Reseydegi referendum postkeñestik elderge jaña qauip pen sınaq

Resey tarihi özgeristerdiñ twsına tağı bir ret keldi dese boladı. Eldegi indet jağdayınıñ auırlığına qaramastan sayasi qadamdar jiiley tüsti. Birer kün bwrın ğana eldiñ negizgi qalalarında Ekinşi düniejüzilik soğıstıñ 75 jıldığına arnalğan äskeri parad ötkizildi. Soğan qosa Konstituciyanı özgertu turasında referendum ötkerip jatır. Köptegen sarapşılar referendum nätijesi prezident Putin kütken nätijede bolarına şübä keltirmeydi. Osınıñ özi sol eldegi tarihi özgeris bolmaq.

Osı ğasırda Reseyde dausız bir ğana lider boldı. Bir kezderi prem'er-ministr bolğanımen (2008-2012) Putin biligi Kreml'di aşsa alaqanında, jwmsa jwdırığında wstap twrdı. Qazir «Putin bolmasa, Resey bolmaydı» degen közqarasqa senuşiler Reseyde basım köpti wstasa kerek. Olay bolmağanda konstituciyalıq özgeristi bılay qoyğanda, ol turalı referendum ötkizudiñ özi qarsılıqqa tap bolar edi.

Qazirgi Resey Ata zañına (konstituciyasına) say Vladimir Putin üşin RF prezidenti bolu mümkindigi tügesilip baradı. Ol kelesi saylauğa qatısatının aşıq aytpadı, biraq, saylauğa qatıspaytının da aytqan joq. Bwğan qarap konstituciyalıq özgeris arqılı 67 jastağı Putin şarsız bilikke jetudi közdep jatqanı anıq boldı.

Putinniñ aynalasındağı sayasi ügit-nasihattarğa jäne 2018 jılğı saylau nätijesine (76 payız saylauşı Putindi qoldağan edi) qaramastan keybir sarapşılar Reseyde onıñ reytingi tüsip bara jatqanın aytıp keledi. Oğan pandemiya ıqpalında qwldıray tüsken ekonomikalıq jağdayı qossaq Resey basşısın qoldau körsetkişi tipti de tömendeui mümkin. Putin bolsa onıñ ornın äskeri parad jäne wltşıldıqqa tolı pikirler arqılı toltırudı közdep jatqanı da jasırın emes.

1999 jılğı saylau jäne oğan deyingi Putinniñ basıp ötken sayasi baspaldaqtarı turalı köpşilik qauım jaqsı biledi. Sondıqtan onı qaytalap jatudıñ qajeti joq. Degenmen, ol prezident bolıp, üş ay işinde eldegi BAQ-tı qatañ baqılauğa alıp, soñınan özin qoldap şıqqan bay-şonjarlardı bilik mañınan alastatıp, bilikti bir özine şoğırlandırğanın ayta ketu kerek. Soğan qosa, prezident Putin 4 jıl işinde öñirlerdiñ basşıların tegis öziniñ senimdi adamdarına auıstırıp ülgerdi. 2004 jılğa kelgende federaciya qwramındağı respublika jäne aymaq basşıların öñirdiñ öz işinde saylau arqılı bekitu küşinen qalıp, Putin qalağan adam tağayındalatın boldı. Solay da solay, Vladimir Putin Reseydi tolıq baqılauına alıp, şartsız jalğız liderge aynalıp şığa kelgen.

Ärine, «Putin sayasatı Resey demokratiyanı twnşıqtırdı» degen bağalaudıñ janı bar, degenmen Reseydiñ ortalıq biligi üşin onıñ sayasi şeşimderi strategiyalıq berik qadam bolğanın moyındauğa tura keledi. Bwğan Şeşenstandı mısal etuge boladı. Şeşenstandağı «satıp alınğan tınıştıq» pen Mäskeuge dayım bağınıştılığı öz kezeginde Putinge degen qoldaudı küşeytkenin bilemiz.

Putin Qırımdağı Aleksandr İİİ eskertkişiniñ aşıluında. Foto: RT,

Putin biligi twsında Reseydiñ sırtqı sayasatında da «közsizdikti» köruge boladı. Aytalıq, Batıs äleminiñ narazılığın qayırıp qoyıp, Gruziyamen äskeri janjalğa baru jäne özi qalağan äreketti jüzege asıru; Qırımdı «özine qaratıp alu» sekildi äreketterin atauğa boladı. Älem elderiniñ pikirin, narazılığın ısırıp tastap äskeri döñ-aybat körsetu, körşiles elderdiñ territoriyasın basıp alu sındı äreketteri de Putin sayasatınıñ «qauipti jüristeri» retinde tanılğan. Keybir sarapşılardıñ pikirinşe, Ortalıq Aziya elderiniñ ükimetteri de sırtqı sayasatta Reseydiñ qas-qabağına qaray basuğa dağdılanıp keledi, dağdılanıp ta bolğan.

Basım köp reseyliktiñ Putinniñ jalğastı prezident boluına qarsı emestigi onı qoldau dep bağalau da jañsaq pikir. Onıñ sebebi, reseylikterdiñ Putindi Batıstıñ qısımına tötep bere alatın lider qatarında tanuında. Onıñ üstine qazirgi jağdayda Reseydiñ öz işinde Putinge balama lider qatarlı kandidattıñ joqtığı nemese sayasi sahnada bolmauı. «Putin kelgennen keyin Resey bwrınğıday quattı elge aynaldı» degen pikirge kezdesip jatamız. Solay bolsın bolmasın, endigi jerde Resey lideri imperator retinde öz imidjin tiktep jatqanğa köbirek wqsaydı. Sırt älemde Resey agressivti sayasat wstanadı dep qaralsa da, Resey işinde «Putin Reseydiñ bwrınğı territoriyasın qaytarıp berdi» dep sanaytındardıñ boluı da oğan körşiles jäne postkeñestik elder üşin jaña qorqınış jaratuda.

Eger 4 jıldan keyingi saylauda Putin jalğastı Resey prezidenti retinde sayasatta qalsa, onda Ortalıq Aziyağa sonıñ işinde irgeles otırğan Qazaqstanğa degen qısım qazirgiden de arta tüsedi dep boljauğa boladı. Bwl Qazaqstandağı bilik tranzitiniñ tez arada tolıq aqırlasıp, jaña jäne bäsekege qabiletti, sırtqı qısımdarğa twrıstıq beretin jaña biliktiñ qalıptasuına degen mwqtajdıqtı arttırıp otır.

“The Qazaq Times”