ qız-kelinşekteri alıp şığadı-au deymin...

Gülnar Jwmabayqızınıñ "Ömir ötkelderi" kitabınan

qazaqtimes.com