Foto: Sputnik.kz

Zımıran qwlasa jüregimiz zırq ete qaladı. Äkimşilik bölinis twrğısınan Bayqoñır Resey Federaciyasına qarağanımen territoriyalıq twrğıdan Qazaqstannıñ qaq ortasında jatır. Sondıqtan qwlamaq twrmaq, äldebir bölşegi men motorınıñ bir jeri küyip ketse de külimsi iisi bizdiñ auağa taraydı. Al qwlasa qanday zardap keletini ämbege ayan. Bwl taqırıp aytıla aytıla jauır bolğan. Sondıqtan qasietti Jezqazğan dalası «qwlasañ qwla, qwşağım aşıq» dep kökke qarap daliıp jatır.

Osı ayda tağı bir apattı bastan keştik. Bayqoñır ğarış aylağınan twmsığın kökke tirep samğay jönelgen «Soyuz» ğarış kemesi isten şıqqan. Ol Halıqaralıq ğarış stanciyasına bağıt alğan jäne ğarışta 187 täulik ötkizui tiis bolğan eken. Abıroy bolğanda ekipaj müşeleri, astronovtar amerikalıq Nik Heyg pen reseylik Aleksey Ovçinin din aman dep jatır mamandar. Olar arnaulı kapsulamen Jezqazğan ölkesine qonğan.

Al apatqa baylanıstı arnayı qwrılatın ükimet aralıq komissiya ne tındıra aladı? QR İİM tötenşe jağdaylar komitetiniñ törağası Vladimir Bekker «Tiisti saraptama jasaladı. Oqiğa tekseriledi. Aqparattardı jariya etemiz» dep jabasirkeletip öte şığıptı.

Feysbuk äleumettik jelisinde jurnalist Duman Keñşilik apat turalı öz oyımen bölisken.

«122 sekundta, ekinşi satılı qozğaltqıştan belgisiz sebeppen aqau şığıp, tötenşe jağday orın aldı. Nätijesinde keme baqılaudan şığıp ketken. Kemeniñ avariyalıq jüyesi iske qosılğannan keyin, ğarışkerler arnayı qwtqaru kapsulasımen Jezqazğan mañına qonadı. Ğarışkerler din aman. Ğarış kemesi şamamen 530 sekund (8-9 minut) işinde ğarış apparatına jalğanuı tiis edi. Al mamandar, bwl 35 jıl işindegi «Soyuz» kemesimen orın alğan alğaşqı apattardıñ biri dep otır. Degenmen osınşa uaqıt işinde köpşiliktiñ senimine kirgen keme apatına kimniñ kinäli ekeni anıqtalıp jatır. Boljam boyınşa apatqa adami faktor äser etken desedi. Al Igor Adol'foviç: «apattıñ sebebi mıqtı mamandardıñ joqtığınan» deydi. Aytuınşa, reseylik ğarış salasınıñ mıqtıları älemdik ğarış wyımdarına qaşıp ketken. Onıñ ornın jas kadrlar tolıqtırdı. Alayda olardıñ ğarış älemine müldem qızığuşılığı joq eken.
Endi bir boljam boyınşa ğarış kemesiniñ salmağı auır bolğan. Eki ğarışkerdiñ qasına otıruı tiis üşinşi adamnıñ ornına tağam salınğan konteyner tielgen. Bwl turalı wşqış-ğarışker Vladimir Titov ayttı.
– Jüktemeler öte ülken boldı. Keme jeñil bolğanda bwl jağday orın almas edi, – deydi ol.

Birikke Arab Ämirliginiñ ğarışkerleri däl osı «Soyuz» kemesimen 2019 jıldıñ säuir ayında ğarışqa wşuı kerek bolatın. Qızığı, bwdan keyin osı bir aptalıq sapar orın ala ma eken?» dep jazadı ol.

Osı rette «Kosmiçeskie issledovaniya i tehnologii» jurnalınıñ bas redaktorı Nwrlan Äselqanğa habarlasıp, apat jäne ğarış aylağına qatıstı kökeydegi köp saualdı qoydıq.

– Bwl apat bizden göri Reseyge, Reseydiñ ğarış öndirisine auır zardabın tigizedi. Keñes Odağı tarqaymın degenşe qwrastırılğan, jaqsı jağdayda twrğan ğarış kemesi qwlap otır. Zımıran 60 şaqırım biiktikten, Jezqazğannan 25 şaqırım jerge qwlağan. Bwl – öte jaqın qaşıqtıq. Bizge osı apattan kelgen şığındı eseptep, bağalau da kerek. Biraq odan bwrın zımıran wşatın aumaqtıñ qauipsizdigi men tehnikalıq jağdayın jaqsartu da mañızdı. Apat bolğan jağdayda onıñ eldimekender üstine tüspeui üşin tiisti qadamdar jasaluı kerek. Sondıqtan bizdiñ tarap öz azamattarınıñ qauipsizdigi üşin barlıq jağdaydı esepke alıp, qadağalap, baqılap, tiisti şaralar qabıldap, tiisti eskertulerdi Reseyge qorıqpay ayta bilgeni jön. Däl bwlay auzımızdı aşıp otıra beretin bolsaq bir küni zımırandar qalanıñ qaq ortasına da qwlap tüsui mümkin. Resey aqşa berse boldı, ne qalasañdar sonı isteñder dep otıruğa bolmaydı. Qazaqstan mwnday qasañ poziciyasın özgertu kerek, – deydi ol.

Odan soñ Qazaqstannıñ qazirgi ğarıştıq potencialı turalı da söz qozğadıq.

– Qazaqstannıñ ğarıştıq potencialı soñğı jıldarı salıstırmalı türde arttı. Bizdiñ sözimizge dälel bolatın – twraqtı rejimde jwmıs istep jatqan eki sputnik: Kazsat-2 jäne Kazsat-3. Sonday-aq azamattıq jäne äskeri twtınuşılıq mäseleleri boyınşa aspannan jerdi suretke tüsirumen aynalısatın tağı eki sputnik bar. Bwl qwrılğılardı sapalı europalıq kompaniyalar jasağan. Mwnday sputnikterdiñ analogı TMD aumağı boyınşa, onıñ işinde Reseyde de joq. Sonda bizde sputnikterdiñ eki tobı bar degen söz. Biri – baylanıs salasına arnalğan bolsa, ekinşisi – jerdi qaşıqtıqtan zondtaumen aynalısadı. Jaqında Astanada sputnikterdi qwrastıru keşeni aşılayın dep jatır. Atalğan keşen jıl soñında iske qosıladı dep ümittenip otırmız. Bizge tez arada orındau kerek bir tapsırma bar. Ol – Bayqoñırda özimizdiñ starttıq keşenimizdi qwru. Söytip, özindik zımıran wşıru procesimen aynalısıp, memlekettik müddemizdi joğaltpau. Biraq bwl op-oñay iske asa salatın närse emes. Sebebi, sonau 2004 jılı qwrılğan «Bäyterek» jobası alğa jıljımay, sol ornında äli twr. Bwdan da qauipti, qoğam alañdaytın tağı bir mäsele bar. Ol – Qazaqstannıñ soñğı 15 jılda Bayqoñırda eşqanday naqtı qadamdar jasay almağanı. Memleket Bayqoñırdı öziniñ qorğanıs salası, qauipsizdigi, kommerciyalıq müddesi üşin tiimdi paydalanuı qajet. Qazaqstandıq zımıran tasığıştar Bayqoñırda şeteldik qwrılğılarmen birge qoldanıluı tiis.

Qazaqstan men Reseydiñ birlesken jobasına keletin bolsaq, «Soyuz-5» jaña zımıran tasığışın wşıradı delingen «Bäyterek» ğarıştıq zımıran keşeni 2022 jılğa deyin jasalıp bitui tiis edi. Biraq köpşilik oğan da kümänmen qaraydı. Sebebi, jıl ötken sayın Reseydiñ ğarış öndirisi degradaciyağa wşırap bara jatır. Sol sebepti, Qazaqstan Bayqoñır isine belsendi aralasıp, basqa bir üşinşi seriktes memleketpen jwmıs isteu mümkindikterin qarastıruı kerek. Öytkeni Reseydiñ ğarıştıq öndirisi qazir tım auır halde. Endi oğan äri qaray arqa süyey berudiñ qajeti şamalı, – deydi sarapşı.

Nwrlan Äselqannıñ sözinşe, qazirgi tañda Bayqoñırdıñ oñ jaq böligindegi «Zenit» zımırandarı wşıp jürgen keşen Qazaqstanğa berilgen. Eger sol keşendi qolğa alsaq onda qalağa adamdardıñ kelui üşin Mäskeudiñ rwqsatın alu degen problemadan da qwtıluımız mümkin. YAğni, qazaqstandıq qwzirettiñ küşi jüretin täuelsiz ğırıştıq keşenimiz boladı degen söz.

– Resey qanşa jerden aqşa tölegenimen, Bayqoñır – Qazaqstannıñ qalası. Biz oğan köñil böluimiz kerek. Balalarğa jağday jasasın, alañqaylar salsın. Ol jerge sauda qatınastarı, sauda üyleri, qonaq üyler kerek. Memleket boyınşa qarjı bölgen kezde ministrlikter de Bayqoñırdı tizimnen sızıp tastaydı. Biz oğan jaqsı köñil bölsek, turisterdi de tarta alamız. Negizi Qazaqstan «Bayqoñır bizge kerek pe, joq pa» degen mäselede äli tolıqqandı şeşim qabıldamağan siyaqtı... , – dedi ol.

Mamannıñ aytuınşa, eger zımırandar kerosin swyıq ottegisimen wşsa onda tabiğatqa aytarlıqtay qauip tönbeydi. Eñ bastısı ğarış kemeleriniñ geptilmen «qorektenuine» jol bermegen jön bolmaq. Bwdan da bastı, bwdan da mañızdı dünie – ärine, Qazaqstannıñ «Bayqoñır» ğarış aylağı boyınşa naqtı qadam jasauı. Sol ğana bizdiñ memlekettik müddemiz ben ekologiyamızdı aman saqtay almaq.

"The Qazaq Times"