«Qırğızstan biligin özgertip jatır» – Online-hronika

Sarapşılardıñ pikirinşe, reakciyaşıl Qırğızstan «üşinşi revolyuciyanı» ötkerip jatır. Parlament saylauın «ädil äri aşıq» ötkize almağan bilik pen OSK qorıtındısına narazılar eki künnen beri bas köterip, qarsılıq bildirude. Sağattap sırtta twrsa da talabına jauap tappağan beybit miting qatısuşılarınıñ äreketi qaqtığıs pen jappay tärtipsizdikke wlastı. Eldik daudıñ bası neden bastalıp edi?

Qırğızstan OSK-niñ 4 qazan küni ötken parlament saylauı turalı boljaldı esebine säykes, jeti payızdan joğarı dauı jinağan tört partiya parlament bosağasınan ötken. Olar: «Birimdik» partiyası – 24,5%, «Mekenim Kırgızstan» – 23,9%, «Kırgızstan» – 8,7%, «Bütün Kırgızstan» – 7,09% dauıs jiğan.

«Mekençil» 6,8%, «Respublika» 5,8%, «Ata Meken» 4,0%, «Iyman nuru» 3,3%, «Bir Bol» 3,0%, «Çoñ Kazat» 2,3%, «Zamandaş» 2,1%, «Social-demokrattar» 2,1%, «Reforma» 1,6%, «Meken Intımagı» 0,6%, «Ordo» 0,2% jäne «Auğanstan ardagerleri» 0,1% dauıs berse, saylauşılardıñ 1,8%-ı bärine qarsı dauıs bergen.

«Zamandaş» partiyasınıñ lideri Jeñiş Moldakmatov OSK-niñ jariyalağan boljaldı nätijesin moyındamaytının mälimdegen. Onıñ aytuınşa, dauıs massalıq kölemde aşıqtan-aşıq satılğan, qorıtındı senimsiz. Tipti ol «Parlamentke äkimşilik resurs pen dauıs satıp alğan partiyalar keldi» dep bağaladı. Sonday-aq, Moldakmatov parlamentke ötpey qalğan partiyalardı «oppoziciyalık blokqa biriguge» şaqırdı. Osı partiya ökili, Jaza atqaru memlekettik qızmetiniñ törağası Melis Turganbaev biliktiñ ädil saylau wyımdastıra almağanın sınap, mwnı «Qırğızstan tarihındağı eñ las saylau» dep atağan.

İle-şala «Bir Bol» partiyası da «40-50% aşıq dauıs wrlanğanın» mälimdedi. Partiya jetekşileriniñ biri Almambet Şıkmamatov saylauğa qatısqan 1,9 mln adamnıñ köpşiligi qısımğa wşıradı, äkimşilik resurstan ses kördi dedi baspasöz jiınında. Saylaudıñ legitimsiz ekenin aytıp, esebin joqqa şığarudı talap etti.

Düysenbige qarağan tüni sağat 01:00 şamasında «Ata Meken» jäne «Respublika» partiyaları «oligarhiyalıq-kriminal toptardıñ parlamentke kirmeuine jol bermeymiz» degen wranmen birlesken baspasöz jiının ötkizdi. Olar jaqtastarı men eldi 5 qazan küni tüski sağat 14:00-ge Bişkektegi Abdılas Maldıbaev atındağı Opera jäne balet teatrınıñ aldına beybit jiınğa şaqırdı. «Ata meken» basşısı Rıskeldi Mombekov «qazirgi bilik baylar men bazarkomdardıñ, kriminaldıñ barımtasında qaldı, mwnday saylauğa könbeymiz» dedi.

Arada köp ötpey «Reforma» partiyası da jartı million saylauşınıñ dauısı küşpen-aqşamen alınğanın sınap, saylau qorıtındısı men wyımdastırğan bilikti legitimsiz dep tanitının habarladı. Sonımen qosa, 16 partiyanıñ işinde 8-şi orınğa twraqtadı delingen «Iyman Nuru» partiyasınıñ wstanımınşa, nätije jalğan, kelispeytinin kesimdi türde körsetu qajet. Sayasi top lideri Nurjigit Kadırbekov el özin «bir jılanğa üş-tört ret şaqtırıp otırğanın» aytıp, narazılıq bildirdi.

Sayasi Keşe kündiz alğaşqı qarsılıq akciyaları Karakol qalasınıñ ortalıq böliginde bastaldı. Qoğam belsendileri men baqılauşılar dauıs beru kezinde ädiletsizdikke jol berilgenin: kölikpen adam tasıp, aqşa taratu faktisine jergilikti saylau komissiyası köz jwma qarağanın sınadı.

OSK-niñ mälimetine qarağanda, Qırğızstandağı saylauğa 43 el men 33 halıqaralıq wyımnan kelgen 277 baqılauşı qatısqan. 150-den astam ökili bar TMD elderiniñ baqılauşıları ädettegidey bäri «aşıq ta ädil ötti» dep bağalağan.

Saylau bwrmalandı deytin «Social-demokrattar» partiyası keşe Jogorku Keñeş pen prezident äkimşiligi ğimaratınıñ aldına beybit mitingke şıqtı. Partiya müşesi Irina Karamuşkina oppoziciyanıñ älsizdigi, şaşırañqılığı sebepti «bilik saylaudı öz qalağanınday ötkizdi» dedi. Saylau uçaskelerindegi zañsızdıqqa kuä boldıq degender mwğalimder byulleten' toltıruğa mäjbür bolğanın aytadı.

Tüske qaray «Reforma», «Meken Intımagı», «Çoñ Kazat», «Iyman Nuru» jäne «Ordo» partiyaları birigip, Bişkek ortalığında narazılıq akciyasına şığatının jariyaladı. Sayasi wyımdar ortaq qarsılıq rezoyuciyasına qol qoyğan.

«Social-demokrattar», «Meken Intımagı», «Çoñ Kazat», «Reforma» partiyaları jaqtastarımen Ala-Too alañında miting bastap ketti. Jüzdegen adam jinalğan şerude «Prezident ketsin», «Matraimov qamalsın», «Birimdik» ketsin» degen wrandar aytıldı.

Osı uaqıtta Bas prokuratura saylau küngi zañbwzuşılıqtar boyınşa 138 arız tüskenin jäne 25 is tirkelgenin mälimdedi. 13 fakt dauıs satıp alu boyınşa qozğalğan. Tağı bir aqpar, OSK törağasınıñ dereginşe, saylau ötkizuge 416 mln som jwmsalğan.

Bilik esebi boyınşa parlamentke şamamen 13 joldama alğan «Bütün Kırgızstan» partiyasınıñ jetekşisi Adahan Madumarov «partiya jeñisi jalpı wlttıñ, memlekettiñ jeñilisi aldında tükke twrmaydı» dep, qwqığı bwzılğandar jağında ekenin mälimdedi. Ol «Jeñdik deuge auız barmaydı, bilik aramdıqqa boy aldırdı» dedi.

Bişkek ortalığınıñ ekinşi jağında «Ata Meken», «Respublika», «Zamandaş» jäne «Bir Bol» partiyaları narazılıq akciyasın ötkizdi. Onda da «Saylau joqqa şığarılsın!», «Banditter men jemqorlardıñ ornı türmede!», «Küres bastaldı!», «Tuıstasqan bilik Bakievten asıp tüsti!», «Qazir de keş emes, birigeyik!» degen wrandar jii aytıldı. Artınşa jinalğandar «Qayta saylau!» dep şeruletken. Sonımen alğaş «Social-demokrattar», «Meken Intımagı», «Çoñ Kazat», «Reforma» partiyaları bastağan akciyaga «Ata Meken», «Bir Bol», «Respublika» jäne «Zamandaş» partiyalarınıñ jetekşileri men jaqtastarı barıp qosıldı.

El prezidenti Sooronbay Jeenbekov «qolayına keletin» halıqaralıq baqılauşı top-missiyalardıñ ökilderin şaqırıp arnayı jiın ötkizdi. Jeenbekov pandemiya jağdayına qaramastan barlıq partiyalarğa birdey jağday jasay bilgen OSK men Qırğız Ükimetin maqtay-marapattay söyledi. Prezidenttiñ sözin ilip jalğağan baqılauşılar astanadağı qalıñ narazılıqtı bayqamağanday sıñayda «Saylau joğarı deñgeyde wyımdastırılıp, dauıs beru procesi zamanaui tehnikanı qoldanu arqılı aşıq äri taza ötti» dep bağaladı.

Köp wzamay alañğa toptasqan 12 partiya, onıñ işinde parlament qwramına engen «Bütün Kırgızstan» partiyasın qosa alğanda, OSK-dan saylau qorıtındısın joqqa şığarudı talap etken wsınımğa qol qoydı. Bwl kezde alañ mañına äskeriler jwmıldırılıp, arnayı tehnikalar jetkizilgen edi. İşki ister ministriniñ orınbasarı Almaz Orozaliev äzirge eşqanday zañbwzuşılıq bolmağanın aytqan.

Keşkisin sağat 21:00 şamasında jinalğandar parlament jäne Aq üy aumağına ötuge tırıstı. Mwnı sayasi liderler arandatuşılıq dep atadı. Osıdan soñ küştik qwrılımdar beybit mitingke qatısuşılardı qua bastadı. Polciya jasağı köz jasauratqış gaz, rezeñke oq jäne dıbıs-jarıqtı jarılğış qwraldarın qoldanıp, su şaşqan. Narazılar äskerilerdi taspen atqıladı. Arnayı jasaq pen demonstranttar arasındağı qaqtığıs Bişkek ortalığında tün ortasına deyin jalğastı.

6 qazanğa qarağan tüni sağat 03:00-te narazılar parlament ğimaratı men prezident äkimşiligine basa-köktep kirgen. Keyinnen memlekettik teleradio mekemesin alğan.

Tañğa tayau narazılardıñ küşimen MWQK abaqtısınan eks-prezident Almazbek Atambaev pen bwrınğı prem'er-ministri Sapar Isqaqov bosatılğan.
Bügin tañda oppoziciya Wlttıq komitet qwrğalı jatqanın mälimdedi.

Ükimettiñ Narın oblısındağı ökili Emil' Alımkulov, Talas oblısınıñ ökili Marat Murataliev jäne Istıqköl oblısınıñ ökili Balbak Tülöbaev otstavkağa ketkeni habarlandı.

Qırğızstan densaulıq saqtau ministrligi keşeli beri türli därejede jaraqattanğan 590 adam därigerler kömegine jügingenin mälimdedi. 150 adam auruhanağa tüsken. 13 adam reanimaciyada jatır. Jarılğış zattıñ kesirinen eki ayağınan ayırılğan 19 jastağı jas jigit Bişkektegi Wlttıq auruhanada qaytıs bolğan.

Narazılar tüs kezinde İİM ğimaratın jeke baqılauına alğan.

Qazirgi tañda 8 partiyanıñ jetekşileri birlesken Koordinaciyalıq keñesi qwrılğan. Onı «Butun Kırgızstan» partiyasınıñ bastışısı, sayasatker Adahan Madumarov basqaradı. Madumarov Jogorku Keñeştin altınşı şaqırılımındağı deputattar kezekten tıs şwğıl jinalıp, zañdı Eldik Ükimet qwrısu qajettigin aytadı.

Seysenbi tüste Oş jäne Bişkek qalalarınıñ basşıları otstavkağa jiberildi.

Aqparat tolıqtırılıp otıradı

"The Qazaq Times"