«قىرعىزستان بيلىگىن وزگەرتىپ جاتىر» – Online-حرونيكا

ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، رەاكتسياشىل قىرعىزستان «ءۇشىنشى رەۆوليۋتسيانى» وتكەرىپ جاتىر. پارلامەنت سايلاۋىن «ءادىل ءارى اشىق» وتكىزە الماعان بيلىك پەن وسك قورىتىندىسىنا نارازىلار ەكى كۇننەن بەرى باس كوتەرىپ، قارسىلىق بىلدىرۋدە. ساعاتتاپ سىرتتا تۇرسا دا تالابىنا جاۋاپ تاپپاعان بەيبىت ميتينگ قاتىسۋشىلارىنىڭ ارەكەتى قاقتىعىس پەن جاپپاي تارتىپسىزدىككە ۇلاستى. ەلدىك داۋدىڭ باسى نەدەن باستالىپ ەدى؟

قىرعىزستان وسك-ءنىڭ 4 قازان كۇنى وتكەن پارلامەنت سايلاۋى تۋرالى بولجالدى ەسەبىنە سايكەس، جەتى پايىزدان جوعارى داۋى جيناعان ءتورت پارتيا پارلامەنت بوساعاسىنان وتكەن. ولار: «بيريمديك» پارتياسى – 24,5%، «مەكەنيم كىرگىزستان» – 23,9%، «كىرگىزستان» – 8,7%، «ءبۇتۇن كىرگىزستان» – 7,09% داۋىس جيعان.

«مەكەنچيل» 6,8%، «رەسپۋبليكا» 5,8%، «اتا مەكەن» 4,0%، «ىيمان نۋرۋ» 3,3%، «بير بول» 3,0%، «چوڭ كازات» 2,3%، «زامانداش» 2,1%، «سوتسيال-دەموكراتتار» 2,1%، «رەفورما» 1,6%، «مەكەن ىنتىماگى» 0,6%، «وردو» 0,2% جانە «اۋعانستان ارداگەرلەرى» 0,1% داۋىس بەرسە، سايلاۋشىلاردىڭ 1,8%-ى بارىنە قارسى داۋىس بەرگەن.

«زامانداش» پارتياسىنىڭ ليدەرى جەڭيش مولداكماتوۆ وسك-ءنىڭ جاريالاعان بولجالدى ناتيجەسىن مويىندامايتىنىن مالىمدەگەن. ونىڭ ايتۋىنشا، داۋىس ماسسالىق كولەمدە اشىقتان-اشىق ساتىلعان، قورىتىندى سەنىمسىز. ءتىپتى ول «پارلامەنتكە اكىمشىلىك رەسۋرس پەن داۋىس ساتىپ العان پارتيالار كەلدى» دەپ باعالادى. سونداي-اق، مولداكماتوۆ پارلامەنتكە وتپەي قالعان پارتيالاردى «وپپوزيتسيالىك بلوكقا بىرىگۋگە» شاقىردى. وسى پارتيا وكىلى، جازا اتقارۋ مەملەكەتتىك قىزمەتىنىڭ توراعاسى مەليس تۋرگانباەۆ بيلىكتىڭ ءادىل سايلاۋ ۇيىمداستىرا الماعانىن سىناپ، مۇنى «قىرعىزستان تاريحىنداعى ەڭ لاس سايلاۋ» دەپ اتاعان.

ىلە-شالا «بير بول» پارتياسى دا «40-50% اشىق داۋىس ۇرلانعانىن» مالىمدەدى. پارتيا جەتەكشىلەرىنىڭ ءبىرى المامبەت شىكماماتوۆ سايلاۋعا قاتىسقان 1,9 ملن ادامنىڭ كوپشىلىگى قىسىمعا ۇشىرادى، اكىمشىلىك رەسۋرستان سەس كوردى دەدى ءباسپاسوز جيىنىندا. سايلاۋدىڭ لەگيتيمسىز ەكەنىن ايتىپ، ەسەبىن جوققا شىعارۋدى تالاپ ەتتى.

دۇيسەنبىگە قاراعان ءتۇنى ساعات 01:00 شاماسىندا «اتا مەكەن» جانە «رەسپۋبليكا» پارتيالارى «وليگارحيالىق-كريمينال توپتاردىڭ پارلامەنتكە كىرمەۋىنە جول بەرمەيمىز» دەگەن ۇرانمەن بىرلەسكەن ءباسپاسوز جيىنىن وتكىزدى. ولار جاقتاستارى مەن ەلدى 5 قازان كۇنى تۇسكى ساعات 14:00-گە بىشكەكتەگى ابدىلاس مالدىباەۆ اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ الدىنا بەيبىت جيىنعا شاقىردى. «اتا مەكەن» باسشىسى رىسكەلدي مومبەكوۆ «قازىرگى بيلىك بايلار مەن بازاركومداردىڭ، كريمينالدىڭ بارىمتاسىندا قالدى، مۇنداي سايلاۋعا كونبەيمىز» دەدى.

ارادا كوپ وتپەي «رەفورما» پارتياسى دا جارتى ميلليون سايلاۋشىنىڭ داۋىسى كۇشپەن-اقشامەن الىنعانىن سىناپ، سايلاۋ قورىتىندىسى مەن ۇيىمداستىرعان بيلىكتى لەگيتيمسىز دەپ تانيتىنىن حابارلادى. سونىمەن قوسا، 16 پارتيانىڭ ىشىندە 8-ءشى ورىنعا تۇراقتادى دەلىنگەن «ىيمان نۋرۋ» پارتياسىنىڭ ۇستانىمىنشا، ناتيجە جالعان، كەلىسپەيتىنىن كەسىمدى تۇردە كورسەتۋ قاجەت. ساياسي توپ ليدەرى نۋرجيگيت كادىربەكوۆ ەل ءوزىن «ءبىر جىلانعا ءۇش-ءتورت رەت شاقتىرىپ وتىرعانىن» ايتىپ، نارازىلىق ءبىلدىردى.

ساياسي كەشە كۇندىز العاشقى قارسىلىق اكتسيالارى كاراكول قالاسىنىڭ ورتالىق بولىگىندە باستالدى. قوعام بەلسەندىلەرى مەن باقىلاۋشىلار داۋىس بەرۋ كەزىندە ادىلەتسىزدىككە جول بەرىلگەنىن: كولىكپەن ادام تاسىپ، اقشا تاراتۋ فاكتىسىنە جەرگىلىكتى سايلاۋ كوميسسياسى كوز جۇما قاراعانىن سىنادى.

وسك-ءنىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا، قىرعىزستانداعى سايلاۋعا 43 ەل مەن 33 حالىقارالىق ۇيىمنان كەلگەن 277 باقىلاۋشى قاتىسقان. 150-دەن استام وكىلى بار تمد ەلدەرىنىڭ باقىلاۋشىلارى ادەتتەگىدەي ءبارى «اشىق تا ءادىل ءوتتى» دەپ باعالاعان.

سايلاۋ بۇرمالاندى دەيتىن «سوتسيال-دەموكراتتار» پارتياسى كەشە جوگوركۋ كەڭەش پەن پرەزيدەنت اكىمشىلىگى عيماراتىنىڭ الدىنا بەيبىت ميتينگكە شىقتى. پارتيا مۇشەسى يرينا كارامۋشكينا وپپوزيتسيانىڭ السىزدىگى، شاشىراڭقىلىعى سەبەپتى «بيلىك سايلاۋدى ءوز قالاعانىنداي وتكىزدى» دەدى. سايلاۋ ۋچاسكەلەرىندەگى زاڭسىزدىققا كۋا بولدىق دەگەندەر مۇعالىمدەر بيۋللەتەن تولتىرۋعا ءماجبۇر بولعانىن ايتادى.

تۇسكە قاراي «رەفورما»، «مەكەن ىنتىماگى»، «چوڭ كازات»، «ىيمان نۋرۋ» جانە «وردو» پارتيالارى بىرىگىپ، بىشكەك ورتالىعىندا نارازىلىق اكتسياسىنا شىعاتىنىن جاريالادى. ساياسي ۇيىمدار ورتاق قارسىلىق رەزويۋتسياسىنا قول قويعان.

«سوتسيال-دەموكراتتار»، «مەكەن ىنتىماگى»، «چوڭ كازات»، «رەفورما» پارتيالارى جاقتاستارىمەن الا-توو الاڭىندا ميتينگ باستاپ كەتتى. جۇزدەگەن ادام جينالعان شەرۋدە «پرەزيدەنت كەتسىن»، «ماترايموۆ قامالسىن»، «بيريمديك» كەتسىن» دەگەن ۇراندار ايتىلدى.

وسى ۋاقىتتا باس پروكۋراتۋرا سايلاۋ كۇنگى زاڭبۇزۋشىلىقتار بويىنشا 138 ارىز تۇسكەنىن جانە 25 ءىس تىركەلگەنىن مالىمدەدى. 13 فاكت داۋىس ساتىپ الۋ بويىنشا قوزعالعان. تاعى ءبىر اقپار، وسك توراعاسىنىڭ دەرەگىنشە، سايلاۋ وتكىزۋگە 416 ملن سوم جۇمسالعان.

بيلىك ەسەبى بويىنشا پارلامەنتكە شامامەن 13 جولداما العان «ءبۇتۇن كىرگىزستان» پارتياسىنىڭ جەتەكشىسى اداحان مادۋماروۆ «پارتيا جەڭىسى جالپى ۇلتتىڭ، مەملەكەتتىڭ جەڭىلىسى الدىندا تۇككە تۇرمايدى» دەپ، قۇقىعى بۇزىلعاندار جاعىندا ەكەنىن مالىمدەدى. ول «جەڭدىك دەۋگە اۋىز بارمايدى، بيلىك ارامدىققا بوي الدىردى» دەدى.

بىشكەك ورتالىعىنىڭ ەكىنشى جاعىندا «اتا مەكەن»، «رەسپۋبليكا»، «زامانداش» جانە «بير بول» پارتيالارى نارازىلىق اكتسياسىن وتكىزدى. وندا دا «سايلاۋ جوققا شىعارىلسىن!»، «بانديتتەر مەن جەمقورلاردىڭ ورنى تۇرمەدە!»، «كۇرەس باستالدى!»، «تۋىستاسقان بيلىك باكيەۆتەن اسىپ ءتۇستى!»، «قازىر دە كەش ەمەس، بىرىگەيىك!» دەگەن ۇراندار ءجيى ايتىلدى. ارتىنشا جينالعاندار «قايتا سايلاۋ!» دەپ شەرۋلەتكەن. سونىمەن العاش «سوتسيال-دەموكراتتار»، «مەكەن ىنتىماگى»، «چوڭ كازات»، «رەفورما» پارتيالارى باستاعان اكتسياگا «اتا مەكەن»، «بير بول»، «رەسپۋبليكا» جانە «زامانداش» پارتيالارىنىڭ جەتەكشىلەرى مەن جاقتاستارى بارىپ قوسىلدى.

ەل پرەزيدەنتى سوورونباي جەەنبەكوۆ «قولايىنا كەلەتىن» حالىقارالىق باقىلاۋشى توپ-ميسسيالاردىڭ وكىلدەرىن شاقىرىپ ارنايى جيىن وتكىزدى. جەەنبەكوۆ پاندەميا جاعدايىنا قاراماستان بارلىق پارتيالارعا بىردەي جاعداي جاساي بىلگەن وسك مەن قىرعىز ۇكىمەتىن ماقتاي-ماراپاتتاي سويلەدى. پرەزيدەنتتىڭ ءسوزىن ءىلىپ جالعاعان باقىلاۋشىلار استاناداعى قالىڭ نارازىلىقتى بايقاماعانداي سىڭايدا «سايلاۋ جوعارى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرىلىپ، داۋىس بەرۋ پروتسەسى زاماناۋي تەحنيكانى قولدانۋ ارقىلى اشىق ءارى تازا ءوتتى» دەپ باعالادى.

كوپ ۇزاماي الاڭعا توپتاسقان 12 پارتيا، ونىڭ ىشىندە پارلامەنت قۇرامىنا ەنگەن «ءبۇتۇن كىرگىزستان» پارتياسىن قوسا العاندا، وسك-دان سايلاۋ قورىتىندىسىن جوققا شىعارۋدى تالاپ ەتكەن ۇسىنىمعا قول قويدى. بۇل كەزدە الاڭ ماڭىنا اسكەريلەر جۇمىلدىرىلىپ، ارنايى تەحنيكالار جەتكىزىلگەن ەدى. ىشكى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى الماز وروزاليەۆ ازىرگە ەشقانداي زاڭبۇزۋشىلىق بولماعانىن ايتقان.

كەشكىسىن ساعات 21:00 شاماسىندا جينالعاندار پارلامەنت جانە اق ءۇي اۋماعىنا وتۋگە تىرىستى. مۇنى ساياسي ليدەرلەر ارانداتۋشىلىق دەپ اتادى. وسىدان سوڭ كۇشتىك قۇرىلىمدار بەيبىت ميتينگكە قاتىسۋشىلاردى قۋا باستادى. پولتسيا جاساعى كوز جاساۋراتقىش گاز، رەزەڭكە وق جانە دىبىس-جارىقتى جارىلعىش قۇرالدارىن قولدانىپ، سۋ شاشقان. نارازىلار اسكەريلەردى تاسپەن اتقىلادى. ارنايى جاساق پەن دەمونسترانتتار اراسىنداعى قاقتىعىس بىشكەك ورتالىعىندا ءتۇن ورتاسىنا دەيىن جالعاستى.

6 قازانعا قاراعان ءتۇنى ساعات 03:00-تە نارازىلار پارلامەنت عيماراتى مەن پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنە باسا-كوكتەپ كىرگەن. كەيىننەن مەملەكەتتىك تەلەراديو مەكەمەسىن العان.

تاڭعا تاياۋ نارازىلاردىڭ كۇشىمەن مۇقك اباقتىسىنان ەكس-پرەزيدەنت المازبەك اتامباەۆ پەن بۇرىنعى پرەمەر-ءمينيسترى ساپار ىسقاقوۆ بوساتىلعان.
بۇگىن تاڭدا وپپوزيتسيا ۇلتتىق كوميتەت قۇرعالى جاتقانىن مالىمدەدى.

ۇكىمەتتىڭ نارىن وبلىسىنداعى وكىلى ەميل الىمكۋلوۆ، تالاس وبلىسىنىڭ وكىلى مارات مۋراتاليەۆ جانە ىستىقكول وبلىسىنىڭ وكىلى بالباك تۇلوباەۆ وتستاۆكاعا كەتكەنى حابارلاندى.

قىرعىزستان دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى كەشەلى بەرى ءتۇرلى دارەجەدە جاراقاتتانعان 590 ادام دارىگەرلەر كومەگىنە جۇگىنگەنىن مالىمدەدى. 150 ادام اۋرۋحاناعا تۇسكەن. 13 ادام رەانيماتسيادا جاتىر. جارىلعىش زاتتىڭ كەسىرىنەن ەكى اياعىنان ايىرىلعان 19 جاستاعى جاس جىگىت بىشكەكتەگى ۇلتتىق اۋرۋحانادا قايتىس بولعان.

نارازىلار ءتۇس كەزىندە ءىىم عيماراتىن جەكە باقىلاۋىنا العان.

قازىرگى تاڭدا 8 پارتيانىڭ جەتەكشىلەرى بىرلەسكەن كوورديناتسيالىق كەڭەسى قۇرىلعان. ونى «بۋتۋن كىرگىزستان» پارتياسىنىڭ باستىشىسى، ساياساتكەر اداحان مادۋماروۆ باسقارادى. مادۋماروۆ جوگوركۋ كەڭەشتين التىنشى شاقىرىلىمىنداعى دەپۋتاتتار كەزەكتەن تىس شۇعىل جينالىپ، زاڭدى ەلدىك ۇكىمەت قۇرىسۋ قاجەتتىگىن ايتادى.

سەيسەنبى تۇستە وش جانە بىشكەك قالالارىنىڭ باسشىلارى وتستاۆكاعا جىبەرىلدى.

اقپارات تولىقتىرىلىپ وتىرادى

"The Qazaq Times"