2018 jılı qaru-jaraq saudası 4,2 payızğa köbeydi. Foto: Council of the Americas .

Düysenbide, 9 jeltoqsan, Stokgol'm halıqaralıq beybitşilikti zertteu institutınıñ (SIPRI) 2018 jılğı älemdegi qaru-jaraq saudasına arnağan esebin jariya etti. Jariya bolğan esepke qarağanda älemdegi qaru jaraq saudasınıñ kölemi barğan sayın artıp keledi. Äskeri qaru-jaraq öndiruşi eñ iri 100 kompaniyanıñ jalpı satılımı 420 mlrd AQŞ dolların qwrağan.

Jıl sayın qaru-jaraq satu boyınşa alda twrğan 100 kompaniya arasında amerikalıq kompaniyalar köbirek jäne aldınğı bestikti de amerikalıqtardıñ enşisindi. 2018 jılğı aldınğı amerikalqı . sayınğı qaru-jaraq satılımı boyınşa reytingte. Bwl tizimde amerikanlıq 5 kompaniyanıñ jıldıq satılımı 148 milliard AQŞ dolların qwrap, 100- kompaniya satılımınıñ 35 payızın ielegen. Al, 100 kompaniya qatarındağı amerikalıq kompaniyalardıñ jalpı tabısı 246 milliard dollar bolıp, aldınğı 100 kompaniya işinde 59 payız tabıstı enşilegen. Bwl qaru-jaraq saudasında AQŞ-tıñ köşbasşı ekenin körsetti.

Lokhid Marin (Lockheed Marin) kompaniyası bwl tizimde lider bolıp twr. Onıñ 2018 jılı jalpı satılımı 47,26 milliard dollar bolğan, bwl eñ üzdik 100 kompaniyanıñ satılımınıñ 11 payızın wstaydı. Qaru-jaraq salasındağı alğaşqı bes kompaniya – Boeing, Northrop Grumman, Raytheon jäne General Dynamics qatarlılar.

Bwl esep araqılı AQŞ qaru-jaraq kompaniyalarınıñ integraciyası da anıq bayqaladı. Aytalıq, SIPRI-diñ qaru-jaraq jäne äskeri şığındar bağdarlamalarınıñ direktorı Aud Flyuranttıñ (Aude Fleurant) mälimdemesinde: «AQŞ äskeri kompaniyaları 2017 jılı prezident Tramp jariyalağan qarudı modernizaciyalaudıñ jaña josparına dayındaluda. Aytalıq, amerikalıq iri qaru-jaraq kompaniyaları jaña ülgidegi qaru-jaraq öndiru üşin birigude. Bwl birigu äreketteri olarğa AQŞ ükimetiniñ kelisim-şarttarın jeñip alu üşin tiimdi bolmaq», – degen.

Sonday-aq, qaru-jaraq saudasına qatıstı esepte mınaday qızıqtı derekterde bar. Aytalıq, Reseydiñ äskeri kompaniyalarında keri ürdis körinedi. Älem aldındağı 100 kompaniya işinde reseylik 10 kompaniya kiredi, biraq olardıñ jalpı satılımı 36,2 mlrd dollar bolğan bwl 2017 jılğı tabısınan 0,4 payızğa tömen. Olardıñ işinde Almaz-Antey 9,6 milliard dollarlıq tabıspen jalpı tizimde 9-şı orında twr. 6-şı orında ağılşınnıñ Aerospace Systems (BAE Systems) kompaniyası 21,2 mlrd dollar tabıspen twr.

Tizimde birde-bir Qıtay kompaniyası joq. Sebebi, Qıtaydıñ qaru-jaraq kompaniyalarınıñ saudası turalı anıq derek joq.

Bwdan tıs esepte körsetiluinşe oq-däri öndiruşi kompaniyalardıñ tabısı 2002 jılmen salıstırğanda 47 payızğa deyin ösken.

Biz beybit älem dep sanaytın älemde suıq qarudıñ saudası jıl sayın artıp kele jatır. Äskeri tehnikalar men qaru-jaraqtar saudasınıñ bwl ürdisi älemniñ jappay äskerilenuine (militarizaciya) ıqpal etip otır. Jahandağı bwl ürdis täuelsiz Qazaq eliniñ de nazarında bolğanı dwrıs.

“The Qazaq Times”