Qıtaydıñ äskeri quatı turalı esepter onıñ qay öñirdegi basımdığın körsetti. İşki sarı jolaqta Qıtay qorğanıs jäne küşti soğıs quatına ie.

AQŞ-tıñ Qorğanıs ministrligi jıl sayın Senat aldında Qıtaydıñ qorğanıs quatı turalı esep berip otıruğa mindetti-tin. Jaqında ğana Pentagon 2020 jılğa arnalğan esepti jariya etti. Onda Qıtaydıñ qazirgi äskeri tehnikaları, armiyasınıñ soğıs täjiribesinen tartıp naqtı soğıs jäne qorğanıs quatı turalı bayandalğan.

Qıtay qay öñirde jäne qanday wrıs küşiniñ basımdığına ie?

Pentagon jasağan mälimdemege säykes, Qıtay qazir Tınıq mwhitınıñ batıs jağalauındağı «Birinşi tizbek araldar» dep atalatın aymaq işinde qorğanıs pen şabuıl jasauda küşti basımdıqqa ie (A2/AD wrıs küşine ie) ekeni mälim boldı. «Birinşi tizbek araldar» dep otırğanı Japon top aralınıñ oñtüstigindegi Ryukyu tizbek aralınan bastalıp, Tayuandı qamtıp, Filippin araldarınıñ tizbegine deyingi aymaq. Bwlar Qıtaydıñ Bohay, Huañhay, Şığıs qıtay teñizi jäne Oñtüstik qıtay teñizi arqılı mwhitqa şığatın joldarı. Qıtaydıñ bwl aymaqta küşti qorğanıs jäne şabuıl quatına ie boluı eñ aldımen Tayuanıñ qauipti qaterdiñ işinde twrğanın tüsindiredi.

A2/AD wrıs küşine ie degende qwrılımdıq kiliguge tosqauıl qoya alatının sipattaydı. soğısqa qatısuşı eldiñ (aytalıq Qıtay men Tayuan twrğısınan alğanda) äskeri jäne äskeri emes qwraldardı paydalana otırıp, kömek bergisi keletin kelesi äskeri küşterdi (aytalıq AQŞ teñiz küşterin) tejeu, kedergi keltiru nemese keşiktiru mümkindigin körsetedi.  YAğni, üşinşi jaqtıñ aralasuın boldırmauğa qabilettiligi.

Anığında Qıtay aymaqta qanşalıqtı naqtı soğıs qabiletine ie? Qıtay Halıq-azattıq armiyası Tayuandı küşpen basıp aluğa äreket etui mümkin be? Onday jağdayda AQŞ Tayuanğa qorğau üşin soğısqa aralasa ala ma? Qıtay öz mümkindiginen paydalana otırıp, AQŞ-tı wrıstan şettetip tastauı mümkin be? Osı jäne özge de saualdar töñireginde Pentagonnıñ atalğan esebine men şeteldik aqparat qwraldarına bergen äskeri mamandardıñ pikirlerine süyene otırıp taldau jasap körelik.

Qıtay A2/AD qorğanıs şebin tikeley AQŞ-qa qarsı dayındağan

Tayuan sarapşılarınıñ pikirinşe, Qıtay äuelden Qwrama Ştattardı öziniñ bastı qarsılası dep eseptedi, sondıqtan da Halıq-azattıq armiyası AQŞ äskeri küşterine qarsı jüyeli türde «Birinşi tizbek araldar» aymağınıñ işine A2 / AD qorğanıs şeñberin jasağan. Tağı sol Tayuan sarapşılarınıñ taldauınşa, «Birinşi tizbek araldar» şebi men A2/AD wrıs küşiniñ mañızdı bolatın sebebi: bwl aumaqtağı Qıtaydıñ bastı qorğanıs quatı 500-5500 şaqırım aumaqqa jetetin mıñdağan ballistikalıq zımırandar jäne qanattı zmırandarmen jabdıqtalğan äue qorğanıs jüyesine negizdelgen. Tınıq mwhitı aymağında AQŞ wşaq tasımaldauşı kemeleriniñ tobına köbirek süyenetindikten, Qıtay Halıq-azattıq armiyası da däl osığan qarsı dayındalğan.

Endi bwnı taratıp körelik, AQŞ-tıñ bir wşaq tasımaldauşı kemesiniñ qwnı 5 mlrd dollar asıp jığıladı, onda 6000 jauınger jäne 100-ge juıq soğıs wşaqtarı boladı. Amerikalıq wşaq tasımaldauşı keme Qıtaydıñ  A2/AD qorğanıs şeñberine kiretin bolsa, Qıtay tarabı onıñ 500 ese arzan zımırandar arqılı (şamamen 10  mln AQŞ dolları) joyıp jiberu mümkin. Eger «asimmetriyalıq soğıs» ädisi sätti bolatın bolsa, bwl AQŞ üşin auır şığın alıp keledi. Bir wşaq tasımaldauşı kemedegi adam men äskeri wşaqtardıñ şığını şamamen «11 qırküyek oqiğasınıñ» zardabına teñ boluı mümkin.

Ärine, bwl söz Qıtaydıñ A2/AD qorğanıs şeñberi işindegi qaqtığıs ıqtimaldığı turalı, sondıqtan ol eki armiyanıñ tolıq soğıs qabiletin körsetpeydi. Bılay aytuğa boladı, eger Qıtay Halıq-azattıq armiyası (äskeri äue, teñiz jäne qwrılıq qosındarın qamtığanda) Tınıq mwhittıñ aşıq aydınına wrısqa şığatın bolsa jeñilis tabatını sözsiz. Alayda, Qıtaydıñ teñiz jağalauınan mıñ şaqırım aumaqtağı soğısta Halıq-azattıq armiyası jeñile qoymaydı degen söz.

AQŞ teñiz küşteri Tayuandı qorğauğa batıldıq ete ala ma?

Endigi mäsele, Qıtaydıñ dıbıstan jıldam wşatın zımırandarı AQŞ-tıñ wşaq tasımaldauşı kemelerine qauip töndiretini anıq bolğan jağdayda, sonday-aq, Halıq-azattıq armiyası Tayuanğa agressivti wrıs aşsa Qwrama Ştattar 1996 jılğıday Tayuan aralınıñ mañına keluge batıldıq ete ala ma?  N'yu-York qalasında Tayuan bwğazınıñ qauipsizdigin zertteu ortalığı bolsa bwğan basqaşa uäji bar. Atalğan ortalıq ta AQŞ-Tayuan-Qıtay arasında boluı ıqtimal qaqtığıs sebebi men saldarların zerttegen. Bwl ortalıq Qıtaydıñ A2/AD qorğanıs şebiniñ soğıs quatına kümänmen qaraydı. Olardıñ pikirinşe Qıtaydıñ A2/AD qorğanıs şeñberi qauipti äri küşti körinedi, biraq jauaptasqan soqqılar kezinde olardıñ da ölim-jitim jäne qorğanıs şığındarı orasan zor boluı mümkin.

Esteriñizde bolsa, osıdan bwrın saytımızda Qıtaydıñ tamız ayınıñ soñındağı teñiz äskeri oqu-jattığuında «Wşaq tasımaldauşı kemelerdiñ jendeti» degen laqap atı bar Dongfeng-26B jäne Dongfeng-21 zımırandarın sınaqtan ötkizgenin jazğan edik. Bwl zımırannıñ biri 1000 şaqırım qaşıqtıqqa deyin wşıp bara alsa, endi biri 4000 şaqırımğa deyin wşıp bara alatın ballistikalıq zımıran. Bwl Qıtaydıñ AQŞ-qa ses körsetken äskeri qadamı dese de boladı. Qıtay bwl arqılı AQŞ-qa «Amerika maqtanışı sanalatın wşaq tasımaldauşı kemeleriñnen ayırılasıñ» degeni edi.

Degenmen, AQŞ tarabı da öziniñ äskeri barlau qızmeti men äskeri mamandarınıñ pikirine süyene otırıp, bwl zımırandardıñ quatı men qabiletine kümän keltirgeni bar. Aytalıq, jattığu kezinde Qıtay öziniñ eki zımıranın körsetti biraq, olardıñ nısanağa darığanı, küyretip jibergeni turalı anıq derek joq. AQŞ tarabı öziniñ äskeri barlau qızmetine silteme jasap, Qıtaydıñ jattığu barısında 4 zımıran wşırğanın alğa tartqan. «Ekeui anıq bolsa, qalğan ekeui qayda? Olar Qıtaydıñ öz territoriyasında qwladı ma, älde nısanağa jetpey qaldı ma?» degen sekildi swraqtar eki eldiñ äskeri qadamdarın añdıp otırğan sarapşılar, BAQ ökilderi arasında jeldey esken. Ne degenmen, sol retki añdısu äreketteri är eki jaqtıñ äskeri qabıletterin sırtqı älemge birşama anıq körsetkendey boldı.

Qıtaydıñ A2/AD qorğanıs şebi jöninde Notr-Dam universitetiniñ professorı Evgeniy Gol'c te öz pikirin bildirgen. Onıñ aytuınşa, Qıtaydıñ atalğan qorğanıs küşi AQŞ-tıñ Tayuan bwğazındağı ıqtimal qaqtığısqa aralasu şığının köbeytedi, alayda, qazirgi tañda AQŞ öziniñ Tayuan bwğazındağı qaqtığısqa aralasuı men Tayuandı qorğau jönindegi mindettemelerin ötep jatqanın körsetedi. Bılayşa, Halıq-azattıq armiyası Tayuandı basıp alu üşin soğıs aşsa, AQŞ soğısqa aralsuğa qazirge jağdayda nietti. Biraq, keybir amerikalıq sayasatkerler soğıs şığınınıñ auırlığın alğa tarta otırıp, AQŞ-tıñ bwl soğısqa aralasuın boldırmauğa tırısadı. Bwl ärine, Gol'ctıñ pikiri.

Gol'ctıñ sözinşe, qazir Qıtay men AQŞ arasında äskeri qır körsetu, oqu-jattığu arqılı qorqıtu birin-biri toqtatudan qaldı. Kerisinşe, Qıtay öziniñ A2/AD qorğanıs şebin, oğan qosa äsekeri quatın qauırt arttırıp jatır, al Qwrama Ştattarda oğan qarsı şaralardıñ tebinin küşeytti.

Qıtay äskeri quatı AQŞ-tı quıp jetui mümkin

Pentagon jasağan Qıtaydıñ äskeri quatı turalı soñğı esebine qarağanda, Qıtay Halıq-azattıq armiyası AQŞ-tıñ äskeri quatın quıp jetuge asığuda. Tipti, keme jasau, qwrlıqtağı orta, alıs qaşıqtıqtağı zımırandar jäne äue qorğanıs jüyesi sekildi salalarda Qwrama Ştattardıñ aldın orap ketken. Sonday-aq, AQŞ-tıñ esebinşe Qıtay älemdegi eñ ülken äskeri teñiz küşterine ie. Aldağı on jılda Qıtaydıñ yadrolıq oq twmsıqtar qorı qazirgi 200-den 400-ge deyin jetui mümkin, bwl AQŞ-tıñ 7000-nan astam yadrolıq arsenalımen salıstırğanda tım az. Degenmen, bes jıl işinde Qıtayda AQŞ territoriyasına qauip töndire alatın 200-den asa ballistikalıq zımıran boladı. Demek, Qıtaydıñ äskeri quatı bwrınğıday emes.

Solay degenmen, joğarıda atap ötken Tayuan bwğazı qauipsizdigin zertteu ortalığın Qıtaydıñ küşin şamalauda basqaşa közqarastı alğa tartadı. Qıtaydıñ memleket quatı, äskeri küşi jäne A2/AD qorğanıs küşin qamtığan jalpı naqtı soğıs quatı arqılı AQŞ-qa tötep berui ekitalay. Sebebi, soğıs Qıtaydıñ «aulasında» bolğan künde de Qwrama Ştat aymaqta köptegen odaqtas küşterge ie. Australiya, Japoniya, Oñtüstik Koreya sekildi negizgi odaqtastarınan tartıp, Filippiin, V'etnam, Ündistan, Tayuan jäne Tınıq mwhittağı aral elderi de AQŞ jağında.

Bılay qarağanda äskeri quattı damıtuda Qıtay AQŞ-tan köp sabaq alğan. Tipti, qaru-jaraq tehnikası, personaldı wyımdastıru jäne komp'yuterlik jüyeler arqılı basqarudıñ barlığın derlik Qwrama Ştattan köşirdi. Alayda, eki eldiñ basqaru tüzimi men sayasi mädenieti eki türli bolğandıqtan bwlardı naqtı soğıs jağdayında iske asıruı da eki basqa boladı. Bılayşa tüsindiruge boladı: AQŞ keyde şabuıl önimdiligin, soğıs kezindegi ikemdilikti küşeytu üşin keybir asa mañızdı şeşimderdi komandirlerdiñ jasauına rwqsat beretin erejesi bar. Al, Qıtay armiyası qatañ tärtipke bağındırılğan, şeşim jasau men onı jüzege asıruğa twtas jüye jwmıs isteui kerek boladı. Wrıs uaqıtında osınıñ bäri derlik elderdiñ jeñis-jeñilisine äser etpek.

Qıtay Halıq Respublikasınıñ törağası lauazımındağı Şi Jinpiñ äskeri, sayasi jäne partiya biligi sındı üş bilikti öz qolına alğan. Qıtaydıñ äskeri jäne sayasi mädenietine qaray otırıp, qanday jağday bolmasın QKP basşısı bwl bilikterdi jergilikti komandirlerge bölip beru mümkindigi joqqa tän. Onıñ üstine qazir kompartiya işinde «işki tazalau» jürip jatqandıqtan, barlıq bilik ortalıqqa qaray şoğırlana tüsedi. Osınıñ özi naqtı soğıs kezinde Halıq-azattıq armiyası men AQŞ armiyasınıñ ikemdiligin bağalauğa negiz bola aladı.

AQŞ prezidentininiñ qauipsizdik jönindegi keñesşileri Qıtayğa qarsı kürestiñ täsilderi turalı da talqılay bastağanı mälim. Aytalıq, osı aptada Tramptıñ qauipsizdik jönindegi keñesşisi bolğan H. R. MakMaster Taybeyde (Taypey) ötken qauipsizdik foruımında AQŞ pen Qıtaydıñ qazirgi äskeri añdısuın «Su-Li-Fa» oyına wqsattı. «Qıtay bwl oyında «qayşı» şığarsa, Qwrama Ştattar oğan qarsı «tastı» qoldanudı bilui kerek. Qarsılastı jeñu üşin AQŞ äskeri küşteri ärtürli qaru-jaraq pen tehnologiyalıq mümkindikterge ie bolıp, olardı ärtürli soqqılarmen küresu üşin birıñğay tärtipte qoldanuı kerek, sonımen qatar generaldardı ärtürli jerdi, aua-rayın jäne basqa da artıqşılıqtardı tiimdi paydalanuğa ikemdi küresuge üyretu kerek», – degen MakMaster. Tramp keñesşisiniñ pikirine qarağanda, AQŞ asimmetriyalıq soğıs az bolğan sayın basım tüsedi, öytkeni AQŞ Qıtaymen bäsekelesu üşin tek qaru men jwmıs küşiniñ masştabına süyenetin bolsa, bwl tım aqımaqtıq bolmaq.

Alayda, Tayuan bwğazınıñ qauipsizdigin zertteu ortalığı öz esebinde: «AQŞ-ta birlesken operaciyalardı jürgizudiñ küşti mümkindikteri bolğanımen, onıñ äli de şeşilmegen älsiz jaqtarı bar.  Birlesken operaciyalar mıñdağan qarudı üylestirip, ondağan jauıngerlik bölimderdi birlesip basqarudı qajet etedi, bwl öte qiın. AQŞ armiyası birlesken auqımdı operaciyalardı bwyrıqtarmen, tärtiptermen, baylanıs, baqılau, barlaumen jäne C4ISR men komp'yuterler arqılı jüzege asıradı.   Al, Qıtay kompartiyası kiber-şabuıldı küştep damıtqanı belgili. Bwl wrıs kezindegi Qwrama Ştat küşteriniñ basqaru tärtibin bwza aladı degen söz. Osığan qaray otırıp, Tayuan bwğazındağı soğısqa aralasqan jağdayda nätijesiniñ qalay bolatının naqtı aytu qiınğa soğadı», – degen.

Tayuannıñ öz küşin de eskeru kerek

Tayuan (Tayvan') bwğazınıñ aynalasında boluı ıqtimal soğısta Tayuannıñ öz küşin de eskeru kerek. Qıtay AQŞ-tıñ şabuılına qarsı A2/AD qorğanıs şebin damıtuı, Tayuandı da osığan wqsas qorğanıs jüyesin qalıptastıruğa itermelegen. Tayuan prezidenti 8 qırküyekte el ortalığında ötken Aziya-Tınıq mwhitı aymağı qauipsizdik forumında «Tayvan' asimmetriyalıq wrıs quatın arttıruğa wmtılatındığın» aşıq ayttı.

Tayuan AQŞ-tan eñ jaña tiptegi F-16V soğıs wşaqtarımen qatar, «Patriod» attı zımırandarın satıp aldı. Bwğan qosa Tayuan öziniñ keme jäne äskeri kölikterdi jasau salasın jedel damıtudı qolğa aluda. Degenmen, Tayuan öziniñ äskeri teñiz jäne äue küşterin, zımırandarın jäne alıs aralıqta artilleriyalıq soqqı beru qabiletin, özge de soğıs tehnikaların tek Tayuan bwğazındağı soğıs qaterinen qorğanu üşin dayındağan. Bwlar Halıq-azattıq armiyasınıñ teñizden ötip araldı basıp aluğa mümkindik bermeydi degen ümit dese de boladı.

Tayuan üşin teñiz jağalau soğısı da asa mañızdı.

Degenmen, United Daily News basılımı jaqındağı habarına qarağanda, Tayuannıñ Wlttıq qorğanıs ministrligi de jaqında «QKP-nıñ äskeri quatı turalı esepti» jariya etken. Onda Qıtay tarabı jasandı jer serikterdi jäne basqa da qwrılımdardı paydalana otırıp, Tayuannıñ äskeri dinamikasın, soğıs alañın barlaudıñ tolıq dayındığın, äue qorğanıs jüyesinen tartıp, önerkäsip közderine şabuıl mümkindikterine deyin tolıq bilip bolğanı aytılğan. Soğan say, üşinşi jaq äskeri küşterdiñ kiliguin boldırmau jäne Tayuannıñ qarsılıq quatın basudı jiti josparlap boluı mümkin degen boljamdar bar.

Tayuan bwğazındağı soğııs qalay boluı mümkin...

Qıtay Halıq-azattıq armiyası Tayuanğa şapqınşlıq soğıstı bastağan jağdayda ne boluı mümkin? Kim ne isteu mümkin? Taraptar qanday şabuıl, qorğanıs täsilderin jasauı mümkin? Tayuan jäne Kongongtıñ ıqpaldı basılımdarı qazir osı taqırıptardı qauzap jatır. Sarapşılardıñ pikirinşe, eger AQŞ-tıñ äskeri kömegi bwğattalıp qalsa nemese keşiktirilse jäne Tayuan tarabı öziniñ zımıran, dron nemese alıs aralıqtı artilleriyalıq küşteri arqılı Qıtaydıñ  A2/AD  qorğanıs şebine soqqı berip ülgirmegen jağdayda Qıtay äskeri küşteriniñ alğaşqı zımıran şabuıldarınan keyin  Tayuannıñ mañızdı äskeri bazaları, infraqwrılımı, äuejaylardıñ wşu alañdarı nemese zımırandardı wşıru alañdarı joyıluı mümkin. Bwdan keyin kommunistik partiyanıñ qarulı küşteri äue küşteriniñ basımdı arqılı jeñiske qol jetkizui de bek mümkin. Bwl sonday-aq, Tayuannıñ teñizdegi köp qabattı qorğanıs şebin de bwzadı.

Notr-Dam universitetiniñ professorı Evgeniy Gol'c bolsa Tayuanğa mınanday wsınıs aytadı: Tayuan qorğanıs şebi men wrıs ikemdiligin saqtaudan tıs, qarsılasın aljastıratın poziciyalardı ornalastıruı kerek. Sonday-aq, radiolokaciyalıq wşıru stanciyaları men şabuıldan zaqımdalğan jüyeni tez qalpına keltiru üşin qosımşa A2 / AD jüyelerin nemese jabdıqtarın rezervteudi de oyğa alğanı dwrıs. Bwğan qosa, Halıq-azattıq armiyasınıñ Tayuannıñ qorğanıs quatın küyretudiñ aldın alu üşin jer bederin, ğalamtor jelisiniñ jäne wrıs rejimin basqaru tehnologiyasınıñ mümkindikterin tolıq paydalanuı tiis.

Qorğanıs şığındarı men qorğanıs quatınıñ ayırmaşılığı, zımırandar, äue jäne teñiz küşteriniñ sanı men quatı jağınan Tayuan Qıtay Halıq-azattıq armiyasına par kelmeytini anıq. Sondıqtan da, Tayuan teñiz jäne äuedegi qarsılasu quatınan ayırılğan jağdayda wrıs alañı Tayuan aralınıñ batıs jağalauı boladı. Odan keyingi jağday Qıtay qarulı küşteriniñ araldı qanşalıqtı igergenine jäne Tayuannıñ qwrlıqtağı küşteriniñ qanşalıqtı tosqauıl bola alatınına baylanıstı.

Sondıqtan da, amerikalıq qorğanıs sala mamandarı Tayuandı qısqar aralıqtı soğısqa, yağni araldağı şeşuşi şayqasqa da tolıq dayındıqta boluğa keñes berude. Bılayşa aytqanda, araldıñ batıs jağalauınan tartıp, taulı aymaqtardağı jäne köşelerge deyingi qarsılıq äreketterin josparlap, alıp aydahardıñ jemdi oñay jwta almaytınına közin jetkizu asa mañızdı degen pikirde.

Qıtay Tayuan aralın tolıq baqılauğa aluğa dayın ba?

Tayuannıñ Wlttıq qorğanıs ministrliginiñ esebine qarağanda, «Halıq-azattıq armiyası qazirgi uaqıtta kölik qwraldarı şekteuli bolğandıqtan jäne materialdıq-tehnikalıq qamtamasız etiluine baylanıstı keñ auqımdı desant operaciyaların jürgizuge äli tolıqtay qabiletsiz». Jauıngerlermen tikeley araldı basıp aluğa tolıq dayındığı joq degen bağasına kelispeytin sarapşılar bar. Olardıñ aytuınşa, Qıtay Tayuan aralınıñ batısındağı birneşe mañızdı porttardı basıp alu arqılı mıñdağan äskerlerdi sol porttar arqılı qwrlıqqa jayılta aladı. Oğan qosa äskerlerdi tasu üşin äskeri kemelerden tıs jük kemeleri men tasımal wşaqtardı da paydalanuı mümkin dep esepteydi.

Bwğazdıñ eki jağalauındağı äskeri küşterdi salıstıra kele qazir Tayuannıñ qauipti jağdayda twrğanın bağalauğa boladı. Üş taraptağı mwnday qadamdar öñirdegi qaqtığıs qaupiniñ qanşalıqtı deñgeyde ekenin körsetedi. Olardıñ äskeri jauaptasuınan bwrın, oğanğa deyingi äreketteri soğıs qaterin birtindep jaqındata tüsetini bayqaladı. AQŞ pen Qıtay arasındağı bäseke bir ğana äskeri salalardı qamtımaytının eskergen jön. Investiciya, sauda qarım-qatınastarı, öndiris, jaña tehnologiya sekildi qazirgi älemdik ıqpaldı salalardıñ bärinde jürude. Osınday şeşuşi kezeñde Beyjiñ biliginiñ Tayuanğa wrıs aşıp, kommunistik partiyanıñ Qıtaydağı biligin täuekelge tiguge batılı da jete qoymauı mümkin.