Körneki suret. Qazaqstannıñ birinşi jäne ekinşi prezidentteri. Foto: https://f.azh.kz

 «Nwr Otan» partiyasınıñ kezekten tıs HH s'ezi ötti. Kandidattar bekitilip, 10 qañtarda bolatın Parlamenttik saylauğa qızu dayındıq bastalğan. S'ezde azamattıq qoğamnıñ talqısına tüsken eki jañalıq bar. Biri – Praymerizge qatıspasa da, tizimge engen Dariğa Nazarbaeva. Al ekinşisi – 30 jılğa juıq tapjılmay bilik etken eks-prezident Nazarbaevtıñ Qazaqstandağı saylaulardıñ ädiletti ötetinine kümän keltiretin Amerikanı sınğa alıp, demokratiya taqırıbına toqtaluı.

Qazaqstannıñ demokratiya jolında ekenin basa aytqan birinşi prezident AQŞ-ta ötken saylauğa jeke toqtaldı. Bwğan deyin şirek ğasır bilik etken Belarus' prezidenti Aleksandr Lukaşenko da Amerikadağı prezident saylauın sınğa alğan. Osı rette «demokratiya postkeñestik elderdiñ basşılarına ortaq tüsinik pe?» degen ritorikalıq saualdıñ tuındauı zañdı.

Täuelsizdik alğan uaqıttan beri bilik etken Nazarbaev: «Biz üşin demokratiya – joldıñ soñı emes, bası. Biz sol jaqqa bara jatırmız. Qazir AQŞ-ta saylauğa EQIW ökilderin mülde qatıstırmadı, demokrattar respublikaşıldardıñ baqılauşıların jolatpadı, t.s.s. İri memleketti sınau üşin aytqanım emes, biraq bizdi sınap jürip, nege öz jerinde osınday tärtipsizdikter boldı? Ekijaqtı standart ta bar. Bir ay boyı Belarus'ti «tömpeştedi», däl sol kezde osınday jağday Bolgariyada da boldı, biraq, nege ekeni belgisiz, ol jaylı estigen joqpız», – deydi.

Twñğış prezident 2018 jılı säuirde de demokratiya turalı mälimdeme jasağan. Mälimdemesinde ol: «Ärkim öz tağdırına özi jauaptı. Men täuelsizdiktiñ birinşi küninen bastap eldiñ jügin arqalap kele jatqan adammın. Qanşa ret batıstan kelip, «bizdegi siyaqtı demokratiya qılıñdar» dep aytadı. Demokratiya jolına bir künde emes, köp jıldan keyin tüsken batıs elderiniñ bizge jön silteytin reti joq. Biz qazaqpız, biz amerikalıq, nemis, ağılşın emespiz. Bizdiñ özimizdiñ tarihımız, tilimiz, dinimiz,  dästürimiz bar. Biz bükil älem sekildi demokratiya jolımen kele jatqan halıqpız», – degen.

«Nwr Otannıñ» bügingi s'ezinde Parlamenttik saylaudıñ kürdeli kezeñge tap kelgenin aytqan Nazarbaev: «Basqa partiyalar da bar, äli de bolar. Oğan eşkimniñ qarsılığı joq, qoğam solay, uaqıt solay. Alayda, sol partiyalardıñ bäri naqtı wsınıs jasap, elge jaqsılıq jasasa eken deymiz. Tek qana sınap, köşege şığıp, ayğaylap, odan ne şığadı? Qanşa ayğaylasa da, köşege şıqsa da, tübinde, jañağı köp balalı analar, jağdayı joq kisiler kimge keledi? Ükimetke keledi. Bärin şeşetin memleket, ükimet», – deydi.

Sonımen qatar, eks-prezident «az uaqıt işinde memleket qwrğanın» da aytıp qaldı. «İs jüzine keler bolsaq, onıñ artında qanşama atqarğan is, jwmıs, qanşama qiınşılıq pen tartıs jatır. Tek Reseymen 7 500 şaqırım şekaranıñ är şaqırımın şegendeu, är auıl töñireginen ötu öte qiın. Mısalı, Özbekstanmen şekaranı şegendegen kezde bir üydiñ bir bölmesi Qazaqstanda, bir bölmesi Özbekstanda qala jazdağan da jağday boldı. Sonıñ bärin şeşuge tura keldi. Şekaramız 14 mıñ şaqırım bolsa, sonıñ bärin twñğış ret şegendep qol qoyıp, BWW-ğa tapsırdıq. Şekarası joq el memleket emes. Şekarasız el bolmaydı», – dedi ol.

Jiında ekinşi prezident Qasım-Jomart Toqaev ta mälimdeme jasap, alda kele jatqan saylau nauqanınıñ ädil ötetinine söz berdi. Bwl jöninde Toqaev: «Men Memleket basşısı retinde mwnı jiti qadağalaymın. Osığan oray Ortalıq saylau komissiyasına jäne Bas prokuraturağa naqtı tapsırma berdim. Barşa saylauşılardı azamattıq belsendilik tanıtıp, saylauğa qatısuğa şaqıramın. Elimizdiñ igiligi jäne memleketimizdiñ müddesi jolında tabısqa birge jete bereyik. Otanımız mäñgi jasasın! Halqımız ärqaşanda aman bolsın!», – dedi.

...Qazaqstanda prezident saylauları 1991, 1999, 2005, 2011 jäne 2015 jılı ötken. Olardıñ üşeui kezekten tıs boldı. Barlığında eldiñ bwrınğı prezidenti Nwrswltan Nazarbaev jeñgen. Batıs baqılauşıları Qazaqstandağı prezident saylauların ğana emes, Parlament saylauların da halıqaralıq standartqa säykes ötti dep tanığan emes.

N.Nazarbaev bıltır 19 naurızda kenetten prezident qızmetinen ketetinin jariyalağan. Ol mälimdemesinde saylau ötkenşe senat spikeri Qasım-Jomart Toqaev prezident bolatının ayttı. Toqaev 20 naurızda ant berip, qızmetine kiristi. Al senat spikeri bolıp Nazarbaevtıñ qızı Dariğa Nazarbaeva tağayındaldı. Nazarbaev prezidenttikten ketse de, «Wlt köşbasşısı – elbası» märtebesin saqtap qaldı. Sonımen qatar eldiñ işki, sırtqı sayasatına ıqpal etetin konstituciyalıq organ Qauipsizdik keñesiniñ törağası, parlamenttegi basım orınğa ie «Nwr Otan» partiyasınıñ törağası bolıp qaldı.

Qazaqstannıñ jäne şeteldiñ qwqıq qorğauşıları elde azamattardıñ sayasi qwqıqtarı köp şekteletinin, partiyalıq jüyesi demokratiya erejelerine say emesin aytıp jii sınaydı. Sayasi oppoziciya ökilderi parlamentte birde-bir şınayı oppoziciyalıq sayasi küş joq dep sanaydı jäne şınayı oppoziciyalıq partiyalardıñ resmi tirkeuden öte almay otırğanın aytadı.

S'ezd ötti, sonımen...

Partiyalıq tizim 126 kandidattan twradı. Olardıñ işinde 77 kandidat partiyaişilik praymeriz qorıtındısı, al 49 adam ortalıq partiyalıq kvota boyınşa anıqtaldı. Kandidattardıñ jalpı tiziminde Parlament Mäjilisiniñ qızmettegi deputattarı 20%-ten aspaydı, memlekettik basqaru salasınıñ ökilderi – 13%;

bilim jäne densaulıq saqtau salası – 12%;

ükimettik emes wyımdar – 9%;

önerkäsip – 8% boldı.

Sonday-aq, ekonomister – 28%, zañgerler – 20%, käsipkerler – 17%. Al 21 ümitkerdiñ ğılımi därejesi bar, onıñ işinde 10-ı – ğılım doktorı, 11-i – ğılım kandidatı.

Tizimniñ üşten biri – äyelder. Kandidattardıñ ortaşa jası bwrınğı partiyalıq tizimdermen salıstırğanda 4 jılğa tömendep, 48 jas boldı. Kandidattardıñ qatarında Dariğa Nazarbaeva, Ükimet basşısı Asqar Mamin, «Nur Otan» partiyası Törağasınıñ Birinşi orınbasarı Bauırjan Baybek, «Samwrıq-Qazına» Wlttıq äl-auqat qorı» AQ Basqarmasınıñ törağası Ahmetjan Esim, mäjilistiñ qazirgi spikeri Nwrlan Nığmatullin bar.

Respublikalıq saylaualdı ştabtıñ jetekşisi boluğa partiya Törağasınıñ birinşi orınbasarı Bauırjan Baybektiñ kandidaturası wsınıldı.

"The Qazaq Times"