Myunhen konferenciyası: Ortalıq Aziya ahualı, Taulı Qarabah jäne koronavirus

Myunhendegi üş künge sozılğan qauipsizdik boyınşa 56-şı konferenciya ayaqtaldı. Jiınğa 35-ke juıq memleket jäne ükimet basşıları, 100-ge juıq Sırtqı ister jäne qorğanıs ministrleri qatıstı. Jahandıq taqırıptar talqığa tüsken jiındağı negizgi mälimdemelerdi nazarlarıñızğa wsınamız.

Konferenciyanıñ kün tärtibinde «EO men NATO bolaşağı», «Kiberqauipsizdik», «Densaulıq saqtau mäseleleri», «Sauda soğıstarı men sankciyalar», «Jalğan aqparat, nasihat pen kümändi jañalıqtar», «Tayau Şığıstağı ahual», sonday-aq Europalıq odaq, AQŞ, Resey, Qıtay jäne basqa da eldermen aradağı özara qatınastar taqırıptarı talqılandı.

Jiınnıñ soñğı küni Liviya mäselesi boyınşa halıqaralıq kezdesu ötkizildi. Oğan AQŞ, Wlıbritaniya, Germaniya, Franciya, Italiya, Türkiya, Resey, Egipet, Aljir, Qıtay, BAÄ, Kongo Respublikası, Tunis, sonday-aq BWW, Afrika odağı jäne Arab Memleketteri Ligasınıñ ökilderi qatıstı.

Aldağı jıldarı EO qwramına enudi közdep otırğan Ukraina prezidenti Vladimir Zelenskiy biıl qazanda Ukraina aumağında, sonıñ işinde Kievke qarastı Donbass pen Qırımda jergilikti saylau ötetinin habarladı. Franciya prezidenti Makron Europalıq odaq qwramındağı elderin Reseymen seriktes boluğa ündedi. Al Euroodaq diplomatiyasınıñ basşısı Djozef Borrel' Europalıq odaq AQŞ-tıñ principterine qayşı keletin is-qimıldan barınşa aulaq boluı tiis dep mälimdedi.

AQŞ Memlekettik hatşısı Mayk Pompeo Huawei jäne basqa da qıtaylıq kompaniyalar tıñşılıq, barlau qızmetin atqaradı dep kesip ayttı. Sol sebepti AQŞ Huawei ornına 5g zamanaui telekommunikaciyalıq jelilerin damıtu kerek dedi.

Qazaqstan prezidenti Qasım-Jomart Toqaev konferenciyada «Geografiyalıq ornalasudıñ mañızı: Ortalıq Aziyadağı qazirgi jağday» taqırıbında ötken panel'dik pikirtalasqa qatıstı. Prezident Toqaev pikirtalas kezinde: «Jer kölemi boyınşa toğızınşı orındağı Qazaqstan Respublikası turalı aytatın bolsaq, Qıtay men Reseydiñ ortasında ornalasu – mümkindik. Biz eki elmen körşiles bolu arqılı köptegen mümkindikke ie boldıq. Sonımen birge, Ortalıq Aziyanıñ köp böligin iemdenu de geografiyalıq erekşelik. Meniñ oyımşa, Ortalıq Aziya öziniñ geosayasi mañızın joğaltpaydı», – dedi. Şarada BWW bedeli men astana procesi de talqılandı.

Taulı Qarabah dauı

Armeniya men Äzerbayjan basşıları Taulı Qarabah mäselesin talqıladı. Armeniya prem'er-ministri Nikol Paşinyan: «Soñğı 25-30 jılda kezdesken sayın bir närseni qaytalay beremiz. Meniñ oyımşa, halıqaralıq qauımdastıq bir närseni esti bergennen äbden şarşadı, bizge jaña ideya kerek», – dedi. Taraptardıñ ortaq kelui jöninde pikir bildirgen Il'ham Äliev: «Taulı Qarabah bwl Äzerbayjannıñ bir böligi, bwl tarihi şındıq...teritoriyalıq twtastığın bükil älem moyındağan jäne Taulı Qarabah Äzerbayjannıñ ajıramas böligi», – dedi. Myunhendegi jiında otız jıldan astam uaqıtqa sozılğan mäsele turalı resmi ökilderdiñ bas qosuı – älemdik BAQ nazarına endi.

Armeniya men Äzerbayjan arasındağı dau 1988 jıldıñ aqpanında Taulı Qarabah avtonomiya aumağı Äzerbayjan qwramınan şığatını turalı mälimdegen kezde bastaldı. 1992-1993 jıldardağı qarulı qaqtığıs kezinde Äzerbayjan Taulı Qarabah pen oğan qarastı jeti audannan ayırıldı. 1992 jıldan bastap OBSE-niñ Minsk tobınıñ ayasında osı daudı beybit jolmen retteuge qatıstı kelissözder jürgizilip keledi. Eki el ara-qatınasın şielenisti jağdayğa jetkizgen mäseleniñ retteuge Resey, AQŞ jäne Franciya elderi de atsalısıp kelgenmen, atalğan aymaqqa qatıstı daudıñ endigi barısı bolaşaqtıñ enşisinde.

Süriya dağdarısı

Resey men Türkiyanıñ sırtqı ister ministrleri Süriyadağı jağdaydı keñinen talqılap, osı mäsele boyınşa bügin Türkiya delegaciyası Mäskeuge baratının mälim Resey Sırtqı ister ministri Sergey Lavrov Myunhen konferenciyasında älem elderin Reseyge qarsı qoyudı doğarıp, Europadağı qauipsizdik mäselelerin retteudi wsındı. Al Türkiya Sırtqı ister ministri Çavuşoglu reseylik S-400 tehnikasın söz etti.

Resey SİM aytuınşa, Mäskeu Süriyadağı jağdaydı qatañ baqılap otır. 2014 jılı AQŞ terrorizmge qarsı küres wranımen Süriyağa äskerin kirgizse, Resey 2015 jılı qırküyekte aymaqtağı soğıs alañına qosılğan. Resey Başar Asadtıñ äskeri küşterine qoldau körsetip, «Islam memleketi» lañkestik wyımın bombalau mindetin moynına aldı. Al Asad rejimine bwrınnan qarsı AQŞ-tıñ memlekettik küştermen küres jürgizip otırğan kürdter, özge de islam toptarın qaru-jaraqpen qamtamasız etkendigi turalı mälimetter bar. Körşiles Süriyada kürdterdiñ küşeye tüskeninen «qorıqqan» Türkiya 2016 jılı tamızda qarulı qaqtığısqa aralastı.

Düniejüzin alañdatqan dert

Düniejüzi densaulıq saqtau wyımınıñ bas direktorı Tedros Adan Gebreyesus koronovirustıñ qaupi äli de joğarı ekenin jäne Qıtay tarapı bwl rette mälimetterdi jasırıp otırğanın ayttı. Şeteldik sarapşılar atalğan dert älem ekonomikasın dağdarısqa wşıruı mümkin deydi.

Soñğı resmi derekke qarağanda, Qıtayda auru jwqtıruşılarmen qatınasta bolğan 150,5 mıñ adam därigerlerdiñ qatañ baqılauına alınğan. Tağı 7,2 mıñ adam koronavirus küdigimen karantinge jatqızıldı. Medicina mamandarınıñ bağalauınşa, elde 10,6 mıñ nauqastıñ jağdayı tım auır.

"The Qazaq Times"