Foto: voxpopuli.kz

Şıntuaytına kelgende, bir tıñdağandı ekinşi ret tıñdağıñ kelmeytin, bir-birine wqsas, adamdı mezi etip, tipti jalıqtırıp jiberetin änderdiñ köbeygeni ras. Qazaqpız ğoy, eşkimniñ köñilin jıqqımız kelmeydi. Jañaşıldardıñ «ekslyuzivti şedevrlerin» qabıldaymız da, tıñdaymız da, qosılıp şırqaymız da. Degenmen, qazaq taza önerdiñ bağasın biledi.

Iä, öner ölşenbeydi. Dey twrğanmen, key kezde estradada jarq-jwrq jürgen jwldızdardı emes, jerastı joldarında, vokzaldarda nemese «Arbat» mañında  önerin satıp, nanın tauıp jatqandardıñ änderin tıñdağıñ keledi eken. Bälkim, olardıñ öneri ömiriniñ körinisi bolğandıqtan, bälkim olar... Ne de bolsa, olar qara suıqta dalada  qaltırap änin aytıp otırğanınan läzzat alması anıq. Tağdır basqa salmasa, olardıñ bwlay qinalması aqiqat. Sol tağdırlı jandarmen az-kem äñgimelesudiñ reti kelgen-di.

Meni renjitkenderdi Jaratqan jazasız qaldırmadı

QazWU qalaşığınıñ ayaldamasına mañaylay bergeniñde, jerastı jolınan äldekimniñ asqaq ünin, naqışına keltirip aytıp jatqan keñ tınıstı äuenin estisiñ. Bir qwlağın swq sausağımen bitep alıp, Şämşiniñ, Estaydıñ, t.b. kompozitorlardıñ jäne köptegen qazaq dalasınıñ sal-serileri men bwlbwldarınıñ änin şırqap otıratın apaydı bilesizder me? Bwl – Dina apay. Jüzine qarasañız, oqığan, ziyalı, intellegent adam eken dersiz. Aldındağı qorapşağa aqşa salğan adamğa «rahmet, aynalayın» dep jımiıp qoyadı.  Öziniñ aytuınşa, bwl «käsippen» aynalısıp jatqanına 3-4 jıl bolğan:

– Apa, qalıñız qalay? Körinbey kettiñiz? – dep amandıq swrağanımda, külimdep qana jauap qaytardı.

– Oy, aynalayın, mwnda birşama kün, sosın tağı basqa jerlerde  birşama otıramın, – dedi. Basqa jer degeni «Wlttıq kitaphana» mañındağı jäne Dostıq pen Abay köşelereniñ qiılısındağı jerastı jolı ekeni mağan mälim. Betime qarağan jımiıstıñ astarında bir swraq twrğanday sezildi. Ärine, jayşılıqta köp eşkim jaqındap, äñgime tarqata bermeytini beseneden belgili. Sondıqtan da, aşıp aytpasqa bolmadı. Swhbat bergisi kelmeytinin bildirgenimen, işki şerin aqtarıp sala berdi:

– Men mwnda amaldıñ joqtığınan otırğan adammın. Özim  filologpın. Kezinde orkestrge bastı solisterdiñ biri bolıp kastingten  ötkenmin. Seniñ meni "intellegent adamğa wqsaysız" degeniñ de sondıqtan. Meniñ otbasım qazir bay degen otbasılardıñ biri bolar edi. Kezinde joldasım jaqsı jwmıs istegen. Sol sebepti, meni qızmetke aralastırğısı kelmedi dep oylaymın. Jwbayım da, enem de önerime qarsılıq bildirgendikten, bärinen bas tartuıma tura keldi. Beker eken. Bilesiñ be, önerge qarsılıq bildiruge bolmaytının wqtım. Jwbayım qarsı boldı, alayda ömirden erte ötti. Enem de qarsı edi, ol kisi de ömirden ozdı. Men eşkimge jamandıq jasamağanımdı bilemin. Biraq, Alla – Wlıq. Meni renjitkenderdi Jaratqan jazasız qaldırmadı. Alla Tağala mağan kömeyime än berdi. Bälkim, meniñ keyin alayaqtarğa aldanıp qalatınımdı bilip, aş qalmasın, otbası tentirep ketpesin dep jibergen sıyı şığar.

– Kimderge aldandıñız sonda?

– Bärine aldandım, aynalayın. Meniñ bwlay otıratın jayım  joq edi. 3 üyim bar bolatın. Bireui, Tastaqtağı 3 bölmeli üyim, milisalarğa ketti. Qalay bolğanın özim de tüsinbey dalmın. Öz üyimnen ayırılıp qalıp, endi sotqa bermekşimin. Tıñday ma, tıñdamay ma, onı aldağı uaqıtta köremin. Endi bir üyimdi ülken qızıma berdim. 24 şarşı metrlik kişi üyde kenje qızım, eki balası jäne men twrıp jatırmız. Kenjemniñ de jolı bolmadı. Jwmısı joq, ekinşi küyeuimen ajırasıp ketti. «Idi, tı je umeeş' pet'» dep meni jiberedi.

– Sonda qalay bolğanı?..

– Men qalada ösken adammın, qızdarım da qalada, orıs tildi  ortada ösken ğoy...  Osı balalarıma biren-saran birnärse jinap berip keteyin deymin. Men olay-bwlay bolıp ketsem, aş qaladı ğoy olar. Allağa mıñ rahmet aytamın. Kündelikti işip-jemimizge aqşa tabatın mümkindigim bar.

– Bilesiz be, sizdiñ 20 mıñnan asa tıñdarmanıñız bar.

Mına oqu ordasındağı (QazWU) student jastardı eseptep, tauıp aytqan adam siyaqtı jüzine qaradım. Dina apam tağı küldi. Külse sonday ädemi. Közinen nwrı, sözinen jıluı tögilip twratın qamköñil janı äldekimderden qayırım kütetin tärizdi.   Sol kezde apayımız sözin jalğap:

– Men ötken irikteulerden ötpey qalğan qızdar bar ğoy (qızdar degeni öziniñ qwrdastarı – red.), sol qızdar qazir efirden tüspeydi. Özimniñ jaqsı änşi ekenimdi bilemin. Teledidardan sondaylardı körip otırıp, bolmaytın jın-oynaqtardı körip tañ qalamın. Meni keyde osı otırğan jerimde sınap ketedi. Birde bir kelinşek kelip, «Tı je horoşo odeta. Kogo tı obmanıvaeş'» dep töbemnen tönip kelgeni esimde. Ol jalğız emes. Ondaylar köp. Bärin özderiniñ sanasına qaldırdım. Şındap kelsek, meniki şarasızdıqtan. Jap-jas energiyası tasıp twrğan qız-jigitter qayır swrap jüredi.  Men de mına jerde erikkennen otırğan joqpın ğoy  (Dina apanıñ közi jasaurap ketti)... Keşe ğana bir äyel janıma kelip, «Siz menen ülkensiz be, kişisiz be, bilmeymin. Biraq äniñizdi toqtatpañız. Wyalmañız» dep janımdı jadıratıp ketkeni bar. Änniñ parqın tüsinetinder sonday bolsa kerek. Bala kezimde qarsılıq bildirgenderdiñ sözine qwlaq asqanıma nalimın. Bäribir önerimdi halıqqa wsınıp şıqtım ğoy. Önerge şek qoyılmau kerek degendi qaytalay beremin, qaytalay beremin...

– Dina apa, auırmañız...

– Sen de bar bol, qızım. Kelip twra ğoy, – dep «şığarıp saldı».

4 jıl uaqıtımdı oquğa jwmsağım kelmeydi

Endi bağıtımızdı «Arbat» atalıp ketken alleyağa bwrdıq. Köp orındıqtıñ birinde jas jigit otırdı. Özin Roma dep tanıstırğan 22 jastağı azamat bılay deydi:

– Men mwnda özim üşin kelemin. Öziñ läzzat alatın ispen aynalısa  otırıp, nege aqşa tappasqa. Künine eñ azı 2000 teñge (jartı künde) tabıs keledi. Mwnda osılay önerin körsetetinder sanı 20-dan asadı. Negizinde, aqşa kerek dep kelseñ, az tabıspen oralasıñ üyge, al janıñdı salıp än aytamın dep kelseñ, jaqsı payda keledi. Keybireuleri meni qayır swrap otır deytin de şığar. Meyli. Bastısı olay emes ekeni özime mälim. Özge jwmıstardı isteymin dep izdep te körmeppin. Än aytıp jüre bergim keledi. Ata-anam da, üyim de bar. Eşkim qarsı emes, öz ömirime rizamın. Kafe-barlarda jwmıs isteu üşin muzıkalıq bilim qajet. Al men 4 jıl uaqıtımdı oquğa jwmsağım kelmeydi. Olar mağan men bilmeytin närselerdi aytadı dep oylamaymın. Jeti notanı üyrete me, men onı bilemin.     

Önerli ölmeydi degenge közim jetti

Hoş, Romağa sättilik tilep, sodan arı qaray bet aldıq. Arbattan şığa beris bwrışında qazaqtıñ qara dombırasın qwşaqtap bir apa otırdı. Jaqınday bergenimizde, aldına jinalğan twtas qağaz aqşalardı jinap, qaltasına sala berdi. Män bermegendey bolıp, amandasıp, jönimdi ayttım. Söytsek, Zeynep apamızdıñ (Öz esimin atamağandıqtan, swhbaqa osılay berip otırmız) jurnalisterge ökpesi qara qazanday eken. Sebebin swrağanımda:

– Osıdan biraz jıldar bwrın, mektepte muzıkadan sabaq beretinmin. Mamandığım – dirijer. Küyeuim erte qaytıs bolıp ketken, jesir äyelmin, balalarım bar. Qarajattıñ tapşılığınan osılay dombıramdı qwşaqtap, dalada än salam. Birde jolastı jolında otırğanımda, Mariyam degen jurnalist swhbat beriñizşi dep, meni teledidarğa şığarıp jibergen. Telearnadan körsetilgennen keyin, wyatqa qaldım. Bir kün emes, birneşe ret körsetilip, masqara boldım ğoy. Mekteptiñ abıroyına nwqsan keltirdiñ dep jwmıstan şığarıp ta  jiberdi. Sodan jwmıssız qalğanım qalğan. Jurnaliske swhbat beremin dep auzım küydi. Bir qarasañız, ol kezde jalaqı da az, balalarğa «mağan 5 tiın äkelseñder, 5 qoyamın» demeysiñ ğoy. Äyteuir, bir tirşilikterimdi jasap, wl-qızdarımdı ösirip, oqıttım. Qızım twrmısqa şığıp ketti, qazir bala-şağası bar. Al wlım üylengen joq. Meniñ otırısım bolsa mınau, ayaq-qolım istemeydi. Pensiyam ıstıq su men jarıqpen-aq ketip qaladı. Wlım, jwrt 2-3 ayda twrğızıp alatın üydi, aqşanıñ jetispeuşiliginen şegere berip, mine, besinşi jıl salıp jatır. Ol üy soğıp jatqandıqtan, menen azın-aulaq kömek bolsın dep, osılay dombıramdı qwşaqtap,  qaşıp kelip otırıp än aytamın. Mağan kerek qarajattı wlım beremin dep baybalam saladı. Äytpese, meniñ bwlay otırğanımdı qalamaydı ol. Bir adamdar qayırşı dep jatadı.  Dese dey bersin, meyli deymin de, osılay önerimdi satıp otıramın.  

Arğı bette jap-jas saksafonist jigit twradı. Ol da – muzıkant, däl men siyaqtı. Biraq nege ekenin wğa almadım, onı qayırşı dep sanamaydı da, meni qayırşı dep sanaydı. Renjisiñ ğoy. Sebebi, men qazaqi otırmın. Sändi kiinip aluıma boladı, biraq mına jasımda  suıqta üsip qalamın ğoy.

– Qızıñız toğız ay qwrsağında kötergen anasınıñ bwlay jürgenin körip, jüregi auıratın şığar...

– Ol – jwmıssız, köpbalalı ana. Kömektespey me dep swrağıñ kelip otır ğoy. Onı abıroymen jiberdim, öz baqıtın taptı. Jwbayı ğana jwmıs isteytindikten, özderine jetpey qalıp jatadı. Nemerem Wzınağaştağı muzıka mektebine baradı. Jaqında Astanadan gran-pri alıp kelgen. Endigi säuir ayında Mäskeuge baruı kerek. Oğan 150 mıñ teñge ketetin körinedi. Sodan qızımnıñ jibermeymiz degenin estigen soñ, men qarsılıq tanıtıp jatırmın. Baruı kerek ol, kömektesemin, pensiyamnan beremin dep qoydım. Oğan deyin joq degende 50-100 mıñ qarajat jinasam degen oyım bar.

Balam auılda qaldı, men jerles bir äyeldiñ üyinde täuligine 300 teñge tölep twramın. 24 sağat jata beruge bolmaydı. Osılay az da bolsa qarajat jinayın dep Arbatqa kelemin. Sağan swhbat berip, barlığın aytsam da, aytpasam da eşnärse özgermeytinin bilemin. Zeynetaqımdı oylasam jılarman küyde otırıp qalamın. Bwl düniede adamğa eşnärse jetpeydi. Adamğa dünie jetken küni ol öledi. Tiri jan tirşiligin isteydi.

– Apa, keşirersiz. Jaña jaqınday bergenimde aldıñızdağı aqşanı alıp, qaltañızğa sala berdiñiz. Nege? Mwnda sizge qoqan-loqqı jasaytındar bar ma?

– Mına jerde meniñ mwğalim bolğanımdı bäri biledi. Eşkim qumaydı.  Bilmeymin, endi Universiadağa baylanıstı qumasa, äzirge tınışpız. Al aqşanı, üyge qaytuğa jinalıp jatqandıqtan, qaltama salıp jatırmın. Degenmen ol qağaz aqşa twrmaq, mına jerdegi tiındardı uıstap alıp, qaşa jönelgender boldı. Artınan kele jatqan adamdar quıp jetip, şaşıp bolsa da äkelip berdi. Men tañ qalamın. Ol aqşanı salğan da qazaq, alıp qaşıp bara jatqan da qazaq. Olarğa ne deymin endi. Wrmañdar dep ajırattım da, «balam, meniñ aqşam joq edi, jolğa töleytin tiınım joq edi deseñ, mwsılmanbız ğoy, beretin edim sağan» dep ayttım.

Tegin adam taz bola ma?!. Men mwnda önerim bar bolğasın otırmın dep esepteymin. Äytpese öneri joq adamdar tarığıp kün körip jatır. Qayırşı dey me, basqa dey me, bäribir. Men wrlıq jasap jatqan joqpın, bireudiñ qaltasına  qolımdı salıp jatqan joqpın. Önerli ölmeydi degenge közim jetti, balam. Meniñ qaytatın uaqıtım boldı, wzaq bolmasa da, ömirim jaylı derek osı. 

– Rahmet, apa. Sau bolıñız, – dep qoştasıp Arbattıñ alleyasımen bir jürip öttim. Mwñğa tolı, sırğa tolı. Şirkin, Arbat, qanşa tağdırdıñ kuäsi boldıñ...

«Swrğılt twman torlamağan zañğar joq,

Sor men şerge şırmalmağan sañlaq joq», – deytin türikterdiñ maqalı bar.  Üş keyipkerimiz de önermen ömir sürudiñ eñ auır jolın tañdağan. Olardıñ qatarı, biz oylağannan äldeqayda köp. Roma – eşnärseden tarşılıq körmeytin, özi üşin än salıp, özi üşin tabıs tabatın jas jigit. Al Dina apay men Zeynep apa – şarasız jandar. Jetim qozıların jetkizu üşin, qara suıqta dalağa şığıp, Alla bergen önerin satıp, kün körip keledi. Ana jüregi teñizden tereñ emes pe?! Olarmen äñgime örbitkende jüregiñ jılap, janıñ jabırqap qoya beredi. Öner – ölmeytin asıl qazına ğoy, şirkin. Öltirmeyik. Jolastı joldardan, Arbat mañınan qazaqtıñ sazdı äuenin estip qalıp jatsañız, moyın bwra ketiñiz.

“The Qazaq Times”